BERNAMEGEH / Ferzende annesi Asîye ve babası Süleymanê Ahmed’in oğlu olarak dünyaya geldi. Şeyh Said ve Ağrı İsyanlarının bağımsızlıkçı ve Kürt Milliyetçisi Hasenanlı Ferzende Bey veya Ferzende Beg’in ne zaman doğduğu ile ilgili kesin bir bilgi bulunmamakta. Türkülere ve tarihe mal olmuş bu yiğit savaşçının ölümüyle ilgili iki farklı görüş elimizde mevcut.
Osman Sebri, Ferzende’nin Hoy‘daki hapishanede öldürülmüş olduğunu belirtirken, öte yandan, Kör Hüseyin Paşa‘nın oğlu Nadir Süphandağ’ın ikinci eşi olup Tehran’da dört yıl Ferzende’nin eşi Besra Hanım ile birlikte yaşamış Zarife Hanım’a göre ise kendisinin 1939 yılında Türkiye’ye geri dönmesinden dört yıl önce Ferzende Kasr-ı Kaçar Hapishanesinde ölmüştür.
Şeyh Said İsyanı
Ferzende Bey, Şeyh Said İsyanı‘na katılıp Malazgirt bölgesinde savaştı. İsyanın başarısızlığından sonra 150 adamıyla birlikte İran’a sığındı. İran hükûmeti silahsızlaştırılmasını istedi. Fakat Ferzende bunu reddedince iki taraf arasında şiddetli çatışmalar başlar. Bu çatışmada Hasenanlı Halit‘in oğullarından Şemseddin, Ferzende’nin babası Süleymanê Ahmed, Kolağası Kerem Bey ve Abdülbaki gibi savaşçılar öldürüldüler. Ferzende de bu çatışmada yaralandı. Hayatta kalanlar ise Simko‘nın yanına sığındılar.
Ağrı ayaklanmaları
Ferzende 1927 yılında Türkiye’ye geri dönüp Ağrı ayaklanmalarına katılır ve canla başla idealleri için savaşır. Bu savaşta en ilginç husus da, kadın, çocuk, genç, yaşlı demeden birlikte mücadele edilmesidir. Ferzende’nin eşi Besra Hanım, Kemal Süphandağ’ın yengesi Vahide Hanım ayrıca Kardeşi İzzet Bey ve oğlu Sıddık Bey ile birlikte isyana katılan Gulnaz Hanım bunlardan bazılarıdır. Kimi zaman şiddetli hücuma geçen askeri birlikleri Ferzende Bey’in yiğit eşi Besra ile diğer hanımlar, püskürtmüşlerdir.
Mecit Hun’un büyük ablası Gurci Selçuk, Besra Hanım hakkında şöyle demekte:
Besra Hanım, yanında Şeyh Abdulhadi’nin hanımıyla birlikte çarşaflı ve atlara binmiş vaziyette Iğdır’ın Adetli köyünde oturan Ahmedê Şemo’nun (Geloyi aşireti önde geleni ve siyasetçi Mecit Hun’un babası) evine giderek İran’da yaralanan eşi hakkında bilgi ister. Kötü vaziyeti duyunca, Ahmedê Şemo’nun korumaları eşliğinde İran tarafına geçer. Yaralı kocasını görünce, kolları arasına girerek hüngür hüngür ağlar. Uzun zaman o halde kalırlar.
Ağrı Dağı’ndaki ana karargâh ve çevresi, yaklaşık 60 bin kişilik ordu birlikleri tarafından kuşatmaya alınınca erzak, teçhizat ve cephane sıkıntısı başlamış, aileleri korumak imkânsız hale gelince İhsan Nuri ile bir kısım önderler, öncelikle sivilleri kurtarma ve karargâhtaki güçleri başka bölgelere nakledip dağıtma planı yapmaya başladılar.
Bıroyê Heskê Telli buna karşı çıkarak, “Güçsüz ihtiyarlar ve çocukların kılıçtan geçirilmesini, direnecek olanlarınsa son nefeslerine kadar savaşmalarını” önermişti.
“Düşman onlara dokunup öldüreceğine ben öldürsem daha iyi!” diyerek elindeki kılıçla, önce kendi aile ve akrabaları üzerinde planını denemeye çalışmış, oradaki dini ve siyasi şahsiyetler, gözyaşları içinde yalvararak kendisini bu işten vazgeçirmişler.
Ferzende birçok muharebe, çatışma ve sabotaj eylemlerine katılır. 1930 yılında ki Taşburun saldırısı esnasında yaralandı ve isyanın bastırılmasından sonra sınırı geçerek İran’a sığınmak zorunda kaldı.
Maku ayaklanması
1931 yılında Maku civarında Fars (İran) Ordusu ile Kürtler arasında şiddetli çatışma yaşandığında Albay Muhammed Ali Han’un komutasındaki 2 nci Azerbaycan Tuğayı bununla uğraştı ve takviye kuvveti olarak Tabriz ve Erdebil’den Albay Kalb Ali Han‘ın komutasındaki birlikleri gönderildi. 25 Temmuz tarihinde, Çaldıran‘ın Siyahçeşme civarında yaşanan çatışmada, Albay Kalb Ali Han öldürüldü ve Kürtler de başta İbrahim Heski ve onun kardeşleri olmak üzere bazı önderlerini yitirdiler. Ferzende de bu çatışmada yaralanarak Fars (İran) güvenlik kuvvetleri tarafından yakalanır.
Ölümü
Kemal Süphandağ’ın kitabındaki anlatım şöyledir:
”İran askerleri arasında çıkan çatışmada pek çok adamıyla birlikte 7 yaşındaki oğlu ölen Ferzende Beg’in kendisi de ağır yaralanır. Tahran’da Qesri Qencer Hapishanesi’ne kapatılır. Eşi Besra da Nadir Bey’in eşi Zarife ile birlikte 4 yıl aynı evde kalır. Kadınlar tutuklu kocalarını birlikte ziyaret ederler.”
Ferzende Bey, İran’ın eziyet ve işkencesi sonucu ölür. İran askerlerine misilleme olarak gözleri çıkarılmış olan bedeni, karısı Besra’ya teslim edilir.
Besra iki mezar taşı satın alır; üzerine kocasının adını yazdırır ve Tahran’da defneder. Af çıktıktan sonra, Türkiye’ye dönerek töre gereği kayınbiraderi Kazım ile evlenir. Sonradan Kayseri’ye gider. Yaşanan onca meşakkat, acı ve eziyetin ağır psikolojik yükünü kaldıramayıp, delirir.
Kaynaklar
^Rohat Alakom, Hoybûn örgütü ve Ağrı ayaklanması, Avesta, 1998, ISBN 975-7112-45-3, p. 180.
^Uğur Mumcu, Kürt Dosyası, Tekin Yayınevi, 1993, p. 140.
^Susan Meiselas, Martin van Bruinessen, Kurdistan: in the shadow of history, Random House, 1997, p. 142. (İngilizce)
^Celal Sayan, La construction de l’état national turc et le mouvement national kurde, 1918-1938, Presses universitaires du septentrion, 2002, p. 595. (Fransızca)
^Mehmet Şerif Fırat, Doğu İlleri ve Varto Tarihi, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 1983, p. 183.
^Great Britain Foreign Office, British documents on foreign affairs: reports and papers from the foreign office confidential print. From the first to the second world war. Turkey, Iran, and the Middle-East, 1918-1939. The Allies take control, 1920-1921, University Publications of America, 1985, ISBN 978-0-89093-603-0, p. 180. (İngilizce)
^Robert Michael Burrell, Iran: political diaries, 1881-1965. 1931-1934, Archive Editions, 1997, ISBN 978-1-85207-710-5, p. 186. (İngilizce)
^Great Britain Foreign Office, ibid, p. 252. (İngilizce)
