Med adının M.Ö. 850 civarına kadar bilinmediği ve bu tarihten önce Medler var olmuşsa bile ya herhangi bir Ari ırkının alt kabilesi olarak ya da her halükarda yerel ya da yabancı tarihçiler tarafından anılmaya değer bulunmayacak
kadar küçük ve önemsiz bir ırk olarak var oldukları gibi doğal bir sonuç çıkmaktadır.
Tekvin’in onuncu bölümünü oluşturan ve eğer bu belirleme Musa’nın ise, en azından M.Ö. 1500’lerde yazılmış
olan Toldoth Beni Noah’da ya da “Nuh’un Oğullarının Nesli’nin Kitabı”nda,5 Japhet’in oğullarının şeceresinde,
başka yerde her zaman “Medler”i belirleyen bir sözcük- MADAİ sözcüğünü bulabiliriz. Sözcük burada Gömer, Magog, Javan, Tubal ve Meshech gibi birkaç diğer önemli etnik unvanlarla birlikte kullanılmıştır; bunun Med halkını belirlemek için tasarlanmış olması şüphe götürmez akla yakınlıktır. Bu böyle ise, halk M.Ö. onbeşinci yüzyılda zaten ayrı ve bağımsız varoluşa sahip olmalıydı; bununla beraber, o zamana kadar ona tanıdık olan milletlerin sadece daha önemli yakın ilişkisine meyilli olan yazarlarca bahse değer olarak görülen farklılığı elde etmeliydiler.
Diğer bilgi, Berosus tarafından sağlanmıştır. Dikkate değer tarihçi, yerli Caldealılar’ın önceki sülalesi hakkındaki
anlatımında, M.Ö. 2000’lerden önceki tarihte Medlerin Babil’i ani bir akınla ele geçirdiğini, orada bir krallık kurduğunu, şehri ve komşu bölgeleri 224 yıl ellerinde tuttuklarını açıklamaktadır.
Bir millet olarak Medler hakkındaki tarihi bilgimiz milattan önce dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısından başlamaktadır. Muhtemelen Hosea’nın “Salman”ı, M.Ö. 859’dan M.Ö. 824’e kadar hükmetmiş II. Salmanassar, yirmi dört yaşında (M.Ö. 835) Zagros sıradağlarını hemen Assur’un doğusuna bitiştiren Zimri şehrini hükmü altına girmeye mecbur bıraktıktan ve Perslerden vergi aldıktan sonra birkaç şehri ele geçirip yokettiği, insanlarını öldürdüğü ve yağmaladığı Medya ve Arazia’ya bir sefer düzenlediğini, ülkesine gönderdiği savaş bildirilerinde anlatmaktadır. Medler, bu savaş bildirileriyle ilk kez tarihi belgelerde yer almışlardır. Oysa Medler kendileriyle ilgili hiçbir yazılı belge bırakmamışlardır.
Herodot’a göre ilk Med devletinin kurucusu ve ilk kralı, altı Medya kabilesini birleştiren ve başkent Ekbatana
şehrini kuran Dioces adını verdiği Keaştarati’dir. Bu altı Medya kabilesi Magi, Askelon, Edom, Hoab, Ammon, Ethiopia
kabileleri güçlü Assur saldırılan karşısında birleşerek M.Ö. 672 yılında Medya krallığını kurdular.
Başkent | Ekbatana |
Din | Zerdüştlük |
Yönetim | Monarşi (Krallık) |
– MÖ 678–665 | İlk Diyakes ya da Kaştariti |
– MÖ 589–549 | Son Astyages |
Tarihi | |
– Diyakes Med kabilelerini birleştirmiştir. | MÖ 678 |
– Büyük Kirostarafından feth edilmiştir. | MÖ 549 |
Yeni Babillilerle birleşerek Asur Krallığı’nı yıkan Medler, MÖ 6. yüzyılda Anadolu’dan Afganistan’a kadar büyük bir arazide imparatorluk kurmuşlardır. MÖ 550 yılında, Büyük Kiros’un büyükbabası Med kralı Astiages’i yenmesi sonucunda Kiros, Ahameniş İmparatorluğu’nu henüz kraliyet iken Med İmparatorluğu’yla birleştirmiştir.
MÖ 330 yılında Ahamenişleri yenerek Medya’yı zapteden Büyük İskender, bölgeyi Makedonyalı komutan Peyton’un yönettiği Güney ve eski Ahameniş komutanı Atropat’ın yönettiği Kuzey kesimlere bölmüştür. İskender’in ölümünden sonra, Güney Medya Selevkos İmparatorluğu’na birleştirilirken, Atropat Kuzey Medya’da bağımsız Atropatena devletinin temelini koymuştur.
Medler altın çağına Büyük Kiros döneminde ulaşir, ilk birleşik Pers/Med İmparatorluğu’nun oluşmasına önayak olmuşlardır. Ahameniş’in büyükbabası Med Şâhı Astyages’i öldürerek Pers İmparatorluğu’nu kurmasına dek devam etmiştir. Bu noktaya dek, bütün İrani halklar Mede veya Mada olarak adlandırılmıştır.
Bu durum îster îstemez tarîhsel bîr karmaşa yaratmiş ve Kürt olan Medler kimi kaynaklarda Pers olarak gösterilmiştir.
Med kralı Astiyag’ın yeğeni Kiros”un saray darbesiyle, siyasal otorite ilk defa Güneybatı İran’da yoğunlaşan Pers aristokrasisinin eline geçer ve kısa bir süre sonra MÖ 550’li yıllarda güçlü ve merkezi bir Pers imparatorluğunun kuruluşuyla Medler yıkılır.
Tarihçiler tarafından, Toros-Zagros dağ sistemi içinde ve Dicle’nin doğusunda yaşadıkları için, verimli ve üretken bir medeniyetin toplumu olarak adlandırılmışlardır.
Urartulardan sonra, bu sefer daha doğuda bulunan ve Mezopotamya medeniyetinin önemli kabilelerinden olan Gutilerin bir devamı gibi Babillerle ittifak halinde hareket eden Aryen kökenli Med aşiretler federasyonu, MÖ 625’lerde Asur İmparatorluğu’nu yıkar. Babil bir kez daha ve son olarak üstünlük kazanır. Medlerin federasyonu, yükselen Aryen Kürt-Pers kökenli Akhamenit hanedanlığı için bir geçiş rolünü oynar.
Med imparatorluğu sınırları için de şu halklar yaşamıştır. Kürtler, Farslar,Gilaki, Beluciler, Mazandaranlar, Peştunlar, Tatiler, Osetler.
Herodot’un Altı Med kabilesi
Herodot, eserinde altı adet Med aşiretinin isimlerini listeler: “Deiokes’in hükmü altında toplananlar yalnız Media ahalisiydi; Medler çeşitli boylardan oluşmuştu: Buslar, Paretakenler, Strukhatlar, Arizantlar, Budiler, ve Maglar.”
Medler’e ilk tarihsel referanslar
Medlerin tarihi ve kökeni çok belirsizdir, ne bir çağdaş bilgiye, ne de Medya’nın kendisine ait bir yazıt veya anıta sahibiz. Herhangi bir tarihsel değeri bulunmayan, Ctesias’ın anlattığı bir hikâye dışında (dokuz kralın isminin bulunduğu, MÖ 880’lerde Diod’da korunan Nineveh’in yok edilmesi gerektiğini söyleyen Arbaces ile başlayan bir liste. ii. 32 sqq. ve sonraki pek çok yazar tarafından kopyalandı; isimlerin bazılarının yerel geleneklerden türetildiği düşünülmekte).
Medler ve Kürtler
13. yüzyılda yaşayan Ermeni tarihçi Heyton (Hethum) şöyle der: “Postea vero Sarraceni amiserunt dominium Egipti et Medi, qui Cordins vulgariter dicembantur; regni Egipti dominium occupaverunt.” (Sonunda Araplar Mısır’ın yönetimini kaybettiler; ve Medler; “ki onlara Kürtler deniliyordu.” Mısır’a egemen oldular.
Josephus Medler ile ilişkilidir. (Tev. Madai) Japheth’in oğlu Madai Tevrat’ta bulunan bir kişiliktir. “Şimdi Grekler tarafından Media olarak anılan, Madeanlardan gelen Madai’den Japhet’in oğulları olan Javan ve Madai” Yahudiler’in Antik Tarihi, I:6.
Strabo, Ptolemeus, Herodot, Polybius, ve Pliny gibi öteki tarihçilere göre, Mantiane, Martiane, Matiane, Matiene gibi isimler Medya’nın Kuzey kısımlarını adlandırmak için kullanılmıştır.
İranlı elementlerin diğer kabileleri yöneten İranlı isimleri taşıyan prenslerin vesilesi ile yavaş yavaş nasıl egemen hale geldiğini rahatlıkla görebiliriz. Fakat Gelae, Tapuri, Cadusii, Amardi, Utii ve kuzey Medya ve Hazar kıyılarındaki diğer aşiretler İranlıların egemenliği altında değildi. Polybius (V. 44, 9), Strabo (xi. 507, 508, 514), ve Pliny (vi. 46), Anariaci’yi bu aşiretler arasında saymışlardır; fakat “Aryan-olamayan” anlamına gelen onların ismi, büyük ihtimalle birçok ufak yerli aşireti ifade etmek için kullanılıyordu.
Medler, Mada’ halkı, (Grek formunda Μῆδοι, İyonik Μᾶδοι), ilk olarak MÖ 836’da görülür. İlk kayıtlar Asurlu fatih III. Şalmanezer’in “Amadai”‘de Zagros’a karşı olan savaşlarla bağlantılı olarak övüldüğüne rastlanmaktadır. Onun halefleri Medler’e karşı pek çok seferlerde bulunmuştur (Madai).
Bu erken dönemde, Medler başka bir bozkır aşireti ile birlikte anılmıştır: Baskın bir grup olan İskitler’le. Bunlar yerel idareciler altında birçok farklı kasaba ve bölgeye ayrışmıştı; Asurlar’ın yazıtlarındaki isimlerde, Zerdüşt’ün Zerdüştilik dinine inandıkları gözlemlenmektedir.
Med Krallarının İsmi ve Görev Yılları:
Yunan Tarihçisi Kteziyas Med hükümdarlarının adını şöyle sayar:
Aryakis: saltanatı 28 yıl,
Susarmeş:30 yıl,
Mandakis:50 yıl,
Artiyas:50 yıl,
Arbiyanes: 22 yıl,
Arseyus: 40 yıl,
Artenus:22 yıl,
Artibarnas: 14 yıl,
Astiberas: 40 yıl,
Espendas: 35 yıl,
Astiyakis: 35 yıl.
Bunların hepsi toplam olarak 336 yıl hüküm sürmüşlerdir.
Kaynakça
- ^ a b George Rawlinson, The Seven Great Monarchies, Media, pp. 158–160.Şablon:Full
- ^ Assyrian texts speak of a Kashtariti as the leader of a conglomerate group of Medes
- ^ a b c “Media” (İngilizce). Encyclopedia Britannica Online. 2009. 9 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2009-08-27.
- ^ Herodotos, Tarih, s.59, Med Boyları İş Bankası Kültür Yayınları, İSBN 978-975-458-721-0
- ^ Herodotus, The Histories. 7.62.1. “The Medes in the army were equipped like the Persians; indeed, that fashion of armor is Median, not Persian. Their commander was Tigranes, an Achaemenid. The Medes were formerly called by everyone Arians, but when the Colchian woman Medea came from Athens to the Arians they changed their name, like the Persians. This is the Medes’ own account of themselves”
- ^ Recueil docs.arm.,II, s.225, 343.
- ^ Kürtler ve Kürdistan, Minorsky,T.Bois, D.N Mac Kenzie , s.70 Doz Yayınları 2.baskı4.Eyyubiler 1.paragraf