BERNAMEGEH / Osmanlı Devleti’nde yer alan arşivlere göre toplam 7230 kadar aşiret yer almaktadır. Bu aşiretlerin önemli bir kısmı Kürdistan’da bulunmaktadır. Bu aşiretler bölgenin önemli bir sosyo-ekonomik yapısını teşkil etmekteydi. Aşiretlerin büyük kısmının göçebe olmasından ötürü bazı aşiretlerin bölündüğünü, bazı aşiretlerin ise bulundukları yeri değiştirdikleri, bazı aşiretler de yaşamlarını sürdürdükleri yerlerinden ayrılmadıkları görülmüştür. Örnek verecek olursak Malatya bölgesinde yer alan İzol aşiretinin Şanlıurfa ve Adıyaman’da akrabaları
yaşamlarını sürdürmekteydi. Özellikle de bunların yanında Osmanlı Devleti’nin problem çıkaran aşiretleri iskân amaçlı dağıttıkları da açıkça öne sürülmüştür. Sultan Abdülhamid döneminde Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da bulunan bazı aşiretler Hamidiye Alaylarına katılmıştır.
ALAYLARA KATILAN AŞİRETLER
Karakeçili Aşireti
Bu aşiret daha çok Ankara ve Urfa bölgesine yerleşmiştir. Karakeçililerin yaşadıkları diğer yerler; Siirt Sancağı, Adana, Diyarbekir, Taşköprü kazası, Siverek sancağı, Balıkesir kazası, Ankara, Haymana, Birecik, Mardin, Kütahya, Bandırma, Aydın, Rakka ve Kırşehri sancağıdır. Karakeçili aşiretinin gelip ilk yerleştiği yerler Yukarı Fırat Havzası bölgesidir. Bu bölgede 11. Yüzyıldan itibaren adları geçmektedir.
Urfa Karakeçilileri olarak bilinen fakat idari birimlerin zamanla değişmesi sonucunda göç ya da iskânlar sebebiyle değişik sancaklara bağlanan Karakeçililer genellikle Viranşehir, Beriyye ve Siverek sınırında yaşamlarını sürdürmüşlerdi. II. Selim döneminde Diyarbakır mufassal defterinde sadece Viranşehir ve civarında
yaklaşık olarak 1000 vergi neferi yer almaktaydı. “Cemaat-i Ekrad-ı Aşiret-i Karakeçili” başlığıyla verilen bilgilerden bunların büyük bir kısmının “konar-göçer” olduğu fakat 30 neferin kayıtlarının köylerde olduğu belirtilmektedir.
Hamidiye Alayları merkezinin Mardin olarak yer alan 45. ve 46. Alaylarında
Karakeçili aşireti de bulunmaktadır.5 Bunun dışında Karakeçililer 41. Hamidiye Alayı içinde yer alarak İbrahim Paşa’ya tabii olmuştur. Milli ve Karakeçili aşiretlerinin gönüllü olarak Balkan savaşlarına 3 alayla katılmıştır.
Milli Aşireti
Osmanlı Devleti’nde yer alan arşiv belgelerinde ve kaynak eserlerinde Millili, Millilü, Milan ve Ekrad-ı Millili şeklinde
telaffuz edilmiştir. Milli aşiretiyle ilgili toplumların meydana getirdiği köyler ve kasabalar arşiv kayıtlarında “Cemaat-i Millili Büzürg” tabiri ile kayıt edilmiştir.
Milli aşiretinin ve aşirete bağlı olan kolların bulunduğu alanlar Osmanlı Devleti kayıt belgelerinde; Diyarbekir, Urfa, Rakka, Çermik, Erzurum, Teke, Çemişgezek, Sivas, Maraş, Mardin, Şiren, Çorum, Tokat, Bozok, Erzincan ve Kelkit kazaları olarak yer almıştır.
Mir Mehmet Bey 16. Yüzyılın sonlarında aşiretin başında yer almaktaydı. Mir Mehmet Bey bu dönemde, güney bölgesinde soygunculuk, yağma yapan ve yolların güvenliğini bozan Kürt ve Arap aşiretlerinin eşkıyalık faaliyetlerinin önüne geçtiğini ve bölgede güvenlik anlamında gerekli çalışmaları yaptığı görülmüştür. Bundan dolayı Diyarbekir Valisi, onu Bab-ı Ali’ye tanıtmış ve kendisine ödül olarak Habur Sancakbeyliği verilmiştir.
Diyarbekir Voyvodalığına bağlı bulunan Milli aşireti diğer aşiretlerle beraber, 18. Yy başlarından itibaren Erzurum taraflarını taciz etmeye başlamışlardı. Pasin ve Tercan Köyleri ahalisi bu olaydan ötürü yerlerini ve evlerini terk etmek durumunda kalmış Ahıska ve Kars eyaletlerine göç etmek zorunda kalmışlardı. Ayrıca 1718 yılında Erzurum taraflarında bulunan Milli taifesinin Diyarbekir’e nakledilmeleri için yoğun çaba sarf edilmiştir.
Sultan Abdülhamid döneminde Hamidiye Alaylarının teşkil edilmesiyle Milli Aşireti de Hamidiye Alaylarında yer almıştır. Aşiret, merkezi Mardin olmak üzere 41, 42, 43 ve 44. Alayda yer almış olup İbrahim Paşa’nın liderliğinde Hamidiye birliklerinde yer bulmuştur.
Milli Aşiretine bağlı olan taifeler, günümüzde Hilvan (Doğrular, Mantarlı, Arılık) köyleri, Suruç, Siverek ve Viranşehir ilçelerinde yaşamlarını sürdürmektedirler.
İzol Aşireti
İzol aşiretinin yaşamlarını sürdürdükleri yerler; Şiro kazası (Malatya), Mardin, Rakka, Erzurum, Diyarbekir, Birecik ve Kâhta kazasıdır. 18. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin Konar-göçer halka uyguladığı iskân politikasından İzol aşiretinin de etkilendiği belirtilmiştir. İzol Aşireti bu dönemde Diyarbekir yöresinde kışlamakta, Erzurum yöresinde ise yaylağa çıkmaktaydı. Ayrıca İzol aşiretinin bazı mensupları; Malatya’nın Cabaş Nahiyesinde huzurlu bir yaşam sürdürmekteydi.
İzol aşiretinin Milli aşiretine bağlı olmasından ötürü İbrahim Paşa’nın kumandanı olduğu Hamidiye Alayları içinde İzol aşiretinin yer aldığını görmekteyiz.220 İzollular günümüzde genellikle Siverek ve Hilvan ilçelerinde yaşamlarını sürdürmekte olup Kürtçe (Kırmanç) dilini konuşmaktadırlar.
Baziki Aşireti
Şeref Han; Baziki aşiretinin İran’da Sultanların ve beylerin hizmetinde bulunduğunu belirtmiş ve Baziki aşiretine mensup kişilerin de bey çıktığını ve hükümranlık sürdürdüklerini dile getirmiştir. Aşiretin yaşamlarını sürdürdükleri yerler; Urfa (Ruha) Sancağı, Rakka, Kars, Erzurum, Karaman, Çıldır, Samsat Kazası, Sivas Eyaleti, Malatya Sancağı, Maraş Sancağı, Diyarbekir Sancağı, Mardin Sancağı ve Birecik Sancağıdır.
Baziki aşireti mensupları günümüzde genellikle Hilvan (Göktepe, Uğra v.d), Birecik (Kural, İnceler, Ilgar v.d) ilçeleri ve köylerinde yaşamlarını sürdürmektedirler. Aşiret, Hanefi Mezhebine bağlı olup Kürtçe (Kırmanç) dilini konuşmaktadırlar.
Dinaî Aşireti
Dinaîler 16. yy başından beri Suruç yöresinde oturmaktadırlar. Dinaî aşiretinin meskûn olduğu yerler; Suruç Nahiyesi (Birecik kazası), Urfa (Ruha), Kilis Sancağı ve Mardin kazasıdır.24216. yy dan itibaren Suruç nahiyesinde yaşayan aşiret; Mezkûrlar (Mezdegörler), Bedirkanlılar (Bedirganiler) ve Reşkanlılar olarak 3 kola ayrılmışlardı.
Günümüzde Suruç ve köylerinde ikamet etmekte olan aşiret mensupları, Hanefi mezhebine bağlı olup Kürtçe (Kırmanç) dilini konuşmaktadır.
Berâzi Aşireti
Berazi aşireti, Urfa bölgesinde 1893 yılı sonrası teşkil edilen Hamidiye Hafif Süvari 53, 54 ve 55. Alaylarında yer almıştır. Erzurum’da, Karayazı, Kuruçay’da ve Muş’ta Berazi adını taşıyan aşiretlerin yaşadığı bilinmektedir. Ağrı’da ise (Eleşkirt ve Tutak) Hasanan aşireti içinde de bir “Berazil” kabilesi yer almaktadır.
1566 yılı Osmanlı kayıtlarına göre de “Bırazi” aşiretinin Siverek’te bulunduğu köylerin adı şu şekildedir: Karute,
Karabahşayış, Karute, Gökçe, Murdarca, Subatandır.
Kays / Geys Aşireti
Kays aşireti, Urfa bölgesinde 1893 yılı sonrası teşkil edilen Hamidiye Hafif Süvari 51 ve 52. Alaylarında yer almıştır. Daha sonra bu alaylar Milli aşireti ile yaşanan çatışmalardan dolayı Suriye’de yer alan 5. Ordu-yu Hümayun’a
bağlanmışlardı.
KAYNAKLAR:
1-Ahmet İlyas, Türkiye’de Aşiret-Siyaset İlişkisi: Urfa Örneği (1950-2003), (Yüksek Lisans Tezi,
Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2009)
2- Türkay, Başbakanlık Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğunda Oymak, Aşiret ve
Cemaatler.
3- Muharrem Bayar, Karakeçili Yörük Aşireti’nin Eskişehir’e İskânı, 1. bs. (İstanbul: Lider Ajans
Matbaacılık, 2004)
4- Bulduk, “İdari ve Sosyal Açıdan Karakeçili Aşiretleri ve Yerleşmeleri”
5- Kodaman, “Hamidiye Hafif Süvari Alayları (II. Abdülhamit ve Doğu Anadolu Aşiretleri)”, 468
6- Selçuk Günay, “II. Abdülhamid Devrinin Son Yıllarında Güneydoğu Anadolu ile Kuzey Irakta
Aşiret Mücadeleleri ve Milli Aşireti Reisi İbrahim Paşa”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat
Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 0/2 (2010)
7- 186 Türkay, Başbakanlık Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğunda Oymak, Aşiret ve
Cemaatler.
8- 191 Yusuf Halaçoğlu, XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun iskân siyaseti ve Aşiretlerin
Yerleştirilmesi, 5.bs. (Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014)
9- Günay, “ II. Abdülhamid Devrinin Son Yıllarında Güneydoğu Anadolu ile Kuzey Irak’ta Aşiret
Mücadeleleri ve Milli Aşireti Reisi İbrahim Paşa”.
10- 221 Perinçek, Aşiretler Raporu.
11-URFA HAMİDİYE ALAYLARI, Oğuz GÜMÜŞTEKİN, YÜKSEK LİSANS TEZİ.
