Çavuştepe Kalesi, Van’ın Gürpınar ilçesine bağlı Çavuştepe köyünde yer almaktadır.
Van’a 25 km, Gürpınar ilçe merkezine 10 km mesafede, Van-Hakkâri karayolunun hemen güney tarafında bulunmaktadır.
Bol Dağı silsilesinin batı ucunda kurulmuş olan kale, aşağı ve yukarı kalelerden oluşmaktadır. Yukarı kale, aşağı kaleden 30 m yükseğe kurulmuştur.
Urartular döneminde Kral II. Sarduri tarafından MÖ 764-734 yılları arasında yaptırılmıştır.
Kurucusunu onurlandırmak adına, Sardur’un şehri anlamında “Sardurihinili” olarak adlandırılmıştır. Prof. Dr. Arif Erzen başkanlığında 1961-1986 yılları arasında yürütülen kazılar sonucunda ortaya çıkarılmıştır.
Kale, bereketli Gürpınar ovasına ve ovadan geçen yollara tamamen hâkim bir mevkide, ova ortasında yükselen Bol dağının batı ucundaki iki tepe üzerine kurulmuştur.
Yaklaşık 1 km uzunluğundaki kale, güçlü surlarla birlikte doğudan ve batıdan kayaya oyulmuş iki hendekle koruma altına alınmıştır. Kale; “Yukarı Kale” ve “Aşağı Kale” olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır.
Doğu tarafta yer alan Yukarı Kale’de Urartu baş tanrısı Haldi’ye adanmış kare planlı revaklı bir tapınak ile bununla ilişkili dinsel mekânlar bulunmaktadır.
Yukarı kale, aşağı kaleye kıyasla daha küçük bir alanda dikdörtgen planlı olup çevresi güçlü surlarla kuşatılmıştır. Batı tarafta yer alan Aşağı Kale ise 430 m uzunluğunda ve 125 m genişliğindedir.
Aşağı Kale’nin iç kısmında ayrıca saray bölümü, bununla ilişkili depo odaları ve atölyeler ile tanrı İrmuşini’ye adandığı bilinen ikinci bir tapınak bulunmaktadır. Kayaya oyulmuş temeller üzerine inşa edilen, 81×33 m boyutlarındaki saray, iki sıra paye ile üç bölüme ayrılmıştır.
İrmuşini Tapınağı, Aşağı Kale’nin en yüksek noktası üzerine kurulmuş olup kare planlı yapı ile eklentilerinden oluşmaktadır.
Tapınak girişi doğuya bakar ve bu cephe alttan iki sıra halinde son derece özenli işlenmiş kare biçimli bazalt taşları bulunmaktadır.
Kalenin Nekropolü (Mezarlık) kalenin yaklaşık 1 km kuzeyinde yer almaktadır. Burada 2017 yılından önce yapılmış olan çok sayıdaki kaçak kazı, Urartu mezarlığına büyük ölçüde zarar vermiştir.
Yapılan arkeolojik kazılarda Urartu toplumuna ait ölü gömme adetleri hakkında çok önemli bilgiler elde edilmiştir.
Buna göre Urartularda iki tür ölü gömme âdetinin olduğu, bunlardan ilki ölülerin yakılarak bir çömleğin (Urne) içinde gömüldüğü, ikincisinin ise ölülerin toprağa ana karnındaki duruş biçiminde ve yan yatırılarak (hoker) yapıldığı anlaşılan gömülerdir.
Nekropolde dört farklı mezar tipi tespit edilmiştir. Bunlar; örme oda mezar, Urne mezar, sandık mezar ve basit toprak mezarlardır.
Van’ın Gürpınar ilçesindeki Çavuştepe Kalesi’nde, kazı çalışmaları sırasında ortaya çıkarılan nekropolde, Urartular dönemine ait 45 urne (ölülerin küllerinin konulduğu kap) bulundu.
Urartu Kralı II. Sarduri tarafından Milattan Önce 750 yılında yaptırılan Çavuştepe Kalesi ve kuzey kısmındaki nekropol alanında yürütülen kazı çalışmalarında, Urartuların ölü gömme adetleri ve yaşam tarzına ilişkin yeni bilgiler elde ediliyor.
Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi (YYÜ) Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölüm Başkanı Prof. Dr. Rafet Çavuşoğlu başkanlığında antropolog, arkeolog, sanat tarihçi ve restoratörlerden oluşan 25 kişilik ekiple, 2 bin 750 yıllık nekropolde Kültür ve Turizm Bakanlığının izniyle yapılan kazılarda, Urartu tarihine ışık tutacak bulgulara rastlandı.
Kazı başkanı Prof. Dr. Rafet Çavuşoğlu, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Çavuştepe Kalesi’nde 2017’de ortaya çıkarılan nekropolde her yıl kazı çalışması yürüttüklerini söyledi.
Yaptıkları kazı çalışmalarında Urartu arkeolojisi ve ölü gömme gelenekleri açısından önemli arkeolojik verilere ulaştıklarını aktaran Çavuşoğlu, bulunan 45 urnenin bölge tarihi açısından önemli veriler sunduğunu ifade etti.
Urartularda önemli bir ölü gömme geleneği olan urnelerin titizlikle inceleneceğini anlatan Çavuşoğlu, “Bu yıl kazıların en önemli ayağını urneler oluşturuyor.
Urnelerin en önemli özelliği ise cesedin yakıldıktan sonra geri kalmış tüm kemik dokusu ve külleri ile bir çömleğin içine bırakılıp, mezarın yanına gömülmesi. Bu yıl ki kazılarla birlikte şu ana kadar 45 urne tespit etmiş olduk.” dedi.
