Lezgiler ( лезгияр , лекьер ), çoğunlukla Azerbaycan’ın kuzeydoğusunu kapsayan ve Dağıstan’ın güney doğusunda yaşayan Kafkas halklarından biridir.
Lezgilerin çoğu İslam’ın Sünni mezhebini takip ediyor . Antropolojik olarak Kafkas ırkına mensupturlar . Lezgi dilini konuşuyorlar .
Azerbaycan’da ikinci profesyonel ligde mücadele eden Lezgins’in temsil ettiği 2 kulüp bulunmaktadır. Bunlar Şahdağ Gusar ve Gusar takımlarıdır.
Lezgi dili, Kafkas dil ailesinin Çeçen-Dağıstan dil kolunun Lezgi alt grubuna aittir . Lezgi dili için 1928 yılına kadar
Arap alfabesi , 1928-1938 yıllarında Latin alfabesi , 1938 yılından itibaren de Kiril alfabesi kullanılmıştır.
Alt grupları olarak Tabasaran, Agul, Kınalık; Rutul, Sahur lehçelerine sahiptir. Dargice ve Lakça dilleri ile de akrabadır. Fonetik olarak bütün Dağıstan dilleriyle benzeşir. Çeçenceyle de bir hayli benzer özelliğe sahiptir.
Dünyada 776 bin kişi Lezgi dilini konuşmaktadır. UNESCO, son yıllarda yeni nesil arasında Lezgi konuşanların sayısının azalması nedeniyle Lezgi dilinin yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olduğu konusunda uyardı .
Lezgi kültürü İslam, Lezgival (manevi ahlâk kuralları), yah-namus (şeref), Sihils (soy) ve Lezgi dilinin kullanımına
dayanmaktadır. Lezgilerin kültürü de Dağıstan’ın diğer halkları gibi suvarar (gelenek) ve İslam’dan oluşmaktadır. En önemli bayramlar Ramazan ve Kurban bayramlarıdır.
Lezgiler, İslam’ın Sünni kolunun İmam Şafi mezhebine mensuptur . 19. yüzyılda Lezgiler şeyhi Muhammed Kuravi , Çarlık Rusya’sına karşı savaşmak için Lezgiler arasında müridlik hareketini başlatmış , daha sonra diğer Dağıstan halkları da bu harekete katılmış, şeyhin öğrencileri arasında en ünlüsü Şeyh Şamil’dir.
Azerbaycan’da Lezgiler cumhuriyetin 20’den fazla bölgesinde, ayrıca Bakü , Sumgait , Gence , Mingeçevir , Göyçay ve diğer şehirlerde yaşıyor . Guba , Gusar , Haçmaz , İsmayilli , Kebele , Şeki , Gakh ve Oğuz , Lezgilerin yoğun olarak yaşadığı bölgelerdir.
Lezgiler Azerbaycan nüfusunun %2,0’ını oluşturmaktadır (2009).1930’lu yıllarda okullarda ana dilin öğretilmesine rağmen, 1936’dan itibaren Lezgi dilindeki dersler kaldırılmıştır. Bu durum Lezginlerin asimilasyon sürecini güçlendirmiş ve halkı yok olma tehlikesiyle karşı karşıya bırakmıştır.
1993 yılından itibaren Azerbaycan’da Lezgi dilinde ders kitapları basılmaktadır. Halen 94 okulda (891 sınıf) Lezgi dili dersleri verilmektedir.
Bu okullarda yaklaşık 15.000 öğrenci eğitim görmektedir. Lezginlerin yaşadığı Guba-Haçmaz ekonomik bölgesinin sanayisinin temeli hafif ve gıda sanayidir.
Başlıca meyve ve sebzeler, şarap ve süt ürünleri işlenmektedir. Bölgenin kırsal kesimlerinde halı dokumacılığı geleneksel bir zanaat olarak gelişmektedir.
Kafkasya’nın kadim halklarından biri olan Lezgiler, bu bölgenin ekonomik kalkınmasında önemli rol oynamaktadır.
Bazı Lezgi gruplarının 93 Harbi olarak adlandırılan Osmanlı-Rus Savaşı’ndan sonra Kafkasya’dan göç etmesiyle bugün bu dilin Türkiye’de de konuşulduğu bölgeler vardır.
Türkiye’de Lezgilerin en yoğun olduğu yerlerin başında Balıkesir ve İzmir gelir. Balıkesir’de Merkez Ortaca (Kirne) köyü, Manyas’a bağlı Yayla (Dümberez) köyü, İzmir ve Bergama’da Dağıstan köyleri, Lezgicenin çok fazla asimile olmadan konuşulduğu yerlerdir.
