Kürt Teali Cemiyeti kuruluşu 30 Aralık 1918 tarihinde Dahiliye Nazırlığına verilen bir dilekçe ile kurulmuştur.
Kurucuları
İstanbul’da ileri gelen Kürt aileler, bazı aydınlar ve bürokratlar tarafından kurulmuştur.
Şemdinan ailesinden Şeyh Ubeydullah ve ahfadı
Seyyit Abdülkadir (Kurucu Başkan, Şeyh Ubeydullah’ın oğlu)
Seyyit Abdullah (Şeyh Ubeydullah’ın torunu)
Seyyit Taha (Şeyh Ubeydullah’ın torunu)
Bedirhan ailesinden Bedirhan Paşa ve ahfadı
Mehmet Emin Ali (Bedirhan Paşa’nın oğlu)
Süreyya (Mehmet Emin Ali’nin oğlu)
Celadet (Mehmet Emin Ali’nin oğlu)
Kâmuran (Mehmet Emin Ali’nin oğlu)
Mikdad Mithad Esved (Bedirhan Paşa’nın oğlu)
Bedirhanzade Mehmet Ali (Bedirhan Paşa’nın oğlu)
Bedirhanzade Hasan Nuri (Bedirhan Paşa’nın oğlu)
Halil Rami Bey (Bedirhan Paşa’nın oğlu, Malatya Mutasarrıfı)
Âsaf Bedirhan (Halil Rami Beyin oğlu)
Bedirhan Ali (Bedirhan Paşa’nın torunu)
Baban aşiretinden
Babanzade Şükrü (Ord. Prof. Şükrü Baban)
Babanzade Mustafa Zihni Paşa (eski Hicaz valisi)
Babanzade Fuat Bey
Babanzade Hikmet Bey
Babanzade Aziz Bey
Babanzade Mahmut Bey
Diyarbakırlı Cemil Paşa Ailesinden
Ahmet Cemil Paşa (Cemil Paşa’nın oğlu)
Ekrem Cemil (Cemil Paşa’nın oğlu)
Kadri Cemil (Cemil Paşa’nın oğlu)
Diğer bazı üyeler
Mevlanzade Rıfat (Yüzellilikler listesine alınarak sınırdışı edilmişti)
Ahmet Hamdi Paşa
Said Nursî
Abdurrahim Rahmi Zapsu
Arvasizade Mehmet Şefik
Said Molla (Yüzellilikler listesine alınarak sınırdışı edilmişti)
Kurtuluş Savaşında Anadolu’daki Faaliyetleri
6 Eylül 1919 tarihinde cemiyetin kurucularından Bedirhanlı aşiretinden Celadet ve Kâmuran ile Cemil Paşa ailesinden Ekrem yanlarına İngiliz Binbaşı Covbertin Noel ile Malatya’ya gelirler. Bu tarihlerde cemiyet doğu illerinde örgütlenmeye çalışmaktadır.
Diyarbekir 13. Kolordu Kurmay başkanı Halit, Sivas’ta bulunan Mustafa Kemal Paşa’ya şifreli bir telgraf çeker. Telgrafında Osmanlı subayları arasında şifreli telgraflaşmanın yasak edildiği bir dönemde İngiliz binbaşısı Noel’in istediği kimselerle şifreli telgraflaşma yaptığından ve elini kolunu sallayarak Bedirhanlı aşiretinden kimselerle birlikte dolaştığından yakınır.
Nutuk’da belgeler bölümünde, ilgili kişilerin takibi için üzerlerine birlikler gönderildiği, Mustafa Kemal’in, 9 Eylül 1919 tarihli Erzurum 15. Kolordu ve Ankara 20. Kolordu komutanlıklarına gönderdiği şifreli telgrafta görülmektedir.
Mustafa Kemal, 9 Eylül 1919 tarihli şifreli telgrafında şunları yazar:
”Bağımsız Kürdistan kurulması propagandası yapmakta olan İngiliz Binbaşı Mister Noel, yanında Mevlanzade Rıfat, Bedirhanlılardan Kâmuran, Celâdet ve Cemil Paşazade Ekrem beyler adlarındaki kişilerle Malatya’ya gelerek Elaziz Valisi Ali Galip Bey de kendilerine katılarak, Bedirhanlılardan olan sancak mutasarrıfı Halil Beyle birlikte ulus ve yurdun kötülüğüne işler çevirmeye yeltendikleri ve sözde postayı vuranları izlemek amacıyla çevreden Kürtler getirmeye kalkıştıkları haber alındığından, Harputtan 15. Alay Komutanı, makineli tüfekle donanmış bir askeri birliği, Aziziye’den 2 süvari bölüğü, Siverek’ten Malatya’daki 12. Süvari Alayına bağlı bölük Malatya üzerine gönderilerek, adları geçenlerin tutuklanmaları için gereken girişim yapılmıştır. Sonuç bilgilerinize sunulacaktır. Mustafa Kemal, Nutuk, Belge 62.”
Sivas’taki Mustafa Kemal bölgedeki subaylar ve güvenilir devlet erkânı ile telgraflaşmayı sürdürür. Harput’tan askeri birliklerin üzerine gelmekte olduğu haberini alan Harput valisi Ali Galip, Malatya Mutasarrıfı Halil, Binbaşı Noel ve aşiret reisleri Malatya’yı terkederek Kâhta yönüne kaçmaya başlarlar.
Jandarma Yüzbaşısı Faruk Bey, Kâhta’da kaçakları izler. Malatya’ya 5 saat mesafedeki Raka köyünde Siverek’e kadar olan bölgedeki ve Dersim’e varıncaya kadarki Kürt aşiretlerin haberdar edilerek bu köyde toplandıklarını bildirir.
Burda toplanan isyancıların Malatya’yı basacağı ve Urfa’daki İngiliz Tümeninin aşiretlere yardım için bölgeye geleceği haberini aldığını Malatya 15. Alay Komutanı İlyas Beye rapor eder ve İlyas Bey de Sivasta bulunan Mustafa Kemal Beye telgrafla 11 ve 12 Eylül 1919 gecesi gelişmeleri bildirir.
İstanbul’daki Amerikan Yüksek Komiseri Amiral Bristol 30 Eylül 1919 tarihinde Washington’a telgrafla şunları bildirmişti:
İngilizler Kürtleri kullanarak milliyetçi akımı¹ boğmak istiyorlar. Türklerin de Ermenilere karşı bir hareketi olduğu yolundaki haberler de bir İngiliz propagandasıdır. Amiral Bristol, Amerikan Yüksek Komiseri, İstanbul, 30 Eylül 1919
Not1: Kuva-i Milliye’yi kastediyor.
1925 yılında cemiyetin kurucu başkanı Seyyit Abdülkadir Şeyh Sait İsyanı ile ilgisi bulunduğundan dolayı idam edilmiştir.
