Akadlar ile ilgili bilgiler, Susa, Gasur, Mari ve Tell Brak kazılarında bulunmuştur. Akad devletini kuran ve imparatorluk hâline getiren kişi Sargon’dur. Sargon hakkında Akad dönemi belgelerinde ve bu belgelerin daha sonraki dönemlerdeki kopyalarında bilgiler bulunmaktadır.
Ayrıca Sargon vetorunu Naram Sin’e ait zafer anıtları, Manishistu Obeliski ve Şartamhari gibi Akad dönemine ait belgeler bulunmaktadır. Şartamhani metinlerinde, Sargon ve torunu Naram-Sin’in seferlerine yer verilmektedir.
**Akkad İmparatorluğu: Tarih ve Kültür Harikası**
1. **Kuruluş ve Sargon’un Hükümdarlığı:**
Akkad İmparatorluğu’nun temelleri, M.Ö. 24. yüzyılda Sargon’un hükümdarlığı döneminde atıldı. Sargon, Sumer kent-devletlerini fethederek ve farklı etnik grupları birleştirerek Mezopotamya’nın ilk büyük imparatorluğunu kurdu. Bu, tarihte bilinen ilk dünya imparatorluğu olma özelliğini taşıyor.
Sargon Dönemi:
Sargon (MÖ 2334 – MÖ 2279), Mezopotamya’da siyasi birliği sağlamıştır. Bu yüzden, Sargon’a Şar Kişşati (Kiş Kralı) unvanı verilmiştir.
Sargon, hükümdarlığı döneminde Elamlılarla vasallık antlaşması yaparak doğudan gelecek saldırıları güvence altına almıştı. Doğudaki bu güvenliği sağladıktan sonra, batıya bir sefer yapıp Amanos ve Toroslar’a kadar olan bölgeyi ele geçirdi.
Sargon’un Rimus ve Manishistu adında iki oğlu vardı. Sargon’un yerine önce Rimus (MÖ 2278 – 2270) ardından da Manishistu (MÖ 2269 – 2255) geçmiştir.
Naram Sin Dönemi:
Naram Sin (MÖ 2254 – 2218) dedesi Sargon’un bıraktığı imparatorluğun sınırlarını koruyup genişletti. Güneyde Sümerler’e, doğuda Elamlılar’a ve kuzeyde Anadolu’ya seferler yapmıştır.
Bunlardan kendisine ait Şartamhari metinlerinde, Anadolu’da 17 krallıktan oluşan bir orduya karşı savaştığını, bunlar arasında Puruşhanda, Karşaura, Kaniş gibi krallıklar olduğunu ve bu ordunun başında Hatti Kralı Pampa’nın yer aldığından söz etmektedir.
Naram Sin’den sonra yerine oğlu Şar-Kali-Şarri (MÖ 2217 – 2193) geçmiştir. Şar-Kali-Şarri döneminde, ona karşı Anadolu, Elam ve Güney Mezopotamya’da ayaklanmalar olmuş ve dağ kavimleri bölgeye saldırılar düzenlemiştir.
2. **Akkad İmparatorluğu’nun Sınırları ve Yönetim:**
Akad İmparatorluğu, Fırat ve Dicle nehirleri arasındaki geniş bir bölgeyi kapsıyordu. Bu imparatorluk, kuzeyde Anadolu’ya, doğuda İran’a ve güneyde Sumer kent-devletlerine kadar uzanıyordu. Sargon’un başarıları, askeri stratejisi, etkili yönetimi ve merkezi hükümeti ile bilinir.
3. **Başkent Akkad ve Diğer Önemli Şehirler:**
İmparatorluğun başkenti, kuruluşunu simgeleyen Akkad şehriydi. Ancak, imparatorluk genişledikçe diğer önemli şehirler de ortaya çıktı, bunlar arasında Nippur, Ur, Lagash ve Kish gibi Sümer kentleri yer alıyordu.
4. **Dil ve Kültür:**
Akkad İmparatorluğu’nda resmi dil Akadca idi. Bu dil, farklı etnik grupları birleştiren ve imparatorluk genelinde iletişimi sağlayan bir araç oldu. Akad kültürü, Mezopotamya’nın önceki uygarlıklarından etkilenmiş olsa da, kendi sanat, edebiyat ve matematik geleneğini geliştirdi.
5. **Ekonomi ve Ticaret:**
İmparatorluk, zengin nehir vadisi toprakları sayesinde tarım ve hayvancılık alanında büyük bir potansiyele sahipti. Ticaret, özellikle farklı bölgelerden gelen zengin kaynaklar nedeniyle gelişmişti. Bu, Akad İmparatorluğu’nun ekonomik gücünü artıran bir faktördü.
6. **Din ve Tapınaklar:**
Akad İmparatorluğu’nda din, günlük yaşamın önemli bir parçasıydı. Tanrılar, imparatorluk genelinde saygı gördü ve tapınaklar, ekonomik ve dini işlevleri bir araya getiren merkezler haline geldi.
7. **Çöküş ve Sonrası:**
İmparatorluğun çöküşü, M.Ö. 22. yüzyılda yaşandı. İmparatorluğun zayıflamasının sebepleri arasında iç karışıklıklar, dış saldırılar ve doğal afetler bulunmaktadır. Çöküşün ardından Sümer kent-devletleri tekrar ön plana çıktı ve Mezopotamya’da yeni siyasi yapılar oluştu.
Şar-Kali-Şarri’nin ölümünden sonra dört kişi aynı anda kendilerini kral ilan etmiştir. Onlardan kimin tahtın vârisi olduğu bilinmemektedir. Babil bölgesine yaklaşık yüz yıl hâkim olan Gutiler’in kral listesi, Akad kralları listesine karışmıştır. Bu iç çekişme döneminde, Dudu (MÖ 2189 – 2168) ve Şu-Turul’un (MÖ 2168 – 2154) krallıkları görülmektedir.
Dudu bir süre Gutilerle mücadele etmiş ancak yenilmekten kurtulamamıştır. Önce Orta Babil’de
küçük bir toprak parçası olarak devam eden Akadlar, MÖ 2154 yılında Gutiler tarafından ortadan kaldırılmıştır.
Akkad İmparatorluğu, Mezopotamya tarihindeki önemli bir dönemi temsil eder ve tarihsel, kültürel ve politik açılardan birçok etki bırakmıştır.
