Oktay ALTUN / HAWAR DERGİSİNİN YAZARLARI VE KÜRT EDEBİYATINDAKİ YERLERİ
26 Nisan 1893’te İstanbul’da dünyaya gelen Mîr Celadet, Cizre Beyi Mîr Bedirxan’ın torunudur. Mîr Bedirxan 1869 yılında 63 yaşında Şam’da hayatını kaybetmiştir.1 Son Cizre beyi olan Mîr Bedirxan’ın soyu Azizan Aşiretine (Eşîra Ezîzan) hatta Kürt tarihi üzerine yazılan önemli eserlerden biri olan ” Şerefname “nin yazarı Şerefxanê Bedlîsî ( Bitlisli Şerefxan )’ye dayanır.2
Emin Eli Bedirxan ve Seniha Hanım’ın ise oğludur. Sureyya, Kamiran, Hikmet, Tevfik, Safder, Bedirxan ve Meziyet adında sekiz kardeşi vardır.3 Celadet İlkokulu, ortaokulu ve harbiyeyi İstanbul’da okumuştur. Osmanlı Hükümeti Emin Alî ve ailesinin Cizre’ye dönmesini yasakladığı için Mîr Bedirxan da çocuklarının Kürt kültürü ile ilişkilerinin kopmasını engellemek için Kürt coğrafyasından birçok halk ozanı ( dengbêj ), şair ve eğitmeni İstanbul’a getirtmiştir.4
Celadet Bedirxan’ın babası Emin Alî, çalışmalarından ötürü ailesiyle birlikte birçok defa sürgün edilmiştir. Edirne, Konya, Filistin, Selanik bu sürgün yerlerinden bazılarıdır. Celadet sürgün yerlerindeki okullarda okuluna devam etmiştir. Daha sonra zabit eğitmeni olarak görev yapan Celadet, 1. Dünya Savaşı’nda Rus’lara karşı Kafkas Cephesi’nde görevlendirilmiştir. Bir süre İttihat ve Terakki Cemiyetinde de yer alan Celadet, Osmanlı Dönemi’nde ” İçtihat, Türkçe İstanbul ve Serbesti ” gibi yayınlarda yazıları yayımlanmıştır.5
Celadet 1922’de hakkında verilen ölün kararı sebebiyle kardeşi Kamiran ve bazı Kürt aydınlarıyla Almanya’ya gitmiştir ve orada eğitim hayatını sürdürmüştür, babası ise ailesiyle birlikte Mısır’a göç etmiştir. Celadet, babasının hastalığı sebebiyle Kahire’ye geçmiş, babasının 1926’da ölümünden sonra da Beyrut’a yerleşmiştir. Mîr Celadet, Menduh Selim, Müküslü Hamza Bey, Ekrem Cemîlpaşa, Qedrî Cemîlpaşa, Haco Ağa, Emînê Perîxanê, Mustafa Şahîn Begê Barazî, Bedreddînê Habizbînî ve diğer bazı kişilerle 5 Eyül 1927’de Xoybûn partisinin kongresini gerçekleştirmişlerdir. Xoybûn partisi üyeleri Ağrı İsyanı’nı organize etmiş ve yürütmüşlerdir.
Mîr Celadet Bedirxan da bu isyana katılmak için İhsan Nuri Paşa ile birlikte doğuya gitmiştir. Sonuç olarak isyan başarıya ulaşmamış, Celadet ve İhsan Nuri, İran’a geçmişlerdir. Celadet burada İran şahı Şah Pehlewî’den Kürt’ler için yardım ister; ancak Şah Celadet’in bu isteğini kabul etmez ve Celadet’e Avrupa’da konsolosluk teklif eder. Celadet bu teklifi kabul etmez ve İran’dan çıkar. Celadet oradan da Bağdat’a, daha sonra Suriye’ye geçmiş ve orada Hamzayê Miksî ve Haco Ağa ile birlikte ” Fakir Kürt’lere Yardım Topluluğu ” adında bir dernek kurmuştur.6
Mîr Celadet Bedirxan, 1935 yılında amcasının kızı Rewşen Hanım’la Şam’da evlenmiştir. 21 Mart 1938’de kızı Sinemxan, 9 Kasım 1939’da da oğlu Cemşîd doğmuştur. Mîr Celadet; Kürtçenin dışında Türkçe, İngilizce, Almanca, Fransızca, Farsça, Arapça ve Yunancayı iyi derecede bilmektedir.7
Hayatının son yıllarında Mîr Bedirxan, ekonomik olarak zorluk yaşamıştır; bu yüzden 1950’de Hecan köyünde zirai çalışmalara başlamıştır. Pamuk tarlasını sulamak için büyük bir kuyu eşer. Ailesine gönderdiği mektuplardan bu kuyuya ” Bîra Qederê ( Kader Kuyusu ) ” ismini koyduğu biliniyor. Mîr Celadet Alî Bedirxan, 15 Temmuz 1951’de kuyuda meydana gelen kaza sonucu hayatını kaybetmiştir. Şam’da Şêx Xalidê Neqşîbendî Mezarlığında, dedesi Cizre Beyi Mîr Bedirxan’ın yanına defnedilmiştir.8 Eşi Rewşen Bedirxan 1992’de vefat ettiğinde o da bu mezarlığa, eşi Mîr Celadet Alî Bedirxan’ın yanına defnedilir.9
Mîr Celadet Alî Bedirxan’ın Eserleri:
-Elifba Kurdî (Kürtçe Alfabe)
-Rûpelên Elfabê
-Rêzimana Elifbaya kurdî
-Rêzimana Kurdî (Kürtçe Gramer) (Roger Lescot ile birlikte)
-Ferhenga Kurdî (Kürtçe Sözlük)
-Günlük Notlar
-De La Question Kurde / Kürt Sorunu Üzerine (Fransızca ve Türkçe)
-Were Dotmam (Hawar Dergisi’nde yer alan şiirler)
-Edirne Sükutunun İç Yüzü (Kamuran Bedirhan ile birlikte)
-Mustefa Kemal’e Mektup
-Dîbaca nimêjên îzêdiyan
-Hevind.
KAYNAKLAR:
1-Ahmet Kardam, Cizre – Bohtan Beyi Bedirxan Direniş ve İsyan Yılları, Dipnot Yayınları, Ankara, 2017, s. 31
2- Haydar Diljen, Azad J. Erdem, Remzî Kerîm, Mahmûd Lewendî, “Dergûşa Nasnameyê”, Weşanên Sîtav, Kasım, 2014, s. 177
3- Wikipedia, Emin Ali Bedir Khan, ( Kurdish Diplomat )
4- Selim Temo, Kürt Şiir Antolojisi, Agora Kitaplığı, İstanbul, 2013, Cilt 2, s. 1414, 1415
5- Çetin, Hawar Dergisi ve Kürt Dili Üzerindeki Etkisi, s.51
6- Occo Mahabad, Antolojiya Helbestvanên Nûjen, Na Yayınları, İzmîr, 2019 s. 95,96
7- Nevin Güngör Reşan, Navdarên Kurd – Kurdish Notables – Kürt Ünlüleri, DOZ Yayıncılık, İstanbul, 2008, s.128
8- Reşan, Navdarên Kurd – Kurdish Notables – Kürt Ünlüleri, s.96
9- Ahmet Kardam, Cizre – Bohtan Beyi Bedirxan Sürgün Yılları, Dipnot Yayınları, Ankara, 2013, s.244.
BERNAMEGEH
UYARI: Yazıların izinsiz kopyalanması ve Web Sitelerinde yayınlanması kesinlikle yasaktır. Hakkınızda yasal işlemlerin başlatılabileceğini lütfen unutmayın!
