”Hurrilerle aynı kökenden gelen Kızzuwatna devleti MÖ 2. binyılda Çukurova bölgesinde hüküm sürmüştür. Kizzuwatna tarihi ilgili bilgilere, komşu devlet veya kültür merkezlerinin yazılı kaynaklarından, Kültepe’de ele geçen (Kayseri) Eski Asurca belgeler, Hititler’in başkenti Boğazköy–Hattuşa’daki Hititçe, Hurrice ve Luvice belgelerden, Asur, Babil, Ugarit ve Mısır menşeli kaynaklardan, arkeolojik buluntular ve coğrafi ve jeolojik gözlemlerden elde edilmiştir. Başkenti Kummanni, Comana ya da Komona olarak geçen Kizzuwatna önceleri kendi başına bir krallıkken MÖ 1400 yıllarında tamamen Hitit İmparatorluğu’nun egemenliğine girmiştir. ”
Akın BİNGÖL
Günümüzde Çukurova olarak bilinen bölge M.Ö. I. Binyılda Klikya, M.Ö. II. Binyılda ise Kizzuwatna olarak kaynaklarda yer almaktadır. Kizzuwatna isminin etimolojik kökeni Hurrice‟ye dayanmaktadır. Kizzuwatna‟nın M.Ö. I. Binyıldaki ismi olan Kilikya‟nın kapladığı alan bugün aşağı yukarı bilinmektedir, ancak M.Ö. II. Binyıldaki Kizzuwatna‟nın bugünkü coğrafi alanını tespit etmek daha zordur.
Bu durum çekirdek merkezli Kizzuwatna siyasi coğrafyasının tampon bölgeleri eline geçirmesi veya elden kaybetmesi ile ilgili bir durumdur. Kizzuwatna isminden ilk defa M.Ö. 1650 yılında bahsedilir. Kral Telepinus ile Kizzuwatna kralı İşput-Ahşu arasında bir anlaşma imzalanmış ve Hititler Kizzuwatna‟nın bağımsızlığını zorunlu olarak kabuletmişlerdir.
Böylelikle Hurrili bir ailenin yönettiği Kizzuwatna krallığı ile iyi ilişkiler kurulmuştur. Kizzuwatna coğrafyasında yaşayan yerli halkların yanında kalabalık ve üstün bir Hurri nüfusunun da bulunduğu bugün kesinlik kazanmıştır. Hurriler II. Bin yılın ortalarında bugünkü Elazığ ilinin olduğu bölgede İşuwa krallığını kurdukları zaman aynı zamanda Adana-Çukurova bölgesinde de Kizzuwatna krallığını kurmuşlardır.
Hurilerin Kizzuwatna krallığını I. MurĢili ile II. Tuthaliya arasındaki süreçte kurduğu tahmin edilmektedir. Keza I. Murşili‟nin M.Ö. 1550 yılındaki Halep seferinde Hurri-lerle uğraştığı bilinmektedir. Kizzuwatna çoğu zaman Hurri-Mitanni devleti ile Hitit devleti arasında bir tampon devlet konumunda olsa da zaman za-man Hitit devleti ile eşitlik ilkesine dayanan anlaşmalar dahi yapmıştır. Hitit kralı Zidanta zamanında Kizzuwatna kralı Pallia ile sonra da oğlu Ammunas‟ın Kizzuwatna kralı I. Sunassura ile eşitlik ilkesi dâhilinde birer anlaşma yaptıkları bilinmektedir. Diğer taraftan ise Kizzuwatna kralı Pallia‟nın Yamhad (Halep) krallığına bağlı Alalah kralı İdrimi ile de bir anlaşma yaptığı görülmektedir. Bu anlaşmada önemli olan nokta İdrimi‟nin Mitanni kralı Barratarna‟nın vasalı olduğunun tespitidir. Tüm bunlar Alalah vesikalarından öğrenilmektedir.
Tüm bu bilgiler değerlendirildiğinde Hitit devletinin Kuzey Suriye üzerindeki hâkimiyetinin bu dönemde Mitanni devletine kaptırdığı ve Kizzuwatna Krallığının bu iki devlet arasında tampon devlet olarak bulunduğu anlaşılmaktadır. Bu dönemde yoğun bir Hurri göçünün bahse konu bölgelerde yoğun olarak yaşandığı anlaşılmaktadır. Kuzey Mezopotamya ve Suriye‟de bulunan höyüklerin XVI. ile XV. asırlar arasına rastlayan tabakalarında Nuzide 5-6. Alalah‟ta 6. tabakada Nuzi kapları denilen ve Hurrilere atfedilen yeni bir keramik türünün ortaya çıkması bu göç hareketini doğrulamaktadır. Geç Tunç Çağı‟nda Kuzey Mezopotamya‟da üretilen Nuzi keramikleri, Salat Tepe‟de bulunmuştur.
Salat Tepe‟de bulunan Erken Demir Çağı keramikleri, Doğu Anadolu ve Yukarı Fırat Havzası Erken Demir Çağı Keramikleri ile benzerlik göstermektedir. Hitit Kralı Şuppiluliuma zamanında Kuzey Suriye‟nin önemi anlaşılmış ve Klikya kapılarını elinde tutan Kizzuwatna Devleti ile yeni bir anlaşma yapılmıştır. Yine eşitlik kaidesi üzerinden yapılan anlaşmayla birlikte Şuppiluliuma sonrasında Kizzuwatna ile bir problem yaşanmamıştır.
Yapılan bu anlaşma ile Güney yolları Kizzuwatna denetiminde kalırken, Orta Toros bölgesi Hitit denetimine bırakılmıştır. Kizzuwatna kralı Paddatişşu ile yapılan bir diğer anlaşma sınır ihlalleri ve göçebeler ile ilgilidir. Ancak buradaki Hitit kralının kim olduğu açık değildir muhtemelen II. Hantili olduğu düşünülen Hitit kralı zamanına ait anlaşma metni şöyledir:
“Eğer büyük karlın kulları, kadınları, malları, sığırları, koyunları ve keçileri ile birlikte göçerler ve Kizzuwatna’ya girerlerse, Paddatişşu onları yakalaycak ve büyük krala geri vrecektir. Ve eğer büyük kralın kulları kadınları, malları, sığırları, koyunları ve keçileri ile göçerler ve Hatti ülkesine girerlerse, büyük kralı onları yakalacak ve Paddatişşu’ya geri verecektir”.
Kizzuwatna Şuppiluliuma‟dan sonra ise tamamen Hitit topraklarına dâhil edilmiştir. Ancak Kizzuwatna krallığı vergiden muaf tutulmuş ve Kizzuwatna kralı Hattuşa‟ya geldiği zaman Hitit devlet ricali onu ayakta karşılamıştır. III. Hattuşili döneminde artık Kizzuwatna ile ilgili bir bilgi bulunmamaktadır, keza burası artık Hitit doğal sınırları içerisine girmiş, siyasi ve kültürel olarak Hititler ile kaynaşmış durumdadır.
KAYNAKLAR:
Yiğit, a.g.e., 1995, s: 245; Kemalettin Köroğlu, Eski Mezopotamya Tarihi, İstanbul, 2006 Yiğit, a.g.e., 1995, s: 237 vd. Yiğit, a.g.e., 1995, s: 240 vd. Kınal, a.g.e., 1998, s: 8 Hikmet Öz, Tarsus Tarihi, Ankara, 2007 Ahmet Ünal, Hititler Devrinde Anadolu I, Ġstanbul, 2002, s: 72 Ahmet Ünal, “Eski Çağlarda Çukurova‟nın Tarihi Coğrafyası ve Kizzuwatna (Adana) Krallığının Siyasi Tarihi”, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, c.15, s.3 ( Arkeoloji Özel Sayısı) s:15-18 Köroğlu, a.g.e., s:124 Tamer, a.g.e., s: 15 Balkaya, a.g.e., s: 68 Kınal, a.g.e., 1998, s: 8 Ünal, a.g.e., 2002, s: 94 MemiĢ, a.g.e., s: 97 Kınal, a.g.e., 1992, s: 90 vd. Salat Tepe, Dicle Nehrinin yukarı havzasında, Ilısu barajı dolum alanında, Bismil‟in yaklaşık 14 km doğusunda yukarı Salat bölgesinde yer almaktadır. A. Tuba Ökse-Oğuz Alp-Necdet İnal, “Ilısu Barajı Salat Tepe200-2002 Yılı Kazıları, 25. Kazı Sonuçları Toplantısı I, Ankara, 2004, s: 331-338 Memiş, a.g.e., s: 109 Macqueen, a.g.e., s: 60 Ünal, a.g.e., 2002, s: 129 Kınal, a.g.e., 1998, s: 157 Ünal, a.g.e., 2002, s: 147.
BERNAMEGEH
UYARI: Yazıların izinsiz kopyalanması ve Web Sitelerinde yayınlanması kesinlikle yasaktır. Hakkınızda yasal işlemlerin başlatılabileceğini lütfen unutmayın!
