Halkının sesine ses olan Kürt dengbej Meryem Xan 1904’de Şırnak’ın Dergul köyünde doğmuştur. Bölgede Mihemedê Ehmedê Botî olarak tanınan babası çok sevilen, sayılan bir zattır. Küçüklüğünden beri dengbejler ve dengbej kültürüyle yaşadı Meryem Xan.
Meryem Xan’ın çocukluğunun 10 yılı köyde geçiyor. Birinci Dünya Savaşının başlamasıyla ailesiyle birlikte Suriye Kürdistanı’nda Qamışlo’ya göç etmek zorunda kalırlar, burada sürgünleri yaşayan Bedirxan ailesiyle tanışır, bu tanışma ileriki zamanlarda aile dostluğuna dönüşür. Bedirxan ailesinden Mehmet Bedirxanla tanışıp evlenen Meryem Xan, yaşanılan anlaşmazlıklar ve sorunlar yüzünden ayrılma kararı alırlar. 1924 de Zaxoya gider, Yusif Şemdin Axa’nın evinde kalır, 12 yılını Zaxo’da geçirir. 1936’da Musul’a geçer. Orada amcasının kızı Elmas Xan (1874-1974)’ın evine yerleşir. Elmas Xan’ın evi o dönem sanatçı, siyasetçi, aydınların uğrak yeri olan bir yeri özelliğindedir. Meryem Xan, Elmas Xan’ın evinde Mihemed Arîf Cizrawî, Hasan Cizrawî, Nesrîn Şerwan (Şirnaqî), Alî Merdan, Tahîr Tofik, Saîd Axayî Cizîrî, Fewzîyê Mihemed ve birçok kişiyi daha tanır.
Meryem Xan’ın dengbej divanlarında asiliğide sesi gibi hayranlık uyandırırdı. 1939’da da Bağdat Radyosu açılır. 1939 yılındaki Bağdat radyosunda bir ses yarışmasına katılan Meryem Xan bu yarışmada sesini birincilikle taçlandırır. Kürtçe şarkıları ilk kez kaydedilen kadın Kürt sanatçısı olarak tarihe geçen Meryem Xan’ın sesinin bugüne gelmesi ve dinleyicilerine ulaşması konusunda şanslıyız.
200 den fazla eseriyle Siltana Kurda ( Kürt’lerin Sultanı) olarak kalacak. Ölüm erkendi her Dengbej için ; Meryem Xan içinde öyle oldu , çok erken bir anda yakalandığı böbrek rahatsızlığı nedeniyle, bir çare bulunamadı.
1947 yılında Musul hastanesinde, bir rivayete göre de 1949 yılında Bağdat’ta vefat ettiği ve cenazesinin büyük bir merasimle Şex Maaruf Mezarlığı’nda Bağdat’ta toprağa verildiği söylenir.
Ölümü hakkında amcasının kızı Elmas Xan şöyle diyor:
“1949’da Meryem Xan böbrek hastalığına yakalandı. Bağdat’ta Mir İlyas hastanesine yattı. Ameliyat oldu. Doktorlar çare bulamadı. Hastanede öldü.” Elmas Xan önemli bir söz daha ekliyor: “O yıllarda Meryem Xan çok üzgündü. Yalnızdı. Kimsenin yanına gelmesini istemiyordu. Doktoru ona ‘Üzüntünü at. Mutlu ol’ dedi. Ancak o sürekli yalnız kalmak istiyordu. Hastanede bile öyle istedi. Bir gün Yahudi olan doktorla tartışıyor. Meryem Xan’a bir tokat atıyor. Meryem Xan’ın dikişleri açılıyor, kan akıyor ve ölüyor.”
Söylediği bazı şarkılar şunlardır:
-Mihemedo Ronî
-Gewra Min Tunîne
-Lê Lê Yadê Rebenê
-Bavê Koroxlî
-Êlî Delal
-Mêremê
-Lê Dînê, Lê Dînê.
BERNAMEGEH
UYARI: Yazıların izinsiz kopyalanması ve Web Sitelerinde yayınlanması kesinlikle yasaktır. Hakkınızda yasal işlemlerin başlatılabileceğini lütfen unutmayın!
