Hani, Diyarbakır ilinin bir ilçesidir.
İlçenin Kürtçe ismi Hênê’dir.
Hênê Zazaca’da Çeşme demektir.
Hani Zazaların eski yerleşim yerlerindendir.
Hani ile ilgili ilk yazılı bilgiler M.Ö.VIII. yüzyıldan kalma Asur kaynaklarında geçmektedir.
Bu kaynaklarda yer alan bilgilere göre, Amidi gayesi ile Urartular ve Asurlar arasındaki savaşların bir bölümü Hani bölgesinde cereyan etmiştir.
O tarihten bu yana Diyarbakır şehrine egemen olan devletler Hani’ye de egemen olmuştur.
Urartular’dan sonra ilçenin idaresi altına girdiği devletler sırasıyla İskitler,Medler, Persler, Makedonyalılar, Romalılar,
Sasaniler, Bizanslılar, Emevi ve Abbasi devletleridir.
Malazgirt Zaferi (1071) ile birlikte Türkler’in idaresi altına girmeye başlayan bölge, bu tarihten sonra da Selçuklu, Artuklu, Akkoyunlu ve Safevi egemenliğinde kalmıştır.
Bölge, Yavuz Sultan Selim ile Şah İsmail arasında 23 Ağustos 1514’te yapılan Çaldıran Savaşı’ndan sonra da Osmanlı hakimiyetine girmiştir.
1875’te Palu’ya bağlı bir bucak olan Hani, sonraları Lice’ye bağlanmıştır.
1958 yılında ise Diyarbakır İline bağlanan Hani, bu tarihten sonra ilçe statüsünü kazanmıştır.
Bu statünün getirisi ile de birçok kamu kurum ve kuruluşunu bünyesine katarak bugün yepyeni bir kimlik kazanmıştır.
Denizden 1200 metre yüksekte, dağlık bir bölge olan Hani, Artuklulardan kalma Hatuniye Medresesi, Ayn-Kebir Su Kaynağı, Yasin Minaresi ve Cafer-i Tayyar Yatırı ile tarihi bir zenginliğe sahiptir.
Dicle Nehri Hani’ye 18 km uzaklıktadır. Ayrıca nehirde bolca alabalık yetiştirilmektedir.
Hani köylerinin zazaca isimleri
1) ABACILAR ( NERİBİ ÇOLAGAN , NERİBİ ÇOLAGU )
2)AKÇAYURT ( DERNU )
3)ANIL ( MUKRİYAN , MIKRIYON )
4)BELEN ( DILB , DILBE )
5)ÇARDAKLI ( ÇEMAN , ÇEMU )
6)ÇUKURKÖY ( NERİBE ŞEYNON )
7)GÖMEÇ ( HORİ, HORE )
8)GÜRBÜZ ( CEWZE , CEWZİ , COWZ )
9)KALABA ( BABIK , BABEĞ )
10)KALEDİBİ ( SEYAR )
11)KIRIM ( KADEŞTÎ , KEDIŞT )
12)KUYULAR ( NERİBİ AĞAN , NERİBİ AĞAUW )
13)OKURKÖY ( CUMAYİK )
14)SERENKÖY ( SERDÎ , SERD )
15)SERGEN ( SİPRİ )
16)SOYLU ( ZENGELAN , ZINGILENİ )
17)SÜSLÜ ( RISNI , RISN )
18)TOPÇULAR ( HEGA SUR )
19)UZUNLAR ( TEWİL , TAWİL )
21)YAYVAN ( TILETİN )
22)YUKARITURALI ( ŞELA PİL )
HANİ İLÇESİ KÖY MEZRALARI :
1)ÇUKURKÖY BOZOK MEZRASI ( NERİBİ ELYU )
2)BELEN KÖYÜ BURAK MEZRASI ( PISEYL )
3)TOPÇULAR KÖYÜ UYSAL MEZRASI ( MELAYİN )
4)KIRIM KÖYÜ OVALI MEZRASI ( KOTÎ )
5)KIRIM KÖYÜ KERMEN MEZRASI ( FEYNTER )
6)YUKARI TURALI KÖYÜ AŞAĞI TURALI MEZRASI ( ŞEL )
7)KARABA KÖYÜ GÜRBULAK MEZRASI ( INHER )
8)KIRIM KÖYÜ AKA MEZRASI ( HORİK )
9)SEREN KÖYÜ MAZILI MEZRASI ( MEZRAY SERD )
10)GÖMEÇ KÖYÜ PINAR MEZRASI ( AYNGUL )
11)GÖMEÇ KÖYÜ ÇAĞIL MEZRASI ( BATİT )
Kaynaklar:
– Facebook / Zazana Dergisi Medya Grubu
-hani.gov.tr.
-Wikipedia / Hani
-Hayat Ansiklopedisi, Hani, 1996.
Bernamegeh Türkçe / bernamegeh@gmail.com