Livonlar, çoğunlukla Kuzey Letonya ve Güneybatı Estonya’da yaşayan etnik bir gruptur. Ana dilleri Livonca’dır.
Livonca, Ural dil ailesine bağlı, Fince ile Estonca dillerine yakın bir dildir.
Livonca, Ural dil ailesinin Fin dilleri koluna bağlı bir dildir.
Dünya çapında konuşulan aşağı yukarı 6 bin dilden yüzde 43’ü yok olmanın eşiğinde bulunmaktadır.
1950 yılından günümüze kadar en az 228 dil unutulmaya yüz tuttu.
Livonca’yı ana dili olarak öğrenen ve konuşan son kişi olan Grizelda Kristiņa, 2013 yılında öldü ve Livonca’yı uykuda bir dil haline getirdi.
Birleşmiş Milletler Bilim Eğitim ve Kültür Örgütü yani UNESCO’nun verileri pek çok dilin tarihin karanlığına gömüleceğine işaret etse de Avrupa’da ‘ölü dil’ olarak belirtilen 3 dil canlanarak varlık kazandı.
İngilizcenin bir diyalekti olan Man ve Kernevekçe ile Letonya’nın yerel ağızlarından 30 dolayında kişinin konuşabildiği Livonca, yok olmaya yüz tutmuş öteki dillere umut oluyor.
Tarihsel, sosyal ve ekonomik faktörler, etnik olarak dağınık bir nüfusla birlikte, 21. yüzyılda sadece küçük bir grup hayatta kalarak, Livonya nüfusunun azalmasına neden oldu.
2011 yılında Letonya’da Livonya etnik kökenine sahip olduğunu belirten 250 kişi vardı.
Livonyalıların bölgeye göçünün kesin tarihi tartışmalıdır. Livonyalılar şu anki anavatanlarında 5.000 yıldan fazla bir süredir yaşadıklarını iddia ediyorlar.
Tarihsel olarak, Livonyalılar Letonya’nın iki ayrı bölgesinde, bir grup Livonia’da ve diğeri Courland’ın kuzey kıyısında yaşıyordu. İkincisi, orada yaşayan Baltlarla birlikte Kuronyalılar olarak adlandırıldı.
Livonyalılar kendilerini rāndalist (“kıyı sakinleri”) olarak adlandırdılar ve kendilerini esas olarak balıkçılıkla, aynı zamanda tarım ve hayvancılıkla geçindirdiler.
Önemli bir ticaret yolu olan Daugava Nehri’ni kontrol ettikleri için kültürleri Gotlandlılar, Ruslar ve Finlerle ticaret yoluyla oldukça gelişti.
Ancak tüccarlarla birlikte Batı Avrupa’dan pagan Livonyalıları Hıristiyanlığa dönüştürmek isteyen misyonerler geldi.
Bazı Livonyalıları Hıristiyanlığa kazanan ilk kişilerden biri, bugün Kolka olarak bilinen Livonya köyünde bir kilise inşa ettiği iddia edilen Danimarkalı başpiskopos Absalon’du.
12. yüzyılda Almanlar Livonia’yı işgal etti ve Uexküll’de bugün Ikšķile olarak bilinen bir üs kurdu.
Livonya Haçlı Seferi sırasında, bir zamanlar müreffeh Livonia harap oldu ve tüm bölgeler neredeyse tamamen boşaltıldı.
Bu boşluk, 1220 civarında bölgeye taşınmaya başlayan ve en az otuz yıl boyunca devam eden Letonyalı kabileler – Kuronlular, Semigalliler, Latgalliler ve Selonyalılar tarafından dolduruldu.
Çoğunlukla Daugava Vadisi’ne yerleştiler, böylece doğudaki Livonyalı Livonyalılar, batıdaki Kuronya yarımadasında yaşayanlardan ayrıldı.
Letonya kabilelerinin devam eden direnişi nedeniyle, Kılıç Şövalyeleri sonunda o zamana kadar öncelikle Polonya ve Litvanya’da aktif olan çok daha güçlü Töton Düzeni’ne destek aramak zorunda kaldılar.
Töton Tarikatı’nın bir alt bölümü olarak yeniden düzenlenen ve 1237’de Livonian Düzeni olarak yeniden adlandırılan eski Kılıç Şövalyeleri, nihayet 1267’de Kuronyalıları ve ardından Semigallileri yendi.
O andan itibaren Letonya’nın çoğu 16. yüzyıla kadar Alman kontrolünde kaldı, Riga şehri ve diğer birkaç şehir bağımsız Alman yönetimindeki piskoposluklar olarak var oldu ve Livonya Düzeni ülkenin geri kalanını yönetti.
Livonyalılar, Letonyalılar tarafından tamamen asimile edildi. Bir zamanlar canlı olan bu ulusun son kalıntısı, Salaca nehri boyunca yaşayan birkaç aileden oluşuyordu, ancak 19. yüzyılın ikinci yarısında, Livonya dili ve kültürü, bugüne kadar bilinen bu bölgeden büyük ölçüde kayboldu.
1914’te Rusya, Almanlara ve Avusturyalılara doğudan saldırarak Birinci Dünya Savaşı’na girdi, ancak kısa süre sonra bir dizi yıkıcı Alman zaferiyle geri püskürtüldü ve sonunda neredeyse tüm Baltık bölgesini Almanların eline bıraktı. Livonya Sahili, 1915’te Almanlar tarafından işgal edildi.
Onların yaklaşması üzerine, birçok Livonyalı, bir daha geri dönmemek üzere evlerini terk etti. Ana hedefleri Estonya ve Letonya’nın iç bölgeleriydi.
İnsanların geri kalanı Almanlar tarafından evlerinden sürüldü ve geri dönmelerine izin verilmeden önce 1919’a kadar beklemek zorunda kaldılar.
1940’ta Letonya, Estonya ve Litvanya gibi yerler Sovyetler Birliği tarafından işgal edildi.
1991’de Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra Letonya yeniden bağımsız bir ülke oldu.
Şu anda, A1 veya A2 düzeyinde dil bilgisi olan yaklaşık 210 kişi ile Livonya dili yeniden canlandırılıyor.
Livonya mutfağı, Livonyalıların mutfaklarından oluşur ve yerel yemeklerin zengin kullanımı ile karakterize edilir.
Livonyalılar bir kıyı halkıdır ve yiyeceklerinin çoğunu denizden elde ettikleri için, Livonyalı aileler tarihsel olarak çok fazla balık tükettiler. Balıkların en çok tercih edileni Avrupa pisi balığıdır.
Kaynaklar:
1-Andrejs Plakans, The Latvians: A Short History, Hoover Press, 1995.
2-Heinrici Chronicon Livoniae, Henricus (de Lettis) ed., Olion, 1982.
3-Florin Curta, Eastern Europe in the Middle Ages (500-1300), BRILL, 2019.
Bernamegeh Türkçe
UYARI: Yazıların izinsiz kopyalanması ve Web Sitelerinde yayınlanması kesinlikle yasaktır. Hakkınızda yasal işlemlerin başlatılabileceğini lütfen unutmayın!
