Dicle ırmağının sağ kıyısında deniz seviyesinden 400 m. kadar yüksekte kurulmuştur.
Tarihsel rivayetlere göre Cizre’deki yerleşimlerin geçmişi Nuh Tufanı öncesine dayanır.
Cumhuriyet döneminin başından itibaren Mardin iline bağlı bir ilçenin merkezi iken 16 Mayıs 1990’da Şırnak’a bağlanmıştır. Alanı, 460 kilometrekaredir.
En eski ismi Kardu Rahipliği anlamına gelen “Kardu Gazarta” dir. Modern Kürt kelimesinin en eski yazılış biçimi Kardu’dur.
Persler Gazarta ve Bazibda, Abbasiler onların Şehir Yöneticisi Omar olduğundan Djasirat-ibn ʿUmar (Cezire-i İbn-i Ömer) ve daha sonra Cizîra Botan ismi verilirdi. Akkoyunlular Cizre’ye Ceziretuşşeref derlerdi. Cezire Arapça’da “ada” anlamına gelir.
Çünkü Dicle nehri burada kıvrılır, bir su adası gibi bir alan oluşturur. Şehir 16. yüzyıldan itibaren günümüzde olduğu Cizre adıyla anılmaya başlamıştır.
Cizre’de kurulu yerleşim, Demir Çağında Doğu Anadolu’daki Urartu Krallığı ile Mezopotamya’daki Asur Krallığı arasındaki tampon devletlerden birisi olan A Kumme (Kumaha, Kummuh, veya Qumaha, Qumenu) krallığının merkeziydi.
Bölge MÖ 2000 yılından itibaren, Babil, Araplar, Asurlular, Medler,Selevkos, Part, Pers ve Sasanilerin hakimiyeti altında kaldı.
Partlar döneminde Hristiyanlık yayıldı. Cizre şehrinin ilk defa kuruluşu, Sasaniler devrinde bir köy yıkıntısı üzerine bir şato ve kale inşa edilmesi ile oldu.
Bu şato ve kale I. Erdeşîr (Erdeşîr-i Bâbekân) tarafından tamir edildi. 297 yılında Romalıların kontrolüne geçene kadar şehir, Sasani hakimiyetindeydi.
Diyarbakır, Nusaybin ve Cizre şehirleri 3. ve 4. yüzyıllarda Sasani ve Romalılar arasında savaşlara sebep oldu. Kayıtlarda, Bazebda ismi ile yer aldı.
1990’a kadar Mardin iline bağlı bir yerleşim birimi olan Cizre 16.05.1990 tarih ve 3647 sayılı yasa ile Şırnak iline bağlandı.
Yaz aylarında sıcak ve kurak, kış aylarında ılık ve yağmurlu bir iklime sahiptir. Yaz aylarındaki sıcaklık kimi zaman +48 °C kadar ulaşmaktadır.
Ulaştığı en yüksek sıcaklık +49 °C’dir.Cizre, meteorolojik verilere göre Türkiye’nin en sıcak noktalarından biridir.
Cizre Köyleri Kürtçe Ve Türkçe İsimleri
GUNDÊN CIZÎRA BOTA-CİZRE/ Cizra Botan köyleri
1. Bağlarbaşı Köyü / Gunde Serdehil
2. Bozalan Köyü / Gunde Behmor
3. Çağlayan Köyü / Gunde Şax
4. Çatal Köyü / Gunde Stewrik
5. Çavuş Köyü / Gunde Arnebat
6. Dirsekli Köyü / Gunde Baska
7. Düzova Köyü / Gunde Hoser
8. Erdem Köyü / Gunde Dimbiliya
9. Güçlü Köyü / Gunde Cibrî
10. Gürsu Köyü / Gunde Gûzik
11. Hisar Köyü / Gunde Hebler
12. Katran Köyü / Gunde Bazift
13. Kaya Köyü / Gunde Pelisiyê
14. Kebali Köyü / Gunde Babil
15. korucu Köyü / Gunde Derbaciya
16. Kuştepe Köyü / Gunde Basîsik
17. Kocapınar Köyü / Gunde Imêrîn
18. Mardinlife Köyü / Gunde Tilehferîk
19. Sulak Köyü / Gunde Nehrib
20. Taşhöyük Köyü / Gunde Girgewr
21. Tepeönü Köyü / Gunde Batil
22. Ulaş Köyü / Gunde Zêwik
23. Uğur Köyü / Gunde Tilêbel
24. Varlık Köyü / Gunde Gijal
25. Yalıntepe Köyü / Gunde Bêdar
