Mezopotamya mitolojisi, günümüz Irak’ını kaplayan Dicle -Fırat nehir sistemi içinde yer alan, Batı Asya’nın tarihi bir bölgesi olan eski Mezopotamya bölgesinden gelen mitleri, dini metinleri ve diğer literatürü ifade eder.
Mezopotamya mitolojisi, Pers uygarlığından önceki Mezopotamya uygarlıklarının mitolojilerine verilen toplu isimdir.
Mezopotamya Mitolojisi Hakkında
Tarih öncesi Mezopotamya’da dine dair ipuçları, mezar buluntularından, mimariden, sanattan, mühürler ve seramik gibi mutfak eşyalarından gelmektedir. Mezar buluntuları, ahiret inancına işaret etmektedir.
Genişletilmiş cinsel özelliklere sahip kadın figürleri muhtemelen doğurganlık ve üreme gibi kavramların önemini göstermektedir. Ayrıca kilden, tahtadan veya kamıştan yapılmış tek odalı basit tapınaklar de vardı.
Mezopotamya mitolojisi, Sümerlerin dini evrendeki güç, nesne ve varlıkları temsil eden Antropomorfik tanrı ve tanrıçalar içerirdi.
Sümerlerin inanışına bakılırsa insanoğlu başta tanrılar tarafınca hizmetçi, köle olarak yaratılmış ama ondan sonra özgürleştirilmiştirler.
Mezopotamya dini ortalama olarak MÖ 400’lerde yok olmasına rağmen çağdaş dünyada birçok Yahudilik, Hıristiyanlık İslam ve Mandaizm de de tekrarlanan farklı Tevrat hikâyelerinin ana kaynağının Mezopotamya mitolojisi olması dolayısıyla aktüel etkilere sahiptir.
Bilhassa yaratılış mitolojisi, Aden bahçesi, tufan, Babil kulesi, Nemrut ve Lilith figürleri bu mevzuda en net örnekleri oluşturur. (misal. Gılgamış destanı)
Sümer kökenli tanrı ve tanrıçalar sonrasında gelen Mezopotamya dinlerince benimsenmiştir. Kuşkusuz bu ancak dini ve mitolojik anlamda gerçekleşmemiştir; Sümer kültür ve yaşayış biçimi da aynı din ve mitoloji gibi sonrasında iktidara gelen Akad, Asur ve Babillilerce benimsenmiştir.
Ayrıca değişik kültürlerin din ve mitolojilerinde de birtakım benzerliklere rastlanır: Yunan mitolojisi ve Anadolu mitolojisi gibi.
Mezopotamya mitolojisi Sümer temelli olmakla birlikte Mezopotamya’nın almış olduğu devamlı ve yoğun göç ile birçok değişik kavmin inanç ve kültüründen etkilenmiştir.
Mezopotamya’da ilk yerleşim birimlerinden beri şehir-kültürü büyük bir öneme haiz olmuştur. Çoğunlukla önemli olan bir tanrının tapınağı bir kentte olurdu ve o şehir o tanrıya tapınımın ana merkezi olurdu.
Bu kentlerin arasında en çok öne çıkanı Nippur olmuştur, bundan dolayı Nippur’da ana tapınağı bulunan tanrı Enlil’dir ki Enlil erken devre hariç, değişik hanedanlar süresince Mezopotamya’nın baş tanrısı olarak tapınılmış bir tanrıdır.
Kentler ve sahip oldukları tapınaklar olarak şunlar gösterilebilir:
An, Cennetin tanrısı. Erken dönemde baş tanrıdır, hemen sonra yerine Enlil baş tanrı olarak tapınılır. Pan-Mezopotamyalı olarak tanımlanabilecek An, Mezopotamya’nın her yerinde ve her dönem tapılırdı. Uruk kentinde, E’anna tapınağı vardı.
Enlil, hava ve fırtınaların tanrısı. Mezopotamya mitolojisinin baş figürlerinden olan Enlil, Pan-Mezopotamyalı sayılır, uzun zaman Mezopotamya’nın baş tanrısı olmuştur. E’kur adlı tapınak Nippur kentinde bulunurdu bu yüzden Nippur uzun zaman Mezopotamya’nın dini başkenti olmuştur.
Enki, su ve toprak tanrısı, Pan-Mezopotamyalı sayılır. E’abzu adlı tapınak, Eridu’da bulunurdu.
Ninhursag, dünyanın tanrıçasıydı. Eridu’da E’saggila tapınağı bulunurdu. Sümer kökenlidir.
Aşur, Asur’un baş tanrısıdır. Bir tür hava tanrısı olan Aşur yine Asur kökenlidir, tapınağı Asshur kentinde bulunurdu.
Ninlil, Sümer yaratıcı tanrıça. Nippur’daki E’kur tapınağı.
Inanna, Sümer aşk ve harp tanrıçası. Uruk’taki E’anna tapınağı.
Marduk, Babil’in baş tanrısı. Babil’deki E’saggila tapınağı.
Nanna (Sümer) yada Sin (Babil), ay tanrısı, E’hursag tapınağı, Ur.
Utu (Sümer) yada Şamaş (Babil), güneş tanrısı, E’barbara tapınağı, Sippar.
Ninurta, Sümer kökenli ve Pan-Mezopotamyalı olmuş bir tanrıdır. Nippur’un tanrısı olsa da Lagaş da kült merkezlerindendi.
Adapa : ilk kral
Anat : Doğurganlık ve savaş tanrıçası
Anşar : gök baba
Anu – en yüksek gök tanrısı
Antu : yaratıcı tanrıça
Apsu – tanrıların ve yeraltı okyanuslarının hükümdarı
Assur (mitoloji) : Asurluların ulusal tanrısı
Atrahasis : Aynı adlı epik şiirin kahramanı
Baal – diğerlerinden üstün tanrı ve Keldani-Asurluların baş tanrısı
Damkina : toprak ana tanrıçası
Dumuzi : bitki tanrısı
Ea : bilgelik tanrısı
Emeş : bitki tanrısı
Enbilulu : Fırat ve Dicle’den sorumlu tanrı
Enmesarraa : kanunların tanrısı
Endursaga : Sümer hanedan tanrısı
Enkimdu : nehirlerin ve kanalların tanrısı
Enlil : hava ve fırtına tanrısı
Enten : çiftçi tanrısı
Enurta : savaş tanrısı
Ereškigal : yeraltı tanrıçası
Erra – savaş, isyan ve isyan tanrısı
Gılgamış – büyük tufan sonrası Gılgamış destanının kahramanı
Geshtu-E : küçük zeka tanrısı
Gugalanna : Ereshkigal’in eşi
Oburluk : şifa tanrıçası
Hadad : hava tanrısı
Huwawa – Kalplerin Sedir Ormanı Muhafızı
İnanna – aşk ve savaş tanrıçası, Uruk’un koruyucusu
İştar : aşk tanrıçası
İsimud : haberci tanrı
İskur : Fırtına ve yağmur tanrısı
Kabta – kazma, kürek ve tuğla kalıplarından sorumlu tanrı
Kingu : Tiamat’ın kocası
Kişar : dünyanın babası
Lahar : sığır tanrıçası
Marduk : Babillilerin ulusal tanrısı
Murdock : adalet tanrısı
Mummu : sislerin tanrısı
Mushdamma – tanrı-binalardan ve evlerden sorumlu
Mušḫuššu : mitolojik hayvan
Nabu : yazı sanatlarının tanrısı
Namtar : Yeraltı dünyasında hizmetkar tanrı
Nannar : Ay tanrısı
Nanse : adalet tanrıçası
Nergal : yeraltı tanrısı
Nidaba : bereket ve yazı tanrıçası
Ninazu : yeraltı dünyasının ikincil tanrısı
Ningal : sazlık tanrıçası
Ningikuga : sazlık tanrıçası
Ningizzida : iyi ağacın tanrısı
Ninhursag : toprak ana tanrıçası
Ninkasi : Alkol demleme tanrıçası
Ninkurra : minör ana tanrıça
Ninlil : hava tanrıçası
Ninmah : yaratıcı tanrıça
Ninsar : Bitki tanrıçası
Ninsikil : Dilmun’un efsanevi cennetinin koruyucu tanrıçası
Ninsubur : tanrıça veya haberci tanrı
Ninsuna : ineklerin tanrıçası
Nintu : ana tanrı
Ninurta : Nippur tanrısı
Nunbarsegunu : ana tanrıça
Nusku : ışık ve ateş tanrısı
Oannes : Karakter yarı insan yarı balık
Pasittu : bebek kapma iblisi
Şamaş : güneş ve adalet tanrısı
Günah : Ay tanrısı (Nannar’ın diğer adı)
Tasmetu : Nabu’nun tanrıça eşi
Tiamat : ejderha tanrıçası
Tišpak : Ešnunna tanrısı
Uras : khthonic tanrıça
Utnapishtim : tufanın kahramanı
Utu : güneş tanrısı
Uttu : Kumaş ve giysi tanrıçası
Utukki : yeraltı dünyasının iblisleri
Zarpanitu : doğum tanrıçası
Ziusudra : tufanın kahramanı
Anu : gök tanrısı
Enlill : suların tanrısı
Enki : bilgelik tanrısı
Sin : Ay Tanrısı
İştar : Babil aşk ve güzellik tanrıçası.
şamaş : güneş tanrısı
Bernamegeh Türkçe
UYARI: Yazıların izinsiz kopyalanması ve Web Sitelerinde yayınlanması kesinlikle yasaktır. Hakkınızda yasal işlemlerin başlatılabileceğini lütfen unutmayın!
