Kürtler yüzyıllar boyunca Güney Kafkasya’da kurulan pek çok devlette söz sahibi oldular. Rus İmparatorluğu’nun Kürtlerle ilişkileri 19. yy başlarında Osmanlı-Rus Savaşları ve Rus-Pers savaşları döneminde gelişti. Bölge ülkeleriyle imzalanan anlaşmalar sonucu Rusya’nın mevcut sınırları Kürtleri kapsar hale geldi ve pek çok Kürt Kafkasya’ya ve Rusya’ya yerleşerek büyük bir nüfus oluşturdu. Türkler ve Persler tarafından uygulanan baskılar da Kürtlerin Transkafkasya’ya göçünü hızlandırdı. Bölgede yaşayan Yezîdîler ile ilgili pek çok araştırmalar kaleme alındı ve sanat eserleri oluşturuldu. 19. yy ortalarından itibaren Kürtlerle ilgili tasvirler literatürde yer almaya başladı ve Kürtlerin dili ve tarihi hakkında araştırma enstitüleri kuruldu. Kürtler imparatorluk döneminde genel olarak eğitimden yoksundu, ana dilleri olan Kürtçe’yi öğrenecek eğitim kurumları bulunmamaktaydı.
Kürtler Sovyetler Birliği döneminde bir ulus olarak resmen tanındı. 1923 yılında Azerbaycan Kürtleri için Ermenistan SSC ve Dağlık Karabağ Özerk Oblastı arasında Laçın merkezli Kürdistan Uyezdi olarak bilinen bölge kuruldu. Sovyetler Birliği Kürt kültürünün gelişmesine katkıda bulundu, ilk kez Kürt olmayan araştırmacıların yanında Kürtler kendi kültürlerine dair yapılan çalışmalara katkıda bulunmaya başladı.
1928-29 yılları arasında ilk Kürtçe latin alfabesi olan Şemo-Marogulov alfabesi hazırlandı, eğitim kurumları ve akademiler açıldı, çok sayıda Kürtçe yayın evi kuruldu ve pek çok eser yayınlandı. Erivan Radyosu’nun Kürtçe yayınları gerek Sovyet Kürtleri gerekse Sovyet sınırlarının ötesindeki Kürtler üzerinde büyük bir etkiye sahip oldu.
Kızıl Kürdistan için “Kürdistan” adı ilk defa 1921 yılında , Kürdistan kazasının kurulmasından 2 yıl önce Bolşeviklerce kullanılmıştır.
21 Temmuz 1923 tarihinde Bolşevik lider, Azerbaycan KP MK sekreteri S.Kirovun başkanlığında Azerbaycan MYK ve Azerbaycan Halk Komiserleri Sovyeti’nin ortak toplantısında Kürdistan kazası oluşturmak kararı onaylanmıştır.
Temmuz sonunda Azerbaycan MYK tarafından Kürdistan kazası’nın merkezi Piricahan köyü olarak belirlenmiştir. Sonradan kaza merkesi Laçin olmuştur.
1923’te kurulmuş ve Şuşa doğumlu Azeri Bolşevik Hüsnü Hacıyev Yürütme Komitesi Başkanlığı’na getirilmiştir. Karıkışlak, Kelbecer, Kubadlı, Koturli, Kürthaci ve Murathanlı olmak üzere 6 daireden (nahiye) oluşmaktaydı.
1926’da Kürdistan Uyezdi’nin nüfusu 51.200 kişi olup % 73,1’ini Kürtler ve % 26’sını Azeriler ve diğer etnik gruplar oluştursa da nüfusun %92.5’inin anadili Azerice ve sadece %6.1’inin anadili Kürtçe olarak saptanmıştır. Nahçıvan (Sadarak ve Culfa rayonunun Teyvaz köyündeki) Sünniliğe bağlı Kürtler ile farklı olarak Kürdistan Uyezdi’deki Kürt nüfusunun büyük çoğunluğu Şiiliğe mensuptu.
Kürdistan Uyezdi, Sovyetler Birliğinin yönetim sisteminin değişmesiyle 8 Nisan 1929’da iptal edilmiştir.
Daha sonra Kürdistan Uyezdi yerine oluşturulan Kürdistan Okrugu Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliğinin Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti sınırları içinde 1930’da kurulur ve aynı yılda kaldırılır.
Kürdistan Okrugu, 25 Mayıs 1930’da Uzeyd’in topraklarının yanı sıra Zengilan rayonun tamamı ve Cebrail rayonun bir kısımını da içine alarak kurulmuştur.
Azerbaycan Türkçesinden Çeviren: Kamer Kartal
Bernamegeh Türkçe
UYARI: Yazıların izinsiz kopyalanması ve Web Sitelerinde yayınlanması kesinlikle yasaktır. Hakkınızda yasal işlemlerin başlatılabileceğini lütfen unutmayın!
