”Barzani asiretinin ismi antik çağda bolca geçmektedir. Bilindiği gibi Antik Çağ coğrafyacı ve tarihçilerin bilgileri sıkça bir birleriyle çelişir. Fakat Barzanilerin yerleşkeleri hakkında hemen hemen hepsi hemfikirdir. Barzani satraplığı Hirkani eyaletinin (Mazanderan Eyaleti) içerisinde gösterilmiştir.”
Serdar Karakuş ÊL-Xassi
“Bu yazı Barzanicilik veya KDP propagandası yapmak için yazılmadığı bilinmelidir. Sadece Barzani aşiretinin tarihteki en eski yerinin irdelenmesi amacını taşır. Ayrıca, diğer Kürt aşiretlerinin tarihleri hakkındaki bilgileri de sitemizin aşiretler bölümünde sırayla yayınlayacağız.”
İnsanlık tarihini bilmeyen, sadece kendi zamanını yaşayan insanlar, aşirete aşağılayıcı gözle bakarlar. Şüphesiz, bu negative görüş, Kürdistan’ı işgal eden sömürgecilerin resmi asimilasyon politikalarının olumsuz etkiler sonucu oluşmuştur.
Asimilasyona uğrayan, ya da o zihniyetle yetişen insanlar, aşiret denilince, ya kan davaları, ya aşiret düğünlerinde havaya sıkılan kurşunlar ya da takılan kilolarca altın akla gelir. Bunu da devlet medyası sürekli gündemde tutar. Oysa Kürt aşiret yapılanması tıpkı bir koruyucu kalkan gibi Kürtlerin varlığını günümüze sürdürmesinin en önemli nedenlerinden birisidir.
Hiçbir halk oluşumu aşiretdışılık çerçevesinde oluşamaz. Günümüzdeki toplumsallaşmaların hepsi bir zamanlar aşiret yapılanması içerisindeydiler. Ulus-devlet yapılanmasının ortaya çıkmasıyla birlikte “tekçilik” çerçevesinde hareket edilmiş ve var olan tüm doğal örgütlenmeler ortadan kaldırılmıştır.
Fakat dikkat edilirse Kürdistan’daki aşiretlerin varlığı günümüze kadar devam etmiştir. Sömürgeci devletler onları kendi potalarında eritemediler. Bunun nedeni ise Kürt halk oluşumunun gücünü doğadan almasıdır. Doğal oluşumdan gücünü alan Kürtler, dünyanın en baskıcı dört ulus-devletin egemenliği altında halen varlığını koruyabilmiştir. Kürt aşiretleri dil ve kültür yönünden büyük bir türdeşlik gösteren boy ve sülalelerden oluşan sosyal özelliklere sahiptir.
Günümüzdeki Kürt aşiretleri sonradan oluşan ve tesadüfen bir araya gelmiş sosyal birimler değildir. Bunlardan bir çoğunun geçmişte şehir devletleri, karaliyet ve imparatorluklar kurdukları tarihsel bir gerçekliktir. Örneğin, Zilan ve Milan aşiret konfederasyonlarından Luvi krallık ve şehir devletleri, yine bir çok aşiretlerden oluşan Medler Hindistan’dan Ege denizine kadar uzanan bir İmparatorluk kurmuşlardır.
Kürt aşiretlerinin varlığı şafak vaktinden öncesine dayanır. Onların isimleri ilk yazılı tarih döneminde bile vardır – Adab devleti, Zebari, Xassi, Guti, Bekiri, Tiriki, Xalidî, vd.-[1]
Binlerce yıl önceden günümüze kadar varlığını sürdüren aşiretlerden birisi de Barzani aşiret konfederasyonudur. Şimdiye kadar bütün Kürt aşiretleri hakkında olduğu gibi bu aşiretin tarihi üzerine de detaylı çalışmalar yapılmamıştır. Yapılan çalışmalar 200-300 yıl öncesine aittir. Rakipleri ve sömürgeciler onları kâh feodal, kâh Yahudi, kâh Nakşibendi olarak lanse edilmişlerdir.
Barzani asiretinin ismi antik çağda bolca geçmektedir. Bilindiği gibi Antik Çağ coğrafyacı ve tarihçilerin bilgileri sıkça bir birleriyle çelişir. Fakat Barzanilerin yerleşkeleri hakkında hemen hemen hepsi hemfikirdir. Barzani satraplığı Hirkani eyaletinin (Mazanderan Eyaleti) içerisinde gösterilmiştir.[2] Fransiz tarihçi Peter Edmund Laurent de, Hirkani eyaletinde bulunan Barzani şehrinin ismini vermektedir “Burada Maxera’yı buluyoruz, Astaveni, Chrendi adlı ilçeler, Arsitis, Siracene adında incir ve şarabın bolluğundan dolayı kutsal sayılan köyler var.
Burada ayrıca Barcani veya Barcanih Kasabaları vardı: Talabroca. Modern Fehrabad’ın yakınındaki Suriye kralları döneminden kalma Samariana veya Samarene. Ptolemy’ye göre Hytoania’nın başkenti; Annan Zadracarta Sirinx veya Siringis, daha sonra Jorjan veya Corcan. Hazar Denizi’nde nafta adası Naftahonya”[3]
Hirkani Eyaleti Med imparatorluğunun kurulmasında önemli rol oynayan bölgelerden bir tanesidir. Keza, Medlerin son Kralı Astiyages’in(Azi Dehak) bir saray darbesiyle tahtdan indirilmesinden sonra Barzani satraplığına çekilmiş olması ya da Kurus tarafindan affedilerek Barzani satraplığına atanması, Med hanedanlığı ile Barzaniler arasındaki güçlü bağa işaret ediyor.[4]
Ctesias, “ Kirus’un bir Pers subayı olan Oebares, Astiyages’i kaçarken yakalamış ve zincire vurarak Ekbatan’a (Hamadan) götürmüş, fakat Kurus O’nu (Astiyages) serbest bıraktı.” der. Başka bir yerde ise, “Kurus, Astiyages’i satraplığından (Barzani ülkesinden) alarak mahkemeye getirmek için Petisaces’i gönderdiğinde, Oebares, Astiyages’i ölmesi için bir çölde terketmek için elçiyi (Petisaces) kışkırttığını ve Astiyages’in vasiyeti üzerine, Kurus’un ona verdiği tüm güvencelere rağmen, Amytisten (Astyages’ın kızı) intikam almasını önlemek için aç kalarak kendisini ölüme mahkum ettigi anlaşıldı.” demektedir.[5]
Cambridge Üniversitesinin hazırlamış olduğu iran Antik Cağ Ansiklopedesindeki yazarın “Hirkaniler olabilir mi?”[6] diye sormasi onemlidir, çünkü Hirkani ismi hem Hazar Denizinin güneyinde hem de Lidya’da bulunan bugunkü ismiyle Gediz Nehri vadisinde geçmektedir.[7] Strabo’ya göre Hirkaniler, Hermos nehrinin (Gediz Nehri) bir kolu olan Pidasus nehrine, Büyük Kurus tarafından zorla yerleştirilmişti. Hirkanilerin Lidya’da yan yana beraber yaşadığı aşiret ise Mostani asiretiydi.( Menteşa Asiretini çağrıştırıyor)[8]
Astiyages’in tahttan indirilmesi ve sonrası yaşananlar tartışmalıdır, bunda en onemli neden tarihe Daryus darbesi olarak gecen meseledir. Daryus sadece iktidarda bulunan Bardiya’yı indirmekle kalmamış, aynı zamanda coğu yalan ve uydurma manipulatif Bihustun yazıtını Medlerin kalbi olan Kirmanşah bölgesine de diktirmiştir. Öyleki, Bihustun yazıtında bile dört dilden yazılanlar birbirleriyle çelişmektedir.
Bardiya “Bīsotūn yazıtının Elam versiyonunda Pirtiya olarak adlandırılır, fakat Akkadca versiyonunda ve Babil’den gelen özel belgelerde Medce formu Barziya’dir.”[9] Barziya ise bildiğimiz gibi Barzan demektir ki, Daryus’un darbesinden sonra ilk ayaklanan Med aşiretlerinden birisi de Barzani aşiretidir.[10]
Kelimenin etimolojisine baktığımızda “bardz” yani yüksek olmak/durmak anlamındadır ki günümüz Kürtçesinde “berz – yüksek” anlamında halen kullanılmaktadır. Ayrıca Hint-Avrupa ve Sami dillerinde “d” ile “z” sesleri yer değişitrebilir, örneğin Ramadan veya Ramazan selendirmesinde olduğu gibi.
Barzani aşireti ile alakalı tarihi kaynaklar sadece Med-Pers Ahameniler doneminde değil, Büyük İskender’in Medya-İran işgali doneminde de karşımıza çıkıyor. İskender’e karşı savaşta asker sayıları, silahları, giyimleriyle alakalı çok detaylı bilgiyi yine “İskender’in Tarihi” kitabın’da yazıyor. “Medler’in 10,000 atlı asker ve 50.000 piyadeleri vardı. Onların bir kolu olan Barzanilerin 200 atlı askeri, çift kenarlı baltaları ve İspanyol topçularını andıran ışık kalkanları vardı, onları atlılarla aynı şekilde silahlandırılmış 10.000 piyadeleri izledi.”[11]
Barzani Hanedanlığının Frigya, Pontus, Kapadokya ve Klikya yöneticiliğini yapan kimi Barzani isimleri ise şöyle;
Pontus Krallığının Kurucusu I. Mithradates
Mithradates’in oglu Pontus kralı Ariobarzanes
Frigya Valisi Ariobarzanes,(M.O. 362)
Kapadokya kralı 1. Ariobarzanes (MO 95–62). Kapadokya Krali 1. Ariobarzanes’in karısı Greek asıllı ve kraliçesi 1. Athenais Philostorgos kralına iki çocuk vermiş, bunlardan birincisi kendinden sonra tahta oturan Kapadokya kralı 2. Ariobarzanes ve kızı Kommagene kralı Antiochus I. Theos ile evlenen Isias Philostorgos’dur. Kapadokya kralı 2. Ariobarzanes ise Pontus’un gelmiş geçmiş en büyük Kürt kralı 6. Mithridates (Mitra’nın hediyesi demektir) kızı 2. Athenais Philostorgos ile evlenmiş, 8 yıl iktidarda kaldıktan sonra Partlarca suikastla katledilmiştir.
Kapadokya krali 3. Ariobarzanes’dir. 3. Ariobarzanes Roma’nın krallığa müdahele etmesine karşı çıktığı için öldürülmüş ve yerine kardeşi 10. Ariarathes geçmiştir.[12]
Not: Ariobarzanes Arileri yucelten anlamindadir ve Ario Barzan ya da Aryo Barzan olarakta yazilir.
Barzaniler ile alakalı tarihi kaynaklar uzadıkça uzamaktadır ve sadece yukarıda başlık olarak belirttiğim konular daha derinleştirilerek bir kitap çalışması yapılabilir. Kürt aşiretleri ve onları oluşturan klanlar binlerce yıldır Kürdistan coğrafyasının sahibi, yoneticisi ve lordlarıdır. Bunun dışında söylenecek şey, günümüzdeki bilgi ve iletişim çağında, tarihte yaşamış ve destanlar yaratmış yüce Kürt milletinin tarihini silmeye yeltenenlere müsade etmemeliyiz.
dirokakurdistan.com/tr.
[1] https://en.wikipedia.org/wiki/Adab_(city)
[2] A System of Geography: Ancient and Modern, Volume 5 – James Playfair
[3] An Introduction to the Study of Ancient Geography. — Edmund LAURENT
[4] http://www.iranicaonline.org/articles/achaemenid-satrapies
[5] Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology (1870) – Volume 3
[6] Cambridge iran Antik Cag Ansiklopedesi 2. Cilt, Sayfa 146
[7] Publius Cornelius Tacitus Annals 2:47
[8] Strabo, Coğrafya: 13.629
[9] http://www.iranicaonline.org/articles/bardiya-son-of-cyrus
[10] Iranians in Achaemenid Babylonia M. Dandamayev
[11] History of Alexander Book 3 Chapter 1
[12] Dandamayev, M. A.; A. Sh. Shahbazi; P. Lecoq. “Ariobarzanes”. Encyclopedia Iranica. Retrieved 9 May 2013.
BERNAMEGEH
UYARI: Yazıların izinsiz kopyalanması ve Web Sitelerinde yayınlanması kesinlikle yasaktır. Hakkınızda yasal işlemlerin başlatılabileceğini lütfen unutmayın!
