Bugün en büyük Kürt nüfusu Türkiye’de bulunurken (14 milyon), İran, Irak ve Suriye’de de kayda değer Kürt nüfusları bulunmaktadır.
Gerek bölgedeki siyasi ve sosyal karmaşa ve sorunlar gerekse diğer sebepler dolayısıyla, özellikle 20. yüzyılın ikinci yarısında oluşan göçlerle Batı Avrupa başta olmak üzere Kuzey Amerika ve Orta Asya gibi farklı coğrafî bölgelerde yerleşmiş bir Kürt diasporası da mevcuttur.
Bazı bilim insanları Kürt sözcüğünü, MÖ 24. yüzyıldan kalma antik Sümer tabletlerinde geçen ve yine bir halkı tanımlamakta kullanılmış olan Kar’da sözcüğü ile ilişkilendirmiştir.
Kürt halkının, Lullubi, Guti, Kırti, Carduchi,Subartu’da dahil olmak üzere, birbirlerini takip eden ve akraba halklar olan daha önceki bazı kabile veya etnik grupları birleştiren heterojen kökenlere sahip olduğuna inanılmaktadır.
Bölgeye yapılan İslam akınları ve bölgenin İslam devletine dahil olmasından sonraki dönemde, Kürtlerin rolü ve yeri hakkında ayrıntılı bilgiler mevcuttur.
İslam akınları sonrası Kürtler özellikle siyasi ve sosyal arenada yükselişe geçmişler Şeddadiler,Mervaniler, Annaziler gibi bir çok devlet kurmuşlar ve dönemin siyasi olaylarında önemli bir rol oynamışlardır.
Kürtlerin Müslüman olduktan sonra kurduğu ilk Devlet Sadaka İbn Ali tarafından kurulan,Sadakiler’dir Sadaka Musul’dan, Urmiye’ye kadar geniş bir alanı hakimiyeti altına almayı başarmış, Daha sonra bir fetih harekatına başlayarak Salmas, Usnu ve Piranşehr’i topraklarına katmıştır.
Oğuzların bölgeye girişiyle birlikte, Oğuzlar ile bölgedeki, arasında Kürtlerin de bulunduğu diğer halklar arasında çatışmalar meydana gelmiştir.
Oğuzlar bölgede ilerlerken,bir Kürt devleti olan Hasnavilerin de çöküşü gerçekleşmiş, Kürt Annaziler devleti yükselişe geçmiştir. Selçuk Beyi Tuğrul’un bölgeye saldırmasıyla Annaziler de sonunda Selçukluların hâkimiyetine girmiştir.
17. yüzyıldan itibaren zaman zaman geçici sürelerle bölgede İran etkisi ve saldırıları görülse de, Kürdistan bölgesi barındırdığı Kürt Beylik ve Emirlikleriyle birlikte genel olarak Osmanlı kontrolünde kalmıştır.
1800’lü yılların sonunda Hakkâri ve çevresindeki bölgede tekrar Kürt ayaklanmaları olmuş, bu ayaklanmalar Osmanlı tarafından belirli bir süre içerisinde yatıştırılmıştır.
Bu dönemde ayrıca Osmanlı tarafından Hamidiye Alayları olarak anılan Kürt alayları kurulmuştur ki bu alayların kurulması Kürt aşiretleri arasında ihtilafa ve hatta çatışmalara yol açmıştır.
Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti dönemlerini kapsayan 20. yüzyıl Kürt isyanları şunlardır:
1905 – Bitlis-Bayezid Ayaklanması
1906 – Bişarê Çeto Ayaklanması
1907-1909 – Dersîm Direnişleri
1908 – Hemawendî Ayaklanması
1909 – Silêmanî Ayaklanması
1913 – Mele Selîm ve Şêx Şehabettîn Ayaklanması
1914 – Barzan Ayaklanması, Barzan Ayaklanması lideri Abdülselam Barzanî, İttihat ve Terakki yönetimine karşı ayaklandı ve Kürt haklarının tanınmasını istedi (1908-1914).
1919 – Simko (İsmail Ağa) Ayaklanması (1922’ye kadar 3 kez)
24 Nisan 1919 – Uludere Goyî Aşireti Ayaklanması
11 Mayıs 1919 – Elîyê Batê Ayaklanması
21 Mayıs 1919 – I. Berzencî Ayaklanması
27 Eylül 1919 – Kürdoğlu Musa Bey Direnişi (Konya)
Simko Axa, 1919-1930 yılları arasında İran, Rusya, Azerbaycan ve Türkiye gibi ülkeleri çokça uğraştırdı. Meşhur Mahabad saldırısında 600 İran jandarması öldürmüştür (1921).
1920 – Şivan Xudo İsyanı
1 Haziran-8 Eylülü 1920 – Milli Aşireti Ayaklanması
20 Mayıs 1920 – Cemilê Çeto Ayaklanması
6 Mart 1921 – Koçgirî Ayaklanması
3 Nisan 1923 – II. Berzencî Ayaklanması
4 Eylül 1924 – Beytüşşebab Ayaklanması
13 Şubat 1925 – Şeyh Said Ayaklanması
10 Haziran 1925 – Nehrî Direnişi
7 Ağustos 1925 – Reşkotan ve Raman Direnişi
1926 – Serdar Reşid Ayaklanması (Rewanser – Doğu Kurdistan)
21 Ocak 1926 – Hazro Direnişi
21 Ocak 1926 – Mala Haco Ayaklanması (Nusaybin)
Fevkalade Kumandan İhsan Nuri’ Ağrı Ayaklanmasının başkumandanıydı.(1929)
16 Mart 1926 – I. Ağrı Ayaklanması
7 Ekim 1926 – Koçuşağı Ayaklanması
26 Mayıs 1927 – Mutkî Direnişi
13 Eylül 1927 – II. Ağrı Ayaklanması
7 Ekim 1927 – Bicar Direnişi
1928 – Sason – Pervari ve Kozluk Ayaklanmaları
6 Temmuz 1929 – Asî Resûl Ayaklanması
20 Eylül 1929 – Tendürek Direnişi
26 Mayıs 1930 – Savur Direnişi
20 Haziran 1930 – Zilan Ayaklanması
21 Temmuz 1930 – Oramar Ayaklanması
7 Temmuz 1930 – III. Ağrı Ayaklanması
24 Ekim 1930 – Pülümür Ayaklanması
Şeyh Mahmud Berzencî 1919-1930 yılları arasında birkaç kez başkaldırdı ve Güney Kürdistan Hükümeti’ni kurdu. Yeşil üzerine kırmızı güneş ve beyaz ay figürlerini taşıyan bayrak bu yıllar arasında Kürdistan bayrağı olarak kullanıldı.
4 Kasım 1930 – III. Berzencî Ayaklanması
Kasım 1931 – Şêx Ehmed Barzanî Ayaklanması
21 Mart 1937 – Dersîm Ayaklanması
2 Mayıs 1941 – Reşîd Ali Geylanî Direnişi
1943 – I. Mele Mustafa Barzanî Ayaklanması
Ölümsüz lider Mustafa Barzanî hayatı boyunca özgür bir Kürdistan için çalıştı. 1943 ve 1961′de ayaklandı.
1945-1946 – Mahabad Ayaklanması
11 Eylül 1961 – II. Mele Mustafa Barzanî Ayaklanması
16 Mart 1979 – Komela Ayaklanması
15 Ağustos 1984 – Partîya Karkerên Kurdistan Ayaklanması
7 Nisan 1989 – Laçin Kürdistanı – Wekil Mustafayew Ayaklanması
1989 yılında SSCB’nin dağılmaya başlaması üzerine 1923′te ilan edilmiş olan, Kurdistana Sor (Kızıl Kürdistan) için yeniden girişimde bulunan Wekîl Mustafayev (Wekîlê Misto), Kürt Direniş Hareketi’nin başkanıydı ve başkent Laçin’de ilan ettiği Laçin Kürdistanı kısa bir süre sonra Türkiye, İran, Ermenistan ve Azerbaycan’ın ortak girişimiyle ortadan kaldırıldı.
7 Mart 1991 – I. Güney Kürdistan Ayaklanması
4 Ekim 1992 – II. Güney Kürdistan Ayaklanması
Bernamegeh Türkçe
UYARI: Yazıların izinsiz kopyalanması ve Web Sitelerinde yayınlanması kesinlikle yasaktır. Hakkınızda yasal işlemlerin başlatılabileceğini lütfen unutmayın!
