Büyük Kürt filozof ve şairlerden biri olan Feqiyê Teyran, araştırmalara göre 1590 yılında Hakkari ilinin Miks şehrinde dünyaya gelmiştir.
1660’da 70 yaşındayken hakkın rahmetine kavuşmuştur.
Büyük üstadımız, şiirlerinde çoğu zaman, yaşadığı dönemin tarihinden söz etmektedir.
Aşağıdaki dörtlükte 70 yaşında olduğunu ve yıl olarak da (hicri takvime göre) 1041 olduğunu belirtiyor.
Mîm û Hê heftê felek çûn Ji hîcretê dewran gelek çûn Sal hezar û çil û yek çûn Ev xezel anî diyar e
Feqiyê Teyran’nın gerçek ismi Muhammed’dir. Aşağıdaki dörtlük de gerçek ismini kullanmıştır.
Gul im di destê xaran Bi ismê Mihemed nav im. Bilbil im di gulzaran Ji işqê lew zerbav im.
Büyük Kürt üstadı Feqiyê Teyran, Miks beyliğindendir. Ebdal bey’in oğludur. Annesinin ismi Hizna Xan’dır ve onun da ailesi Hakkari beylerindendir. Bu özelliklerden dolayı Feqî kendisine “Mihê Bey” demektedir.
Şiirlerinde Feqiyê Gerok, Mihemed, Miksî, Xoce, Mîr Mihê, Mîm û Hê, Feqî, Feqe, Feqê Têra û Feqiyê Teyran mahlaslarını kullanmıştır. Fakat halk arasında en bilinen mahlası Feqiyê Teyran’dır.
Feqî medrese öğrencilerine verilen bir isimdir. Kuşların dilinden anladığı ve onlarla konuştuğu söyleniyor. Bu yüzden de ona Feqiyê Teyran deniliyor. Feqî, doğayı seven bir şairdir. O doğa şairidir. Şiirlerini nehir ve suların ahenkli çağlayışı ve kuş cıvıltıları arasında yazmıştır.
Büyük Kürt şairinin şiirleri felsefiktir. “Ey Av û Av” şiirinde bu derinlik göze çarpıyor.
O su ile konuştuğunda su ve yüreğini birbirine benzetiyor.
Feqî bu şiirinde nasıl ki kendi yüreği yaradan için atıyorsa ve büyük bir heyecan ile Rabbe kavuşmayı istiyor ise suyu da kaynağına ulaşması çerçevesinde yüreğine benzetmektedir.
Aşağıdaki dörtlüklerde su ile bu muhabbetini bu derin bakış açısı ile işlemiştir.
Ey av û av, ey av û av Ma tu bi `işq û muhbetê Mewc û pêlan tavêy belav Bê sekne û bê ra`hetê Bê ra`het û bê sekne yî Yan `aşiqê baxwe xwe yî Yan şubhetê qelbê me yî Ji işqa kê natebitê
Feqiyê Teyran, felsefesinde hakikat arayışı içerisindedir. Din, fikir ve algı konularında yoğunlaşmıştır. Bu derin kişilikli düşünürümüz, bulunduğu toplum tarafından da, “ermiş” olarak biliniyor. Kürt Halkı artık ona bir “ermiş” gözü ile bakmıştır ve saygı göstermiştir.
Bilge şairimiz Feqiyê Teyran, bildiklerini hep halk ile paylaşma gayretini göstermiştir. O etrafındaki insanlara doğru olan yolu göstermeye çalışmıştır.
FEQÎYÊ TEYRAN’IN EDEBİ TARZI FARKLIDIR
Melayê Cizîrê, Ehmedê Xanî ve Feqiyê Teyran, klasik kürt edebiyatının üç büyük kurucusudurlar.
Feqiyê Teyran’ın şiirlerindeki tarzı, diğer bütün klasik kürt edebiyatçılarından farklıdır.
Büyük filozofumuz, kendi döneminde şiirlerini divan şiiri dil özellikleri ile değil halk dili ile yazmıştır.
Feqî, Kürtçe kasidenin ustasıdır. O’nun şiirlerinde gazel, mesnevi ve diğer şiir kalıpları yoktur.
FEQIYÊ TEYRAN HALKIN ŞAİRİDİR
Feqî, bey`lerin halka zülm etmesine karşıydı. Kendisi de bir bey ailesinden olmasına karşın, o hep kendisini halka daha yakın görmüştür. Ağa ve bey zülümlerini, halka olan ayrımcı ve baskıcı tutumlarını hiçbir zaman kabul etmemiştir ve bu yaklaşımlara karşı mücadele vermiştir.
Büyük Kürt filozofu Feqiyê Teyran, her zaman halkının yanındaydı. Şiirlerindeki konularda halkının sorunlarına geniş yer vermiştir.
Halkın acılarını kendi acıları gibi görmüş ve halkın mutluluğunu yine kendi mutluluğu gibi görmüştür.
Nesaxê êşan ez im
Bi kul û derdan ez im
Mecrûh ji qehran ez im
Tazî û ûryan ez im
Ê dûr ji şehran ez im
Feqiyê Teyran ez im
FEQIYÊ TEYRAN’IN ŞİİRLERİNİN KONUSU
Feqîyê Teyran şiirlerinde felsefe, tarih, edebiyat, hadis ve tasavvuftan söz eder.
Yazdıklarından da anlaşılıyor ki o iyi bir eğitim almıştır. Şairimiz Misk, Hîzan, Cizîr ve Finikê medreselerinde eğitim almıştır.
Büyük kürt yazarı Feqiyê Teyran sadece şair değildi o aynı zamanda filozoftu da. Ona göre mecaz aşk ve gerçek aşk iç içedir. Şiirlerinin konularında dini inanış, Allah, Peygamber geniş yer alır.
Miksî dibê avê we bû
Pêxemberan aqil hebû
Qet hewceyî pirsan nebû
Wan dest gihabû suhbetê
SADE BİR DİL KULLANMIŞTIR
Feqîyê Teyran, diğer şairlere göre şiirleri en çok halk tarafından yayılan ünlü ve tanınmış bir şairdir.
Bunun başlıca ve en önemli nedenlerinden biri, halk diliyle şiirlerini yazmış olmasıdır.
Bu yüzden halk onun şiirlerini çok benimsemiştir.
Büyük şair, Arapça ve Farsça dillerini çok iyi bilmesine rağmen, şiirlerini Kürtçe yazmayı tercih etmiştir.
Hêstirim barîn ji xwînê, sotim ez derdê evînê
Kes ji min naket yeqînê, ay dilê min ay dilo
Da’x û kovan bê hisab in, mi‘hnet û êș û ‘ezab in
Xem ji qelbê min ve nabin, ay dilê min ay dilo
FEQIYÊ TEYRAN VE MELAYÊ CIZÎRÊ’NİN DOSTLUKLARI
Söylemlere göre Feqî, Melayê Cizîrê ’nin öğrencilerinden biriydi.
Feqî Van ilin’den Cizîra Botan’a Melayê Cizîrî ’yi ziyaret için gidermiş.
İki büyük Kürt filozof, birbirlerine methiyelerde bulunmuşlardır. Bu methiyeler hem Melayê Cizîrê ’nin hem de Feqiyê Teyran’ın divanlarında yer almıştır.
Bu beyitlerin bir kısmı şöyledir:
Feqî
Sela ma min heqîrî
Sedefek divê têkin
Îro li Cizîrê
Heqe li Melê kin
Mela
Selamên Milyaketan
Bê Hed û bê Hesab in
Şibhetê ava şetan
Li Mela li Mîm û Hê bin
Feqî
Birîndarê işqê me
Dûrim ji siha bihan
Dizanim meddahê kê me D’hezar û yek û sehan Senaxwanê Melê me Li hemû erd û cihan
Mela
Hindî ku digazehim
Dikêşim sebr û xîrê
Şubhetê çeng û zeh im
Hîlak in j’derba tîrê
Senaxwanê Feqeh im
Îroke di Cizîrê
Onların methiyelerinden ve beyitlerinden de anlaşılıyor ki dostlukları kuvvetli temellere dayanıyor. Feqiye Teyran, “Qewî Îro Girya Me Tê” şiirini Melayê Cizîrî’nin vefatından hemen sonra ona ithafen yazmıştır.
Qewî îro ze’îf im ez
Dinalim ez li wî tayê
Di burhanan dihat fal im
Tilisma wesletan nayê.
Büyük Kürt üstadları Elî Herîrî, Melayê Cizîrî û Feqiyê Teyran büyük şair, Ehmedê Xanî’ den önce yaşamışlardır. Ehmedê Xanî Mem û Zîn eserinde üç büyük üstadtan şöyle bahs eder.
Bi navê rûhê Melayê Cizîrî
Pê hey bikira Elî Herîrî
Dê keyfek bida Feqiyê Teyran
Heta ebed bimaye Heyran
FEQIYÊ TEYRAN’IN ESERLERİ
Feqiyê Teyran’nın arkasında ne kadar eser bıraktığı tam olarak bilinmiyor fakat, Feqî iki ayrı şiirinde “iki cilt şiir” yazdığını belirtmiştir.
Şimdiye kadar bilinen eserleri bunlardır:
-Qewlê Hespê Reş
-Sîseban
-Xan Dimdim
-Qiseya Bersiyayî
-Ey Dîlberê
-Zembîlfiroş
Ey Av û Av şiiri 277 beyitten oluşur. 1989 yılında yazar Abdulreqîb Yûsiv tarafından “El Hewadîs” yayınevinde Bağdat’ta yayımlanmıştır.
Şêxê Sen’an eseri, Margaret Rudenko tarafından derlenmiş ve 1965 yılında, Moskova’ da yayımlanmıştır. Bu eser 313 dörtlükten oluşur.
Bersîsê ‘A’bid eseri ise 422 beyitten oluşmuştur.
BERNAMEGEH
UYARI: Yazıların izinsiz kopyalanması ve Web Sitelerinde yayınlanması kesinlikle yasaktır. Hakkınızda yasal işlemlerin başlatılabileceğini lütfen unutmayın!
