Karakilise, Ararat, Karaköse ve son olarak Ağrı Dağı’ndan esinlenilerek Ağrı ismi verilmiştir. Bu şehrin rakımı 1.632 m’dir.
Şehir, Ağrı Ovası’nın kuzeyinde kurulmuştur. Çok soğuk bir iklimi olup ormanlık alanı azdır. Halkın büyük çoğunluğu tarım ve hayvancılıkla uğraşmaktadır.
Osmanlı döneminde bu bölgedeki şehirleşme 1860 yılında Pakrevand (Üçkilise) piskoposu Hovhannes önderliğindeki Bitlisli Ermeni ticaret gruplarının Karakilisa (Kara Kilise) adını verilerek başlamıştır.
Ağrı nüfusu 2020 yılı ADNKS’ye göre; şehir merkezinde 119.154, bağlı köylerde 31.109 olmak üzere toplam 150.263 kişiden oluşmaktadır.
Doğusunda İran, güneyinde İran ve Van (Muradiye-Çaldıran), batısında Diyadin ve Taşlıçay, kuzeyinde Tuzluca, Iğdır ve Aralık vardır.
İlçe toprakları ovadan ve volkanik kütlelerden meydana gelmiştir. Büyük Ağrı Dağı (5,137 m) Küçükağrı Dağı (3,896 m) Kale tepe (3,196 m) Arı dağı (2,934 m) Tendürek Dağı (3,533 m) ve Göller tepe (2,643 m) Doğubayazıt dağlarının en önemli yükseltileridir. Dağların yüksek kesimleri ve etekleri geniş yayla alanlarıdır.
Diyadin eski bir şehirdir. Tarihteki adı Daudyana’dır. İlçe ve yakın yerlerinde antik kentler, tarihî kalıntılar mevcuttur. Diyadin kalesi, Meya köyü harabeleri ve şehri ile Tokluca kalesi, bunların başlıcalarıdır.
İlçe merkezinin 5 kilometre güneyinde bulunan Diyadin kaplıcaları Yılanlı, Davud, Köprü, Tunca, Özdenler kaplıcaları olmak üzere beş bölüme ayrılır.
Nüfus yoğunluğu açısından Ağrı’nın en büyük ilçesidir. Urartular dönemindeki adı Aladri’dir. İlçe merkezinden Murat nehrinin bir kolu olan Badişan deresi geçer. İlçe 20 km eninde 20 km boyundaki Patnos ovasının Doğu ucuna kurulmuştur.
Ağrı’nın güney batısında olup Ağrı-Van yolu güzergahında, Murat nehrinin batı kenarında kurulmuştur. Doğudan Hamur, kuzeyden Eleşkirt, batıdan Erzurum (Karayazı) ve Muş (Malazgirt), Güneyden Patnos ve Malazgirt ile çevrilidir. Deniz seviyesinden yüksekliği 1565 m., alanı 1562 km karedir.
Tutak’ta kara iklimi egemendir. Yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve Kar yağışlı geçer.
Eleşkirt ismi eski Ermenice kaynaklarda Alaşkert olarak geçer. Fakat Ermeni kaynakları bunu genellikle o dönemin ilçe merkezi olan Toprakkale köyü için kullanırlar. Çünkü tarihte Urartu kalesine sahip etrafı surlarla çevrili olan yerleşim yeri burasıdır. Osmanlıca kaynaklarda, örneğin Şemseddin Sami’nin Kamus-ül’ Alam’ında ilçe merkezinden Aleşkerd olarak bahseder.
İlçe bağlısı olarak merkez hariç olmak üzere ilçe merkezine bağlı; 3 belde, 61 köy ve 8 mahalleden oluşmaktadır.
Daha önce Eleşkirt ilçesine bağlı Amet, Keşiş, Soğan köyleri 1946 yılında, Dedemaksut, Güvendik, Kayabey köyleri 1985 yılında, Badıllı, Yorgunsöğüt, Çobanbeyi köyleri 1988 yılında, Çatalipaşa, Sarıca, Söğütlü köyleri 1989 yılında Ağrı Merkez ilçeye bağlanmıştır.
Halkın çoğunluğunu Kürtler oluşturmaktadır. Eleşkirt’te azınlık olarak yaşayan Türkler 93 harbi ve Dünya savaşı sonrasında bölgeye iskan ettirilmiştir. Bunlar Ahıska Türkleri, Karapapaklar ve Azerilerdir.
İran transit yolu üzerinde, Murat nehrinin kuzey kıyısında kurulmuştur. Doğusunda Diyadin ve Doğubeyazıt, batısında Ağrı ve Eleşkirt yer alır. Alanı 798 km2, deniz seviyesinden yüksekliği 1660 metredir.
Yüzölçümü 798 km²’dir. İlçe; 37 köy ve 4 mahalleden oluşmaktadır.
Nüfusu 2020 itibarı ile toplam 22,000, merkezi ise 6,500’dür. İlçenin ekonomi etkinliği ve halkın geçimi başlıça tarım ve hayvancılıktır. Ağrı’ya 30 km., Doğubeyazıt’a 65 km., Ankara’ya 1095 km. ve İstanbul’a 1450 km. uzaklıktadır.
