KARELYALILAR

KARELYALILAR KİMDİR – KARELYALILARIN KÖKENİ

Karelyalılar, kuzeybatı Rusya’da (esas olarak Karelya Özerk Cumhuriyeti’nde, Tver Oblastı’nda küçük bir grup) ve Finlandiya’da yaşayan bir Finno-Ugric halkıdır.

Karelyalılar, Fin, Rus yada Türk değillerdir. Karelce dilini konuşan etnik bir halktır.

Dilbilimsel olarak, Karelce, doğu Finlandiya’da konuşulan Fin lehçeleriyle yakından ilişkilidir ve bazı Finli dilbilimciler, günümüzde yaygın olarak ayrı bir dil olarak kabul edilmesine rağmen, haksız yere Karelce’yi Fince’nin bir lehçesi olarak sınıflandırmaktadırlar.

Karelce, bazen Finlandiya’da karjalaismurteet (“Karelya lehçeleri”) olarak adlandırılan Fince’nin Güneydoğu lehçeleriyle karıştırılmamalıdır.

Tarihsel-etnografik bir kavram olarak Karelya, Rusya’da yaklaşık olarak bugünkü Karelya Cumhuriyeti’ni, Karelya nüfusunu ve Finlandiya’da günümüz Güney ve Kuzey Karelya’sını ve güneydoğu Kymenlaakso’yu kapsayan Karelyaların topraklarını ifade eder.

Karelya, bugün Rusya ve Finlandiya arasında bölünmüş durumda. Rus kısmı Karelya Cumhuriyeti’ni içerir ve Leningrad Oblastı’na kadar uzanır, Fin kısmı Güney Karelya ve Kuzey Karelya bölgelerine bölünmüştür.

Karelce, Karelya Cumhuriyeti’nde ve ayrıca Tver Karelyası’ndaki köylerde yaşayan insanlar tarafından
konuşulmaktadır.

Vepsçe, Svir Nehri’nin her iki yakasında da konuşulmaktadır.

Fince’nin güneydoğu ağızları grubuna bağlı ve Karelyaca’nın lehçeleri olarak kabul edilen bir grup ağız, Finlandiya’nın Güney Karelya bölgesinde konuşulur.

Benzer ağızlar Estonya ile Ladoga Gölü arasında bir sınır teşkil eden İnkerya’da da konuşulmaktadır.

Finlandiya’nın Kuzey Karelya bölgesindeki ağızlar, Güney ve Orta Finlandiya’daki Savonyaca ağızlarına benzemektedir.

Finlandiya Karelyası’ndan tahliye edilen Karelyalılar, Finlandiya’nın her yerine dağılmış ve yerleşmişlerdir. Bugün Finlandiya’da yaşayan yaklaşık bir milyon insan, köklerini II. Dünya Savaşı’nın sonucunda Rusya’ya geçen Fin Karelyası’na dayandırmaktadır.

Finlandiya’da yaklaşık 5 bin kişi kişi Karelyaca konuşmaktadır.

Karelya, kuzeydoğu Avrupa’da Baltık Denizi ile Beyaz Deniz arasında yer almaktadır.

Kuzey-güney doğrultusunda, bölge kabaca 60. enlem derecesi ile Kuzey Kutup Dairesi arasında uzanır. Doğuda, Beyaz Deniz, Onega Gölü , Ladoga Gölü ve Finlandiya Körfezi bölgeyi sınırlar. Batıda Karelya, Fin bölgeleri Savo ve Kainuu ile birleşir.

Karelya’nın toplam alanı yaklaşık 200.000 km²’dir.

Finlandiya-Sovyet Kış Savaşı (1939/40) ve Devam Savaşı (1940/44) sonucunda Finlandiya’ya kaçan yaklaşık 400.000 Karelyalı Finlandiyanın bir parçası olmuş durumda.

Rusya’da yaşayan Karelyalıların sayısı hızla azalmakla birlikte halen 100.000’in üzerinde bulunmaktadır.

Erken ortaçağdan beri Kiev Rus ve 17. yüzyıldan itibaren Karelyalılar giderek artan bir şekilde Rus kültürünün etkisi altına girmiştir.

Bu sonuca rağmen, kendilerine ait zengin bir kültüre sahiptirler.

Ünlü şarkı koleksiyonu Kalevala çoğunlukla Karelya kökenlidir. Karelyalılar Rus Ortodoks Hıristiyanlarıdır.

Karelya Tarihi

İsveç ile Novgorod Cumhuriyeti arasında 13. yüzyılda Karelya bölgesini ele geçirmek için çok şiddetli savaşlar gerçekleşmiştir.

Bu savaşlar tarihte İsveç-Novgorod Savaşları diye anılmaktadır.

1323 senesinde imzalanan Nöteborg Antlaşması, Karelya’yı ikiye ayırdı.

Viborg (Fince: Viipuri) İsveç’in bir il merkezi durumuna geldi..

1721 senesinde Rus Çarlığı ile İsveç arasında imzalanan Nistad Antlaşması neticesinde Karelya’nın büyük kısmı Rusya’ya geçti.

Finlandiya, Rusya tarafından Finlandiya Savaşı’ında işgal edilince, önceden ele geçirilmiş iller (Eski Finlandiya) Büyük Finlandiya Dükalığı ile birleştirildi.

1917 senesinde Finlandiya bağımsız oldu ve 1920 senesinde sınır Tartu Antlaşması ile tanındı.

1920 yılında Finler Bolşevikleri Doğu Karelya’dan atmak için mücadele ettiler.

Başarısız olan Aunus Seferi bu teşebbüslerden biridir.

Bu sınırlı çabalar Tartu Antlaşması neticesinde sona erdi.

Rus Sivil Savaşı’ndan ve 1922 yılında ki SSCB’nin kurulmasından sonra 1923 yılında Rus Karelyası özerk bir SSCB cumhuriyeti haline getirildi.

1939 senesinde Sovyetler Birliği Finlandiya’ya saldırarak Kış Savaşı’nı başlattı.

Bu savaşın diğer ismi Finlandiya Seferi’dir.

1940 tarihindeki Moskova Barış Antlaşması ile Fin Karelyası’nın büyük kısmı Sovyetler Birliği’nin eline geçti.

Yaklaşık 400 bin kişi, neredeyse bölge nüfusunun tamamı, yerlerinden oldu ve Finlandiya içerisine dağıldı.

1941-1944 tarihinde çıkardığı Uzatma Savaşı ile Finlandiya, Doğu Karelya’yı işgal etti fakat bu savaşlarda Doğu Karelya alınamadı.

Finlandiya bu savaşlarda ikinci büyük şehri, önemli sanayi merkezi, Vuoksi ırmağı kenarındaki Vipuri’yi, ayrıca Saymâ Kanalı’nı ve ülkenin Ladoga Gölü’ne olan kıyılarını kaybetti.

Barış antlaşmasının sonuçlarından birisi olarak, Karelya Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ile Karelo-Fin Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti (1941-1956) birleştirildi ve Karelya Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti halini aldı.

Karelya, Sovyet cumhuriyeti vasfından Rusya Sovyet Federal Cumhuriyeti’ne bağlı federe cumhuriyet vasfına geçirilen tek devlettir. Bu değişiklik 13 Kasım 1991’de yapılmıştır.

Karelya, Rusya ile Finlandiya arasında bölünmüştür.

Karelya Cumhuriyeti, 1991 senesinde Karelya Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nden dönüştürülmüş bir Rus eyaletidir.

Karelya Kıstağı, Leningrad eyaletine bağlıdır.

Finlandiya Karelyası, Güney Karelya ve Kuzey Karelya bölgelerinin parçalarıdır.

Tarihsel bağlamda Karelya, Doğu veya Rus Karelyası ve Batı veya Fin Karelyası olmak üzere iki kısma ayrılır.

Fin Karelya kapsamı idari olarak Kuzey ve Güney Karelya’ya bölünmüştür.

Rusya topraklarında ise geleneksel olarak kuzeyde Beyaz Karelya ve Ladoga Karelya (Karelya’nın İkinci Dünya Savaşı’ndan önce Finlandiya’ya ait olan kısmı) olarak ayrılan özerk Karelya Cumhuriyeti vardır.

12. yüzyıldan 13. yüzyıla kadar Karelya toprakları Novgorod Cumhuriyeti’nin bir parçasıydı, Karelyalılar 13.yy’da Hristiyanlığı benimsediler.

Karelya Dili – Karelce

Dilbilimsel olarak, Karelce, doğu Finlandiya’da konuşulan Fin lehçeleriyle yakından ilişkilidir ve bazı Finli dilbilimciler, günümüzde yaygın olarak ayrı bir dil olarak kabul edilmesine rağmen, haksız yere Karelce’yi Fince’nin bir lehçesi olarak sınıflandırmaktadırlar.

Karelce, bazen Finlandiya’da karjalaismurteet (“Karelya lehçeleri”) olarak adlandırılan Fince’nin Güneydoğu lehçeleriyle karıştırılmamalıdır.

Karelya’da uzun yıllar boyunca sözlü bir dil kullanıldı.

19.yy’ın başlarından, 1930 senesine kadar Kiril Harfleri, daha sonra ise ekstra birkaç harf eklenerek Latin Harfleri kullanılmaya başlandı.

Karelya dili, günümüzde tehlike altında olan diller arasında bulunmaktadır.

Bölgede bu dili kullanan kişi sayısı çok az kalmakla birlikte yeni nesil tamamıyla Rusça konuşmaktadır.

Dilin kaybolmaması ve unutulmaması için son yıllarda yapılan girişimler olmuştur.

17 Mart 2004 senesinde Karelya Cumhuriyeti tarafından çıkarılan kanunlar ile Karelya, Veps ve Fin dilleri, devlet tarafından resmi olarak koruma altına alınmıştır.

Başkent Petrozavodks’ta bulunan Petrozavodks Üniversitesi tarafından ücretsiz Karelya dili kursları başlatılmıştır.

Karelya Cumhuriyeti’nde Karelya dili bir azınlık dili olarak resmi statüye sahiptir ve 1990’ların sonlarından beri Karelca’ya Rusça ile eşit bir resmi statü kazandıracak özel dil yasalarının çıkarılması yönünde hareketler olmuştur.

Tver Oblastı’ndaki Karelyalılar, Karelya dilinin okullarda ve kitle iletişim araçlarında kullanılmasını garanti eden ulusal-kültürel bir özerkliğe sahiptir.

Finlandiya’da Karelyaca, Avrupa Bölgesel ve Azınlık Dilleri Şartı çerçevesinde bölgesel olmayan bir ulusal azınlık dili olarak resmi statüye sahiptir.

Finlandiya’da yaklaşık 5 bin kişi Karelyaca konuşmaktadır.

Kaynaklar:

1-Hollmén, Roope, Juuret Karjalassa, Helsinki, Facto, 2008.

2-Ante Aikio: An essay on Saami ethnolinguistic prehistory. In: A linguistic map of prehistoric northern Europe, Finnisch-Ugrische Gesellschaft, Helsinki 2012.

Bernamegeh Türkçe

UYARI: Yazıların izinsiz kopyalanması ve Web Sitelerinde yayınlanması kesinlikle yasaktır. Hakkınızda yasal işlemlerin başlatılabileceğini lütfen unutmayın!

AYRICA BAKIN

Yağız Kaya Kimdir Hayatı

Müzisyen Yağız Kaya, 1976 senesinde Sivas ilinin Divriği ilçesinde dünyaya geldi. Yağız Kaya, müzik piyasasında …

error: LÜTFEN KOPYALAMAYIN OKUYUN!