MAZDEKLER VE MAZDEKİZM

Abu Amr Abdallāh Ibn al-Muqaffa, “Xatāynāmak” adli kitabında Mazdek ve dinini Pehlevice yazmış ama ne yazık ki bu kitap zaman içerisinde kaybolmuştur.

Abū Gaʿfar Muḥammad b. Ǧarīr aṭ-Ṭabarī, Abu’l-Qāsim Firdausī, Niẓām al-Mulk aṭ-Ṭūsī, As Şahrastāni, Muhammed b. İshak en-Nedim`nin yazdıkları dışında dişe dokunur kronikler bulunmamaktadır.

Şah Kavad siyaseten Mazdek dinini Aristokrasi ve ruhban sınıfının gücünü kırmak ve dengelemek için Mazdek ve taraftarlarını bu doğrultuda destekleyip kullanır. Tam da bu yüzden Şah Aristokrasi ve Ruhban sınıfının hışmını üstüne çeker.

Taraftarları büyük toprak sahiplerinin mallarına el koyar, köleleri ve cariyeleri salıverir, kadınların istediği erkek ile evlenmelerini sağlarlar.

Toplantı yapılacak diye ‘ölümsüz ruh’ anlamında olan Ano(u)şarvān lakabıyla tanınan Şah Kavanın oğlu Şehzade Hüsrev, Mazdek ve yönetici konumdaki bir çok taraftarını saraya davet eder, bahçeye alındıktan sonra, önceden gizlice bekleyen silahlı askerler tarafindan öldürülür. Tarihi anlatımlarda sene 524 veya 528 yılları diye geçmektedir. Daha sonra geri kalan yönetici konumundaki Mazdekiler ya öldürülür yada yapılan büyük baskılar sonucu dinlerinden geri döndürülür, çok az kurtulan yönetici ise bati İran bölgesine sığınır. Bu arada kızı X(H)ürrem Rai (Rey) şehrine giderek orda Mazdekiligi yaymaya devam eder….

El-Fihrist’in yazdığına göre Azerbaycan, Ermenistan, Deylem ( şimdiki Gilan ) Hemedan, Dinever, Abehan ve Bilad-ı Ahvazda dağınık bir şekilde yaşarlarmış.

İslam ideolojisini kuşanmış Araplar Sasani devletini 652 yılında tamamen tarih sahnesinden silmiş böylece Zerdüşti ruhban sınıfı ve feodal Aristokrati büyük bir darbe yiyip iktidardan düşmüştür.

Sasani devleti Şahpur döneminde yükseliş trendine girmiş Mani peygamberin evrensel dini ile beraber ‘Emperyal’ olma şansını yakalamıştı ama ardılı olan Bahram II tarafından katledilmiş böylece tarihsel bu şans tepilmiştir.

Daha sonraları Sasaniler bu sefer Mazdek dini ile beraber bir dinamizm yakalamış ve antik dönem öncesi olan Zerdüştlükten kurtulup orta çağa geçme şansı yakalamıştır ama bu şans da tepilip ‘eski dünyada kalınmış’ ve ölmeye yüz tutmuş bu medeniyet tarih süpürücüsü olarak ta bilinen saldırgan göçebe toplumu beklemeye başlamıştır ve bir yüzyıl sonra bu işi İslamı kuşanmış dinamik Bedevi ( çöl göçebesi ) olan Araplar yapacaktır…..

Bu durum yeni bir dinsel-ideolojik kesimin iktidarı ve siyasetini anlatmakta olup artık kadim düşman Zerdüştler değil de işgalci Müslüman Araplardır ve savaş bundan böyle onlara karşı Mazdekci mezheplerce verilecektir…..

Arapların hakimiyeti yeni bir çağdır ve bir çok şey değişir Mazdek dinine inananlarda değişir ve yeni din-inançsal şeyler ortaya çıkar ve bunlardan biride Mazdek`in cübbesi altında çıkan ‘Batıniliktir.

Mazdek takipçilerinin bir bölümü sonraları İslam ın baskısıyla atomize olup diğer İrani inançlar ile beraber Şiilik, Ehli Haq, Rae Haq(i)/Aleviler, Yezidilik, Dürzi, İsmaili ve Nusayriligi oluşturmuştur….

Mazdek dini hakkında kısaca günümize ulaştığı kadarıyla inanç felsefesi şöyledir;

Mazdek’in kendisi üst düzey Zerdüşt’ü bir Mowbat/Mobat olup önceli olan Mani gibi kadim İrani düalizme inanmaktaydı.

Mazdek dünyada bulunan şeylerin insanlar arasında paylaşılması gerektiğini, bunun tanrısal bir destur olduğunu ve aynı zamanda böylece kötülüklerin azalacağına,
iyiliğin (ışık-aydınlık) kötülük (karanlığa) galip geleceğini düşünüp inanır.

Zerdüşt doktrininde: Başlangıç ta biri birinden bağımsız aydınlık ve karanlık bulunmaktaydı. İlk önce “aydınlık ve karanlık karışım halinde degildir aksine karşıttırlar.
Mani`ye göre ise karanlık ( kötülük ) ışığa ( iyilik ) saldırır ve esir alır, böylece karanlık ve aydınlık iç içe geçer ve karışım – buna Gumejişn demişler- olur.

Böylece iyilik ve kötülük beraberdir ve bu periyodda her duyu veya düşüncenin bir iyi birde kötü tarafı oluşmuş olur.

Üçüncü moment olarak adlandırılan viçārişn zamanıdır, ki burada aydınlık ve karanlık biri birinden ayrılır. Karanlık cahil (bilgisiz, düşüncesiz) akılsız ve plansız olduğundan tam da bu
yüzden yenilmeye mahkumdur ve dolayısıyla sonunda aydınlık karanlığa karşı “zafer” kazanır…..

Mani`ci Ortodoxiye göre; “ışık bilgelik ve bilgeligi yönetmektir, oysa ki karanlık kör ve cahildir”. Dolayısıyla ışık değerlidir. Işığın ilk saldırısında karanlık tamamen yenilmez çünkü aydınlık ve karanlık iç içedir yani karışım halindedir.

Her manevi (dinsel ) çaba insandaki sinerji olan ışık elementini yöneten kudreti ileriye taşır ve böylece karanlık sürekli geriletilir ve sonunda yenilir, iyiliğin zaferi taçlanır ve bu kötülüğün ortadan kalktığı demek olmaktadır. Bu aşamadan da geçildikten sonra insan ruhunun ( diğer canlıların ruhu dahildir) odağı tanrıya yani sonsuz kurtuluş ve mutluluğa ulaşılır…

Ama Peygamber Mazdek;

din felsefesi açısında Maninin tersini düşünür ve bu yüzden dini – teolojik olarak Mani dininin reforme ve radikalize eder . Çünkü bu anlayışla “ebedi kurtuluş” ancak ve ancak tesadüfen oluşabilir, bilinçli bir tercih sonucunda oluşamaz. Peki öyleyse karışım halinde olan (iyi ve kötünün iç içte olması ) “dünya” nasıl bu durumda, bu karışımdan kurtulacaktır? Tesadüfen ve insanların çok uzun bir süre beklemesi mi gerekecek, başka bir yolu yöntemi olamaz mı?, insanlar dünyevi yaşamı nasıl daha çekilebilir ( yaşana bilinir ) hale getirebilir?…. gibi soruları sorar.

Bu yüzden insanların ‘ışığın karanlığın elinden kurtulmasını beklemesini gereksiz olduguna karar verir”. İnsanlar kurtuluşu beklememeli, kendisi için çalışmalıdır ( mücadele etmeli ) böylece aydınlığın/iyilik yanında ona yardım ederek karanlık/kötülüğe karşı savaşılıp yok edilmesi sağlanacaktır…
Tamda bu noktada önceli olan pasifist Mani`den radikal bir şekilde ayrılmaktadır….

Mazdek felsefesinde dört “kudret” bulunmaktadır. En yüksek erk/kudret açıkça dört düşüncede/kavramda açıklanır.
Dörtlü sistem Sırasıyla;
Yüksek Mobād ayırt etme, farklı olmayı ayırma,
büyük Hırbat dengeyi sağlamak için inceleme, idrak algı işlemini yapan,
Işbahbad zamana üstün gelmek için hafıza/bellek,
Ramişkār ise ilahi buyruğu yerine getirmenin büyük sevinci olan mutluluk işlerine bakandır.

Bu dört düşünce/kavram bütün zamanlarda hayatın akışını belirleyen yedi Vezirdir.
Dört gücün yediyle birleşmesi – kavuşması dolayısıyla on iki doğruluğun ışığı olan hakikat – gerçeklik meydana gelmiştir.
Bu dört anlayış ile dünyayı yönetir ama işlemde yalnız olmayıp yanlarındaki yedi Vezir üzerinden bu uygulamayı yaparlar.
Bunlar ise yedilik sistem olan;
Sālār (lider, Reis, baş),
Pēşkar (Başkan),
Bārvar (yükü ceken),
Parvān (Elçi),
Kārdan (bilirkişi),
Dastvar (danisman),
Kōdek`dir ( uşak, hizmetli ).

Bu yediler rütbeliler sonsuz ( ebedi, ezeli, öncesiz ) bir şekilde on iki tinsel varlık içinde eylem/hareket halinde döner.

Aydınlık ve karanlık kesintisiz bir şekilde bu daire ( dönence dolaşım ) içinde savaşırlar.
Bunlar ise on ikilik sistemde;
Xānandak ( seslenen-çağıran ),
Dahandak ( veren ),
Standak (alan),
Barandak ( getirip, getiren ),
Varandak ( yiyen ),
Davandak ( yürüyen ),
Xēzandak ( ayağa kalkan ),
Kuşandak ( öldüren ),
Zanandak (yenen, muzaffer)
Kanandak ( kazan açan ),
āyandak ( gelen ),
Şavandak`tır ( giden ).

On iki güç dünyadaki aşağı, hafif, sıradan işleri yapar ve “kanuni” işlerden mahrum bırakılmışlardır yani azadedir.

İranolog Arthur Christensen`e göre; ilk yedi eski astronomik gezegeni, on iki ise, Zodiak Burç işaretine ve Manici Äon`u ( zaman, yaşam süresi ) anlatır.
Mazdek`e göre ruh`un dört yaşam yönü vardır ve bunlar sırası ile; 1. ayırt etme, 2. idrak-algi, 3. hafıza-bellek ve 4. histir….

Kaynakça
Otakar klima, Mazdak.
Simaschko Moris, Mazdak
Theodor Nöldeke, Geschichte der Perser und Araber zur Zeit der Sasaniden. Aus der arabischen Chronik des Tabari übersetzt
Geo Widengren, iranische Religionen
Ferdinand Justi, Geschichte des alten Persiens
Nizam ul Mülk, Siyasetname
Muhammed b. İshak en-Nedim, El-Fihrist

BERNAMEGEH

UYARI: Yazıların izinsiz kopyalanması ve Web Sitelerinde yayınlanması kesinlikle yasaktır. Hakkınızda yasal işlemlerin başlatılabileceğini lütfen unutmayın!