Mayalar ya da Maya halkları, Mezoamerika’da Maya uygarlığını kuran atalarının topraklarında, günümüzdeki Guatemala, Güney Meksika ve Yukatan Yarımadası, Belize, El Salvador ve Batı Honduras’ta yaşayan ve 7 milyon nüfusa sahip olan Orta Amerika’nın en tanınmış yerli Kızılderili halkıdır.
Konuştukları anadil Maya dillerine giren dil ve lehçeler olsa da İspanyolca (Guatemala, Meksika, El Salvador, Honduras) ve İngilizce (Belize) gibi sömürge dilleri de kullanılır. Maya takvimine göre bir yıl, her biri 20 günlük 18 aydan oluşuyordu.
Ayrıca “haab” denilen 5 ekstra gün daha vardı. “Tun” adı verilen 360 günlük periyot Maya takviminin temelini oluşturuyordu. Mayalar, binalarında güçlü bir kireç harcıyla yapılandırılmış, ters çatı kemeri kullanıyorlardı.
Mayaların dev boyutlu binalarının pek çoğunun dinsel amaçlı binalar olması, Maya mimarisinin gelişiminde dinin etkili olduğunu düşündürmektedir.
Maya uygarlığı, Kızılderili Maya halkları tarafından kurulan Kolomb öncesi Amerika uygarlıklardan biridir. Bir Orta Amerika uygarlığı olan Maya uygarlığı, binlerce yıl boyunca Meksika’nın güneydoğusundan, Honduras, El Salvador ve Guatemala’ya kadar uzanan Mezoamerika bölgesinde hüküm sürmüştür.
Meksika’nın güneydoğusunda beş devlet kurmuş Mayalar (Campeche, Chiapas, Quintana Roo, Tabasco ve Yucatán), tarihleri boyunca yüzlerce lehçe üretmişlerdir ve bu lehçelerden bazıları günümüzde hâlen konuşulan Maya dilinin oluşumunu sağlamıştır.
Bu uygarlık MÖ 600 dolaylarında yükselişe geçmiş, MS 3. yüzyılda altın çağına (klasik dönem, MS 250-900) adım atmış, kent-devletlerinin siyasi kargaşalar sonucunda çöktüğü MS 900’e dek, geniş bir alanda varlığını sürdürmüş ve İspanyol işgaliyle de sona erme sürecine girmiştir.
Maya uygarlığı birçok bakımdan sona ermişse de, yaygın inanışın aksine Mayalar yok olmamışlardır, hâlen bu ülkelerde yaşamakta ve Maya dillerinden bazılarını konuşmaktadırlar.
Maya mitolojisi, Mezoamerikan mitolojisinin bir parçasıdır ve doğanın kişileştirilmiş güçlerinin, tanrıların ve bunlarla etkileşime giren kahramanların ana rolleri oynadığı tüm Maya masallarını kapsar.
Yazılan en eski Maya mitleri 16. yüzyıldan kalmadır ve Guatemala Yaylası’ndaki tarihi kaynaklarda bulunur. Bu belgelerin en önemlisi, Kʼicheʼ’nin yaratılış hikâyelerini ve Kahraman İkizler, Hunahpu ve Xbalanque’ın bazı maceralarını içeren Popol Vuh’dur.
Yucatán bir diğer önemli bölgedir; Chilam Balam’ın Yucatec Kitapları, önemli ölçüde antik döneme ait mitolojik bilgiler ve mitolojik parçalar içerir.
19. ve 20. yüzyıllarda, antropologlar ve yerel halkbilimciler, genellikle İspanyolca veya İngilizce ve yalnızca nadiren Maya dili metniyle birlikte birçok hikâyeyi kağıda döktüler.
Çoğu Maya masalları, İspanyol anlatı geleneklerinin yerli hikâyelerle etkileşime girdiği tarihsel bir sürecin sonucu olsa da, bazı masallar İspanyol öncesi zamanlara kadar uzanmaktadır. 21. yüzyılın başında geleneksel masalların sözlü aktarımı kapanış aşamasına girmiştir.
Maya Mitoloji Tanrıları
Maya mitolojisinde mitolojik varlıklar
A
Acan
Balché içeceği ile özdeşleşmiş şarap ve sarhoşluk tanrısı.
Acat
Dövme tanrısı.
Alom
Gök ve ormanın tanrısı, bir yaratıcı tanrı.
Ah-Muzen-Kabin
Arıların ve balın tanrısı.
Awilix
Ay tanrıçası, gecenin kraliçesi.
B
Bacab
Yerin ve gök gürültüsünün eski tanrısı.
Baalham
Yeraltı dünyasının jaguar tanrısı. Ayrıca insanları ve toplulukları koruyan jaguar tanrılarının herhangi biri.
Bitol
Bir gökyüzü tanrısı. İnsanlığı yaratmaya yönelik son iki girişime katılan yaratıcı ve yok edici tanrılardan biri.
Bolontiku
Dokuz yeraltı tanrısından oluşan bir grup.
Bolon Yokteʼ
Chilam Balam Kitaplarında ve Klasik yazıtlarda bahsedilen bilinmeyen işlevlere sahip varlık.
Buluc Chabtan
Savaş, şiddet, fedakarlık ve kumar tanrısı.
C
Cabrakan
Dağların ve depremlerin tanrısı. Vucub Caquix ve Chimalmat’ın oğluydu.
Cacoch
Bir yaratıcı tanrı.
Camazotz
Bir yarasa, ölüm tanrısı.
Can Tzicnal
Beyaz renkle ve Muluc yıllarıyla ilişkilendirilen varlık. Itzamna ve Ixchel’in oğlu.
Chaac
Fırtına ve yağmur tanrısı, Camazotz’un düşmanı ve şimşek baltası kullanıyor.
Chaac Uayab Xoc
Bir balık tanrısı ve balıkçıların koruyucu tanrısı.
Chiccan
Göllerde yaşayan ve içlerindeki sudan yağmur bulutları oluşturan dört Chorti yağmur tanrısından oluşan bir grup.
Cit-Bolon-Tum
Tıp ve şifa tanrısı.
Chimalmat
Cabrakan ve Zipacna’nın annesi Vucub Caquix tarafından yapılmış bir dev.
Chin
Eşcinsel ilişkilerin ana tanrısı
Cizin
Metnal’da yaşayan bir deprem ve ölüm tanrısı. Sık sık sigara içen dans eden bir insan iskeleti olarak tasvir edilir.
Colel Cab
Arıların tanrıçası.
Colop U Uichkin
Bir tutulma tanrısı.
Coyopa
Şimşek tanrısı. Cakulha’nın kardeşi.
E
Ek Chuaj
savaşçıların ve tüccarların koruyucu tanrısıydı. Omzunun üzerinde bir çanta taşırken tasvir edilmiştir.
G
GI, GII, GIII
Palenque krallığının üç koruyucu tanrıları, deniz kabuğundan kulağı olan bir deniz tanrısı, GII bir bebek şimşek tanrısı ve aynı zamanda yedi numaranın koruyucusu olan jaguar ateş tanrısı GIII’den oluşur.
Gukumatz
Tüylü bir yılan tanrısı ve yaratıcı tanrı. Tüylü yılan tanrısının tasviri, Mezoamerika’nın diğer kültürlerinde mevcuttur.
H
Hachäkʼyum
Lacandon’ın koruyucu tanrısı.
Hobnil
Doğunun Bacabı.
Hozanek
Güneyin Bacabı.
Hum Hau
Bir ölüm ve yeraltı tanrısı.
Hun-Batz
“Bir Uluyan Maymun”, Kahraman İkizler’in iki üvey kardeşinden biri, Uluyan Maymun Tanrılarından biri ve sanatın koruyucusu.
Hun-Came
Hunahpu’yu öldüren yeraltı dünyasının (Xibalba) efendisi.
Hun-Chowen
Hero Twins’in iki üvey kardeşinden biri, Uluyan Maymun Tanrılarından biri ve sanatın koruyucusu.
Hun-Hunahpu
Hero Twins hikâyeside ismi geçen tanrılardan biri
Hunab Ku
En yüksek Yucatec tanrısı olarak Itzamna ile özdeş “Tek Tanrı”; veya daha soyut bir üst tanrı. * Şu anki araştırmalar, bu ‘Maya’ sembolünün Maya kökenli olmadığını ve daha ziyade bir Katolik misyoner tarafından tek tanrı kavramını Maya kültürüne daha kolay sokmak için bir icat olduğunu gösteriyor.
Hun-Ahpu
Hero Twinslerden biri .
Hunahpu-Gutch
İnsanlığın yaratılmasına yardım eden on üç yaratıcı tanrıdan biri.
Hunahpu Utiu
İnsanlığın yaratılmasına yardım eden on üç yaratıcı tanrıdan biri.
Hun-Ixim
Mısır (bitki) tanrısı.
Hun-nal-ye
Klasik Dönem Mısır Tanrısının artık eskimiş bir okuması
Huracan
Üç yıldırım tanrısından biri olan ve “Gökyüzünün Kalbi” olarak adlandırılan grubun üyesidir.
I
Itzamna
Mısır ve kakaonun, yazının, takvimin ve tıbbın kurucusu. Bir zamanlar Bacabs’ın babası olarak bahsedilmiştir.
Itzananohkʼu
Lacandon halkının koruyucu tanrısı.
Ixchel
Jaguar ebelik ve tıp tanrıçası.
Ixmucane
İnsanlığın yaratılmasına yardım eden on üç yaratıcı tanrıdan biri, Hero Twins’in büyükannesi.
Ixpiyacoc
İnsanlığın yaratılmasına yardım eden bir yaratıcı tanrı.
Ixtab
İntihar tanrıçası boynunda bir ip ile temsil edildi.
J
Jacawitz
Dağ tanrısı.
K
Kʼawiil (Kawil, Kauil)
Varlıktan ziyade başlık olarak kullanılır.
K’inich Ahau
Güneş tanrısı.
Kisin (Cisin)
En sık tasvir edilen ölüm tanrısı.
Kukulkan
“Tüylü Yılan”. Büyük ölçüde Meksikalı olmasına rağmen, Kukulkan’ın kökenleri Savaş Yılanı olarak bilindiği Klasik Dönemin Maya’sına dayanmaktadır.
M
Mam
“Büyükbaba” anlamına gelen ve birçok farklı Maya tanrısına uygulanan bir saygı başlığı.
Maximon
Yaramazlık ve bereket tanrısı, daha sonra Aziz Simon’la birleşti ve modern zamanlarda Kutsal Hafta kutlamalarının bir parçası.
N
Nakon
Savaş tanrısı. Her dinde diğer tüm savaş tanrılarından daha güçlü olduğu iddia edilen Güçlü bir tanrı.
Nohochacyum
Bir yaratıcı-yok edici tanrı.
Q
Qaholom
Yaratıcı tanrıların ikinci setinden biri.
Qʼuqʼumatz
Tüylü Yılan tanrısı ve yaratıcısı. Tüylü yılan tanrısının tasviri, Mezoamerika’nın diğer kültürlerinde mevcuttur.
S
Sip
Yucatec Maya’nın bir av tanrısı, muhtemelen Klasik dönemde geyik kulakları ve boynuzları olan yaşlı bir insana karşılık gelir.[2]
T
Tepeu
Bir gökyüzü tanrısı ve insanlığı yaratmaya yönelik her üç girişimde yer alan yaratıcı tanrılardan biri.
Tohil
Kʼicheʼ’nin başkenti Qʼumarkaj’da kendisine büyük bir tapınağın dikildiği Kʼiche of’nin koruyucu tanrısı.
V
Vatanchu
Postclassic Manche Chʼol’un dağ tanrısı.
Votan
Efsanevi ata tanrı.
Vucub-Caquix
Karısı Chimalmat ve oğulları şeytani devler Cabrakan ve Zipacna olan bir kuş.
X
Xaman Ek
Yolculuk sırasında yol kenarında ona adaklar sunan gezginlerin ve tüccarların tanrısı.
Xbalanque
Kahraman veya Savaş İkizlerinden biri ve Hunahpu’nun arkadaşı.
Xcarruchan
Postclassic Manche Chʼol’un bir dağ tanrısı.
Xmucane ve Xpiayoc
İlk insanları yaratmaya yardım eden bir yaratıcı tanrı çifti. Ayrıca Hun Hunahpu ve Vucub Hunahpu’nun ebeveynleridir.
Xquic
Yeraltı dünyasının efendilerinden biri olan Xibalba’nın kızıdır.
Y
Yaluk
Baş şimşek tanrısı.
Yopaat
Güney Maya bölgesindeki Copán ve Quiriguá’da önemli bir yağmur tanrısı.
