Deniz Gezmiş, 28 Şubat 1947 tarihinde Ankara’ya bağlı Ayaş ilçesinde dünyaya geldi.
Dedeleri, Konya’dan göç ederek Rize’nin İkizdere ilçesine bağlı Cimil (Başköy) köyüne yerleşti. Babası Cemil Gezmiş, Ilıca (Aziziye)/Erzurum nüfusuna kayıtlı bir ilköğretim müfettişi ve annesi Mukaddes Gezmiş, Erzurum’un Tortum ilçesinden bir ilkokul öğretmeniydi.
Deniz Gezmiş, ailenin üç erkek çocuğundan ikincisidir. Ağabeyi Bora Gezmiş (d. 1944), hukuk fakültesinden ayrılarak bankacılık işiyle meşgul olmuştur. Kardeşi Hamdi Gezmiş (1952-2020) ise mali müşavir olarak görev yapmıştır.
Gezmiş, İlkokulu Sivas’ın Yıldızeli ilçesinde, ardından Sivas merkezde bulunan Selçuk İlkokulunda ve ortaokulu ise Sivas Atatürk Ortaokulunda okudu.
Pek çok kaynakta verilen bilgilerin aksine Şarkışla’da öğrenim görmemiştir. Fakat 6 yaşına kadar bu ilçede kalmıştır. Liseyi İstanbul’da Haydarpaşa Lisesinde tamamlamıştır. Sol-sosyalist ideolojiyle lise yıllarında tanışmıştır.
Gezmiş, 11 Ekim 1965 tarihinde Türkiye İşçi Partisi’nin Üsküdar ilçe başkanlığına üye oldu. 15 Ağustos – 31 Ağustos 1966 arasında Ankara’dan İstanbul’a yürüyen Çorum Belediyesi temizlik işçilerinin Taksim Anıtı’na çelenk bırakmaları sırasında işçilerin desteklenerek TÜRK-İŞ yöneticilerinin protesto edildiği gösteride gözaltına alındı.
6 Temmuz 1966’da girdiği üniversite sınavında hem fen fakültesini hem de hukuk fakültesini kazandı. Gezmiş, fen fakültesine gitti fakat daha sonra fikir değiştirerek hukuk fakültesine kayıt yaptı.
7 Kasım 1966 tarihinde İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne girdi. 19 Ocak 1967’de Türkiye Millî Talebe Federasyonu (TMTF) binasının yediemine verilmesi ile ilgili olarak çıkan olaylarda yakalandı ve bir gün sonra iki arkadaşıyla birlikte çıkarıldığı mahkemece serbest bırakıldı.
22 Kasım 1967 tarihinde öğrenci örgütlerinin gerçekleştirdiği Kıbrıs Mitingi esnasında Âşık İhsani ile birlikte ABD bayrağını yaktıkları gerekçesi ile gözaltına alındı ve daha sonra serbest bırakıldı.
Hukuk Fakültesi’ndeki arkadaşlarıyla birlikte 30 Ocak 1968 tarihinde “Devrimci Hukukçular Örgütü”nü kurdu. 7 Mart 1968 tarihinde İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi konferans salonunda konuşan Devlet Bakanı Seyfi Öztürk’ü protesto ettiği için tutuklandı.
2 Mayıs’a kadar tutuklu kaldı, daha sonra 30 Mayıs’ta 6. Filo’yu protesto etmesi nedeniyle yargılandı ve beraat etti. Deniz Gezmiş, 12 Haziran 1968’de İstanbul Üniversitesi’nin işgal edilmesi eylemine önderlik etti.
İşgal Konseyi adına İstanbul Üniversitesi Senatosu ile Baltalimanı’nda yapılan görüşmelere katılan öğrenci heyetinin içinde bulundu ve öğrenci haklarının elde edilip işgalin sona erdirilmesinde aktif bir rol üstlendi.
6. Filo’yu protesto eylemleri nedeniyle 30 Temmuz 1968’de bu eylemlerden dolayı tutuklandı ve 20 Eylül 1968 tarihinde serbest bırakıldı. Bütün bu olaylardan sonra öğrenci hareketi içerisinde öncü bir konuma geldi.
Deniz Gezmiş, TİP içinde ayrılıklara yol açan ideolojik sorunlarda “Millî Demokratik Devrim” grubunun görüşlerini benimsedi. Bu ideolojik görüşün devrimci öğrenciler arasında yayılması amacıyla faaliyetler yürüttü.
Ekim 1968’de eylemlerde birlikte olduğu arkadaşları Cihan Alptekin, Mustafa İlker Gürkan, Mustafa Lütfi Kıyıcı, Devran Seymen, Cevat Ercişli, M. Mehdi Beşpınar, Selahattin Okur, Saim Kurul ve Ömer Erim Süerkan’la beraber Devrimci Öğrenci Birliğini (DÖB) meydana getirdi.
1 Kasım 1968 tarihinde Türkiye Millî Gençlik Teşkilatı, AÜTB, ODTÜÖB ve DÖB’ün başlattığı “Samsun’dan Ankara’ya Mustafa Kemal Yürüyüşü”nü organize etti.
28 Kasım 1968 tarihinde ABD Büyükelçisi Kommer’in gelişi sırasında Yeşilköy Havaalanı’nda düzenlenen protesto gösterileri yüzünden tutuklandı ve 17 Aralık 1968 tarihinde serbest bırakıldı.
Oya Sencer’in “Türkiye’de İşçi Sınıfı: Doğuşu ve Yapısı” konulu doktora tezinin Üniversite Profesörler Kurulu tarafından iki kez reddedilmesi üzerine Deniz Gezmiş’in başında bulunduğu öğrenciler olayı protesto ettiler. 27 Aralık 1968’de polisler tarafından tutuklanacağı sırada kurtuldu ve İzmir’e gitti. Bir hafta sonra tutuklu bulunan arkadaşı Celal Doğan’ın evinde kalırken bir baskın sonucu yakalandı. Gezmiş, 22 Şubat 1969 tarihinde serbest bırakıldı.
İstanbul Üniversitesi’nde sağcı güçlerin 16 Mart 1969’da girişmiş olduğu hareketlere öğrenci kitlesiyle birlikte karşı koydu. 19 Mart’ta bu eylem gerekçesiyle yeniden tutuklanarak 3 Nisan’a kadar hapis yattı. 31 Mayıs 1969 tarihinde İÜ Hukuk Fakültesi öğrencilerinin reform tasarısının gerçekleşmemesini protesto gerekçesiyle giriştikleri işgale liderlik etti.
Üniversitenin kapatılıp polise teslim edilmesi nedeniyle çıkan çatışmalarda yaralandı. Hakkında gıyabi tutuklama kararı olmasına rağmen hastaneden kaçtı ve haziranın sonunda Filistin’de bulunan Filistin Demokratik Halk Kurtuluş Cephesi’nin gerilla kampına silahlı eğitim almak ve FDHKC üyeleri ile aynı safta savaşmak üzere gitti.
Filistin’e gitmeden önce 23 Haziran 1969 tarihinde TMGT’nin topladığı 1. Devrimci Milliyetçi Gençlik Kurultayı’na kendisi gibi haklarında tutuklama kararı olan FKF Genel Başkanı Yusuf Küpeli ile beraber bir mücadele programı gönderdi.
Eylüle kadar Filistin’de gerilla kamplarında kaldı. 28 Ağustos 1969 tarihinde ve 26 Aralık 1968’de üniversiteyi işgal ettiği gerekçesiyle Hukuk Fakültesinden atıldı. Hakkında tutuklama kararının olduğu bu süreçte gazetecilere saklandığı yerden demeçler verdi. 23 Eylül 1969 tarihinde Hukuk Fakültesinde bulunduğunun ihbar edilmesi üzerine fakülteye düzenlenen polis baskınında teslim oldu.
25 Kasım’da serbest bırakıldı. Ancak İstanbul Devlet Mühendislik ve Mimarlık Akademisinde Battal Mehetoğlu’nun sağcılar tarafından öldürülmesinin ardından okulda yapılan aramada ele geçirilen dürbünlü bir tüfeğin Gezmiş’e ait olduğu iddia edilerek hakkında tutuklama kararı çıkarıldı. 20 Aralık 1969 tarihinde yakalandı ve kendisiyle beraber tutuklanan Cihan Alptekin’le birlikte 18 Eylül 1970 tarihine kadar tutuklu kaldı.
Hapisten çıktıktan sonra askere alındı. İnandığı devrim hedeflerini gerçekleştirmek için askere gitmedi. Bundan sonra öğrenci eylemlerinden uzaklaşarak mücadelesini farklı alanlarda sürdürdü. Sinan Cemgil ve Hüseyin İnan’la beraber Ankara’da THKO örgütünü kurdu.
11 Ocak 1971 tarihinde THKO adına Ankara İş Bankası Emek Şubesinin soygununu gerçekleştirdi. Bu olaydan sonra Yusuf Aslan’la beraber “vur emri” ile birlikte aranmaya başlandı. Deniz Gezmiş ve Yusuf Aslan’ın yakalanmasına yardım eden kişilere 15.000 lira ödül verileceği kamuoyuna bildirildi.
4 Mart günü arkadaşlarıyla beraber sabaha karşı Balgat’ta bulunan hava üssünde görevli 4 Amerikalıyı kaçırdı. Bir bildiri yayımlayarak 400.000 dolar fidye ve “tüm devrimcilerin serbest bırakılmasını” talep etti. Otuz bin polis ve asker Ankara’yı didik didik aradı, kentin bütün giriş ve çıkışlarını tuttu.
Devletin Güvenlik güçleri 5 Mart’ta Deniz Gezmiş’i ve Amerikalıları bulmak için THKO’nun karargâhı sayılan ODTÜ’yü çembere aldı. Öğrencilerle güvenlik güçleri arasında 9 saat süren çatışmada 3 kişi öldü, 26 kişi yaralandı.
Üniversite süresiz olarak kapatıldı. Gezmiş ve arkadaşları, 9 Mart’ta Amerikalıları serbest bıraktı. Amerikalıların kaçırılması ve ODTÜ’deki bu çatışmada bir askerin ölmesi Türk Silahlı Kuvvetlerinde büyük tepki yarattı.
12 Mart Muhtırası’ndan üç gün sonra 15 Mart 1971 tarihinde bir motosiklette Deniz Gezmiş ve Yusuf Aslan, diğer motosiklette ise Sinan Cemgil yola çıktılar. Sinan Cemgil yol ayrımından Nurhak’a doğru yol aldı. Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ile beraber Malatya’ya gitmek için yolda ilerlerken, Sivas girişinde çevirme olduğunu haber almaları üzerine Şarkışla’ya yöneldiler. Şarkışla’ya 20 km kala arızalanan motosikleti iterek ilçeye götürdüler.
Şarkışla’da motosikleti kiraladıkları bir jipe yükledikten sonra bir ihbar sonucu askerlerin gelmesi üzerine çıkan çatışmada Aslan yaralanarak yere düşü. Gezmiş, tek başına kaçmaya devam etti. Kaçmak için astsubayın evine zorla girerek kapısının önünde duran arabasına kendisi ile birlikte binmesini sağladı.
Daha sonra Astsubay Başçavuş İbrahim Fırıncı’yı rehin aldı.Gezmiş, 16 Mart 1971 tarihinde Sivas’ın Gemerek ilçesinde etrafı sarılarak yakalandı ve Kayseri’ye götürüldü.
Kayseri Valisi Abdullah Asım İğneciler’in karşısına çıkarıldı. Buradan Ankara’ya, dönemin İçişleri Bakanı Haldun Menteşeoğlu’nun yanına götürüldü.
Mahkemesi, 16 Temmuz 1971 tarihinde Altındağ Veteriner Okulu binasında Tuğgeneral Ali Elverdi başkanlığında, Baki Tuğ savcılığında Ankara Sıkıyönetim Komutanlığı 1 No’lu Mahkemesinde başladı ve 9 Ekim 1971 günü sona erdi.
Gezmiş ve arkadaşları, 16 Temmuz 1971’de başlayan “THKO-1 Davası”nda TCK’nin 146. maddesini ihlal ettikleri iddiasıyla 9 Ekim 1971’de 146/1 maddesi uyarınca idam cezasına çarptırıldı.
Alınan karar Türkiye Büyük Millet Meclisine getirildi. 24 Nisan 1972 Pazartesi günü yapılan Meclis oturumunda CHP lideri İsmet İnönü, ”Suçluların cezaları müebbet hapse çevrilmelidir” beyanında bulundu.
Daha sonra yapılan oylamada Deniz Gezmiş ve arkadaşlarının idam kararı, 48 “ret” oyuna karşılık 273 “kabul” oyu ile Meclis tarafından onaylandı. İsmet İnönü ve Bülent Ecevit “ret” oyu verirken, Süleyman Demirel ve Alparslan Türkeş ise “kabul” oyu kullandılar. Necmettin Erbakan ise oylamaya katılmadı. Dönemin Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay da idamları onayladı.
Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan ile birlikte 6 Mayıs 1972 tarihinde gece 1.00-3.00 arası, Ulucanlar Cezaevi’nde asılarak idam edildi. Deniz Gezmiş ve arkadaşlarının, 1969’da öldürülen Taylan Özgür’ün yanına gömülme istekleri yerine getirilmedi.
Bernamegeh Türkçe
