Ardahan’ın 5 ilçesi bulunmaktadır.
Bunlar Göle, Çıldır, Hanak, Posof ve Damal ilçeleridir.
İlin idari merkezi Ardahan kentidir.
Batısında Artvin, güneybatısında Erzurum, güneyinde Kars illeri ve doğuda Gürcistan ile sınır teşkil etmektedir.
Türkiye Cumhuriyeti’nin Kafkaslar’a açılan kapısıdır.
1924 yılında il olmuştur.
1926 yılında Kars iline bağlı bir ilçe olmuştur.
1992 yılında Kars ilinden ayrılarak tekrar il olmuştur.
Ardahan ismi, Artani veya Artaani’den değişime uğramış olan Ardahan, Ahameniş döneminde, Gürcistan’da da yayılmış bir din olan Zerdüştiliğe bağlı olarak ortaya çıkmış bir yer adı olarak kabul edilir.
Bu yer adının kökü olan Arta, eski Farsça’dan gelir ve Zerdüştilikte “Aša” olarak da bilinen tanrının adıdır.
Arta, sadece Ardahan’a değil, Artavani, Artahi, Artanuci ve Artaşeni’ye de adını vermiştir.
Gürcülerden Ardahan bölgesini ele geçiren Osmanlılar, 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan gibi ilk tahrirlerde bir liva olarak Ardahan’ı bugünkü adına (اردهان) uygun kayda geçirmişlerdir.
Gürcüce kaynaklarda ise bölgenin adı yaygın olarak Artaani (არტაანი) biçiminde yazılıyordu.
Bununla birlikte Gürcüce kaynaklarda Artahani (არტაჰანი), Artani (არტანი) de kullanılıyordu.
1878 yılından sonra Ardahan, Rus İmparatorluğu tarafından işgal edildi ve 1914’e kadar Kars Oblastı olarak bilinmekteydi.
Rus İmparatorluğu’nun çöküşünden sonra ilin kuzeyi 1918-1921 yılları arasında Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti, güneyi ise 1918-1920 yılları arasında Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti’ndeydi.
Ardahan 1921 yılında Kars Antlaşması ile Türkiye tarafına verilmiştir.
İl genelinde karasal iklim hakim olup; kışlar uzun, sert ve kar yağışlıdır.
Yıllık ortalama sıcaklığı 3,7 °C olup, kışın –30,0°C’nin altına iner. Ardahan’a yılda ortalama 550 mm yağış düşer.
Sonbaharın ilk soğukları eylül ayının sonunda başlar, ilkbaharda mayıs ayının ortalarına kadar devam eder.
Ardahan Valisi, 1968-Gümüşhane doğumlu Hüseyin Öner’dir.
9.06.2020/274 sayılı kararla Burhaniye Kaymakamı iken atanmıştır.
Ardahan Belediye Başkanı, 1963-Hanak doğumlu Faruk Demir(CHP), 31 Mart 2019 seçimlerinde %51,20 oy oranıyla seçilmiştir.
2019 Türkiye yerel seçimleri sonuçlarına göre Ardahan İl Genel Meclisi üye sayısı, 7 AK Parti, 6 CHP ve 1 Bağımsız olmak üzere 14’dür.
Ardahan Belediye meclisi ise 9 CHP ve 6 AK Parti olmak üzere 15 üyeden oluşur.
Ardahan ili nüfusu: 94.932’dir.
Bu nüfusun %43,43’ü şehirlerde yaşamaktadır (2021 sonu).
İlin yüzölçümü 4.934 km2’dir.
İlde km2’ye 19 kişi düşmektedir.
Ardahan’da Kürtler, Ahıska Türkleri, Terekemeler, Alevi-Türkmenler, Gürcü, Çerkez, Tat, Lezgi ve Poşalar yaşamaktadır. Bunun dışında az da olsa Kafkas halkları da mevcuttur.
Bölge itibarıyla soğuk, elverişsiz iklimi ve işsizliğin de olması nedeniyle dışarıya çok göç vermiştir.
Ardahan Merkez Köylerinin Eski Ve Yeni İsimleri
Açıkyazı (Alabala)
Ağzıpek (Cincirop)
Akyaka (Kodushara)
Altaş (Ur)
Ardıçdere(Y.Torashev)
Aşağı Kurtoğlu
B.Sütlüce (B.Harziyan)
Bağdeşan (Kinzodamal)
Balıkçılar (Duduna)
Bayramoğlu (Mehmetaliarslan(Kora)
Beşiktaş (Mıcuc)
Binbaşar (Murka)
Çağlayık (Erdemel)
Çalabaş çelebaşi
Çamlıçatak (Gölebert)
Çataldere (Kunzut)
Çatalköprü (Şadıvan)
Çetinsu (Beberek)
Çeyilli (Revas)
Çimenkaya (A.Torashev)
Çobanlı (kellik)
Dağcı (Tikoş)
Dağevi (Dıbat)
Değirmenli (Değirmenköy)
Derindere (Heva)
Gölgeli korgeli
Gürçayır (Sapkara)
Güzçimeni (Kirman)
Hacıali Hecelya
Hasköy – xas
Kartalpınar (Fahğrel)
Kazlıköy (Pişhasğom)
Kıraç (Danızğom)
Köprücük (Xeskar)
Kuşuçmaz – hopal – güzelyurt
Küçüksütlüce (K.Harziyan)
Ortageçit (Sazara)
Otbiçen (Kımıli)
Ovapınar (Bağdat)
Ömerağa omerxa
Samanbeyli sıxerpet
Sarıyamaç (Sırazgom)
Sulakyurt /Sarzep)
Taşlıdere (Pangis)
Tazeköy (Döşeli) Beberek
Tepeler (Konk)
Tepesuyu (Gürcübey)
Tunçoluk (Panik)
Uzunova (Maniyok)
Yalnızçam (Sindisgom)
Yokuşdibi (Lori)
Göle Köylerinin Eski Ve Yeni İsimleri
Ağılyolu (Arpaşen)
B. Altunbulak (Haraba)
Balçeşme (Lelevarginis)
Bellitepe (Urut)
Budaklı (Cicor)
Çakıldere (Orakilise)
Çakırüzüm (Mızarat)
Çalıdere (Mıhgerek)
Çayırbaşı (Hokam)
Damlasu (Sasader)
Dedekılıç (Keşer)
Dedeşen (Gümüşparmak)
Dengeli (Abur)
Dereyolu (Salut)
Gölekçayır (Pilimur)
Durançam (Hımısker)
Durucasu (Gırdımal)
Esenboğaz (Kelpikor)
Filizli (Sivin)
Gedik (Lağustan)
Günorta (Kızılkilise)
K. Altunbulak
Karlıyazı (Kirziyan)
Kayaaltı (Poladik)
Kuytuca (Şeki)
Koyunlu (Gundik)
Köprülü (Korevenk)
Kuzupınar (Konk)
Meşedibi (Morufka)
Samandöken (Sinot)
Serinçayır (Çölpenek)
Sürügüden (Hive)
Uğurtaşı (Dörtkilise)
Yanatlı (Varginis)
Yavuzlar (Üçkilise)
Yeleçli (Samzelek)
Yiğitkonağı (Türkeşen)
Hanak Köylerinin Eski Ve Yeni İsimleri
Alaçam (Aşağı Dikan)
Altınemek (Konduravul)
Arıkonak (Konk)
Aydere (Aşağıki Surma)
Avcılar (Kışla Hanak)
Baştoklu (Yukarı Dikan)
Binbaşak (Gügübe)
Çavdarlı (Verannakalaköy)
Çayağzı (Orağaz)
Çiçeklidağ (Fayatlı)
Dilekdere (Hoşuret)
Güneşgören (Kerkeden)
İncedere (Piklop)
Koyunpınarı (Saskara)
Oğuzyolu (Örüşet)
Ortakent (Büyük Nakala)
Sazlıçayır (Ağaşen)
Serinkuyu (Daniden)
Sevimli (Vel)
Y. Aydere (Yukarıki Surma)
Yamaçyolu (Vardosan)
Yamçılı (Macivet)
Yünbüken (Cırget)
Damal Köylerinin Eski Ve Yeni İsimleri
Aşağıgündeş
Burmadere (Sors)
Çaybaşı Mah.
Eskikılıç (Çifteşen)
İkizdere (Nunus)
Konuksever Mah.
Obrucak (Çükora)
Otağlı (Arzede)
Üçdere (Samütka)
Yukarıgündeş
Çıldır Köylerinin Eski Ve Yeni İsimleri
Ağıllı (Hamaş)
Akçil (Cölit)
Akdarı (Çamora)
Akkiraz (Kertene)
Aşağıcanbaz
Aşıkşenlik (Suhara)
Baltalı (Tatalet)
Damlıca(Godamığ)
Dirsekkaya (Zerebük)
Doğankaya (Helevan)
Eşmepınar (Prut)
Gölebakan (Meredis)
Gölbelen (Urta)
Güvenocak (Zinzal)
Kaşlıkaya (Vartmana)
Kayabeyi (Yerli Çayıs)
Kenardere (Anpur)
Kotanlı (Sikerip)
Kuzukaya (Sabadur)
Meryemköy
Öncül(Garostav)
Övündü (Vaşlop)
Sabaholdu (Godas)
Saymalı (Köyhas)
Sazlısu (Goravel)
Semiha Şakir (Terekemeçayıs)
Taşdeğirmen (Çamdura)
Y. Behrahatun (Tazeköy)
Yıldırımtepe (Rabat)
Yukarıcambaz
Posof Köylerinin Eski Ve Yeni İsimleri
Akbal (Obol)
Alabalık (Sayho)
Arılı (Zedezümde)
Armutveren (Papola)
Asmakonak (Sanhulye)
Aşık Üzeyir (Boşdere-Hevat)
Aşık Zülali (Suskap)
B. Eminbey (Cilvala)
Balgöze (Çıldıret)
Baykent (Vahla)
Çakırkoç (Mere)
Çambeli (Sağre)
Çamyazı (Ohtel)
Çayırçimen (Lamiyon)
Demirdöven (Varzna)
Doğrular (Aşağıcacun)
Gönülaçan (Şuvaskal)
Gümüşkavak (Zendar)
Günbatan (Banarhev)
Günlüce (Caborya)
Gürarmut (Koliskal)
İncedere (Cuvantel)
Kaleönü (Agara)
Kalkankaya (Petoban)
Kayınlı (Şulgavur)
Kırköy (Kırdamala)
Kopuzlu (Çorçovan)
Kumlukoz (Göme)
Kurşunçavuş (Sece)
Özbaşı (Gıniye)
Sarıçiçek (Hertüz)
Sarıdarı (Tepezümde)
Savaşır (Cancak)
Söğütlükaya (Hümemis)
Süngülü (Arile)
Sütoluk (Satkabel)
Taşkıran (Gurgusuban)
Türkgözü (Badele)
Uğurça (Yukarıcacun)
Uluçam (Varhana)
Yaylaaltı (Satlel)
Yolağzı (Sinsetip)
Yurtbaşı (Sakabol)
Yurtbekler (Çaksuyu)
Kaynaklar:
-serhatbirikim.com.tr.
-gole.gov.tr.
-ardahan.gov.tr.
-Wikipedia / Ardahan
-Hayat Ansiklopedisi, Ardahan, 1996.
Bernamegeh Türkçe / bernamegeh@gmail.com