Ermenistan, Gürcistan, İran, Suriye ve Türkiye’de de cemaatleri bulunan Êzdîler’in bugünkü toplam sayısının 800.000 civârında olduğu tahmin edilmektedir. Türkiye Êzdîleri daha çok Şanlıurfa ve Viranşehir’de yaşarlar. Burada yaşayan Êzdîler’in sayıları 1970 yıllarında 80,000’i bulurken, şu anda bu sayı 300’lere kadar düşmüştür. Dünden bugüne bir çok baskı ile karşılaşmış dünyamızın bu rengi tarih içerisinde aralıklı olarak katliamlarla yüzyüze kalmışlardır.
Dengbêjler en çok Eganê Meyro, Şêx Mirzayê Ankosî ve Derwêşê Evdî destanlarını anlatır. Êzîdîler günümüze kadar yetmişin üsütinde kez katliamdan geçirildi.
1800’lerin başında Osmanlı orduları Kürdistan seferine çıkar ve Beşiri ovasında boydan boya askerler çadırlarını kurarlar. Zoqewde mıntıkasından Ewiske’ye kadar askerler aylarca kamp kurarlar ve bölgedeki Êzidileri kıyımdan geçirirler. Fakat Êzidiler örgütlenerek direnişe geçer. Osmanlıların ordusunda yer alan komutanlardan birisi de Şam’dan gelen Arap kökenli komutan Hesebê Cibo’dur. Acımasızlığıyla tanınan üç kat zırhlı elbise giyen bu komutanı öldürmek imkansızdır.
Nöbetleşerek çatışmalara giren Êzîdî savaşçılar Hesebê Cibo’yu nasıl öldüreceklerini tartışır. Eganê Meyro adlı bir savaşçının önerdiği plan kabul edilir. Hesebê Cibo’nun atı kısraktır (dişi at) ve çiftleşme dönemi gelmiştir. Êzîdi savaşçı Egenê Meyro aygıra (erkek at) biner ve karşısına çıkar, bu arada sulak Rıdvan mıntıkasındaki sulama kanalları açılır. Egenê Meyro atını oraya sürer, Arap komutan Hesebê Cibo’nun atını da peşinden sürükler ve bataklığa saplanır.
Eganê Meyro Arap komutanı esir alır, elleri ve ayaklarını bağlayarak komutanı olan Mirzikê Zaza’ya götürmek için yola çıkar. Yolda yaşlı bir Êzîdî, Eganê Meyro’ya “Sen bizi bu soykırımdan geçiren zalimi Mirzikê Zaza’ya götürürsen ona yeni bir hırka giydirir ve azad eder” diye karşı çıkar. Orada Eganê Meyro Arap komutanı öldürür. Bu kahramanlık dengbêjler arasında Eganê Meyro’nun iki eşi olan Nurê ve Rewşê arasındaki diyalogla anlatılır. Nurê diğer eş olan Rewşê’ye şöyle seslenir:
“Rewşê lê xewê / rabe serê Hesebê Cibo jêkirine / kirine gok li meydanê / egidê nav û nîşan re beje / bila neçe xebera sofik û mofikê çemê Botan neke / bila Bavê Temo neçe şerê / şerê ser Êzîdxanê ne heneke / rabe bûke xwe bixemline / kî Hesebê Cibo kuştibe emê xwe jêre bikin bûka pişta heft perda…”
(Kardeşim Rewşê / kalk bak Hesêbe Cibo’nun kafasını kesmişler / kafasıyla meydanda top gibi oynuyorlar / o ün salan yiğide de ki / Botan çayı kıyısındaki sofilerin savaşına gitmesin / Bavê Temo savaşa gitmesin / Êzîdxan’daki savaş şaka değil / Hesebê Cibo’yu kim öldürmüşse onun karşısına 7 perde arkasında saklanan gelinler gibi çıkacağız…”
Egenê Meyro’nun yanı sıra o savaşta Kürt söylence ve destanlarına şu Êzîdî kahramanlarının isimleri üzerinden 200 yıl geçmesine rağmen hala unutulmamış: Miçoya Mala Êzidiya, Qereşê Çelo, Gelhelê Milho, Çobanê Heso ve Mirzikê Zaza.
