Aşık Gevherî, 17’nci yüzyılın ikinci yarısıyla 18’inci yüzyılın ilk yarısı arasında yaşadı.
Asıl adı Mehmet ya da Mustafa olarak bilinmektedir.
Yaşamına dair kesin bilgiler bulunmamaktadır.
Nereli olduğu da kesin olarak bilinmemektedir.
Kırımlı, İstanbullu ya da devşirme olduğu yönünde tahminler bulunmaktadır.
Merzifonlu Kara Mustafa Paşa’nın ikinci Viyana kuşatması üzerine söylediği şiirler, onun bu savaşa katıldığını göstermese de dönemin olaylarıyla ilgili bilgi sahibi olduğuna işaret etmektedir.
Aşık Gevherî, Osmanlı devletinin pek çok yerini gezdi.
Hem aruz, hem hece ölçüsüyle şiirler yazdı. Aruzda, hecedeki kadar başarılı olamadı.
Birçok eski eserde ondan söz edilmesi şiirlerinin sıkça tanındığını ve sevildiğini göstermektedir.
Müzikle de ilgilendi. Şiirlerinde pek çok makam kullandı.
Bazı şiirleri başkaları tarafından bestelendi. Kendi ismiyle bilinen bir de makam vardır.
Yani “Gevheri Makamı.”
Gevherî’nin yaşamıyla ilgili bazı kaynaklar aşağıda verilmiştir:
Evliya Çelebi Seyahatnamesi:
Eserde Gevherî’nin saz çalışı övülmektedir. Ayrıca IV, Murad (1612-1640) ın seferlerine katıldığından da söz edilmektedir.
Ali Ufkî (17. Yüzyıl), Mecmûâ-i Sâz ü Söz: Eserde, âşığın iki koşmasına yer verilmiştir.
Aşık Gevherî’nin Köprülü Fazıl Ahmet Paşa’nın Uyvar Seferi (1663) ve Merzifonlu Kara Mustafa Paşa’nın II. Viyana Kuşatması (1683) üzerine söylemiş olduğu şiirler de bulunmaktadır.
İbrahim Naimeddin, Hadîkatüş- şuhedâ adlı eserinde, “… meşhur Gevherî şair ol esnada Egre’de bulunup bâlâ-yı risalede yazılan mersiyesini nazm eylemiştir:
” (Elçin 1984: 15) cümlesine yer verir.
Sun’î (17. yy.) ve Hızrî (18. yy.)’nin şairnâmeleri’nde Cevheri olarak geçen şair Gevherî’den başkası değildir.
Bütün bu hususlar da Gevherî’nin 17. yüzyılın ilk çeyreğinde yaşadığı görüşünü desteklemektedir.
Gevherî’nin Bektaşî olduğu ileri sürülürse de, biz “Bektâşiden ziyâde bektâşî muhibbi saymak daha uygun görünüyor.” (Elçin 1984: 16) şeklindeki görüşe katılıyoruz.
Şiirlerine bakarak medrese öğrenimi gördüğünü belirtebiliriz.
Hem aruz hem de hece ölçüsüyle şiirler yazmıştır.
Aşık Ömer’in dili kadar olmasa da ağır bir dili vardır. Şiirlerinde Arapça ve Farsça kelimeler fazladır.
Hece ile kaleme aldığı şiirleri semaî ve koşma; aruz ölçüsüyle yazdığı şiirleri de divan, kalenderi, gazel, semaî ve müstezat tarzındadır.
Gevherî’nin şiirleri, divanının dışında cönklerde de yer almaktadır.
Türkiye ve Avrupa kütüphanelerindeki cönklerde çok sayıda şiiri yer almaktadır.
Çorum ve Bursa’da bulunan yazmalar, divandan çok divançe özelliği göstermektedir.
Şiirlerinde aşk, tabiat, sevgili ve ayrılık gibi konuları ele alıp işlemiştir.
Musikî makamlarından olan Gevherî makamı, onun musikîyle ilgilenen bir âşık olduğunu fikrini desteklemektedir.
Bernamegeh Türkçe
