Mutki Aşireti Kimdir?
Mutki, Motki ya da Motikan aşireti, Bitlis bölgesinde yaşayan ve Diyarbakır’dan Bingöl’e kadar uzanan bir Kürt aşiretidir.
Bingöl taraflarında bu aşirete Zitke veya Zitkei denir. Aşiret kabileleri şunlardır: Çolemergî, Ömerî, Botanî.
Motikan ayrıca Motti, Mutki veya Motiki olarak da anılır.
Bitlis bölgesindeki aşiret üyeleri genellikle Zazaca (Dimili), Serhat bölgesindekiler ise Kurmanci konuşur.
Ağırlıklı olarak Sünni Müslümanlardır ve tarihsel olarak Çemişgezek konfederasyonunun çekirdeğini oluşturmuşlardır.
Mutki terimi, İran’daki Motkan’dan gelir ve “kullanılmayan toprak” anlamına gelmektedir.
Mutki Aşireti Tarihi
Mutki İlçesi, Asurların, Perslerin, İskender Roma, Bizans, Akkoyunlular ve Osmanlı İmparatorluğunun hâkimiyetinde kaldı.
1514’te Mutki Osmanlı egemenliğine girdi.
Osmanlı seyyahı Evliya Çelebi 1665 yılında bölgeyi ziyaret etmiş ve bölgeye Mutki aşiretinin hakim olduğunu ancak Bitlis şehzadesine tabi olduklarını bildirmiştir.
Mutki o dönemler, Mire 70.000 asker sağlayabiliyordu.
Mutki aşiretinin tarihi hakkında kesin bir bilgi elimizde mevcut değildir.
Bazı kaynaklar Dünbeli (Dünbülü) aşiretinin bir kolu olduğununu iddia etmektedir.
Mutki aşireti mensupları Cizre, Tatvan, Bitlis Mutki ilçesi , Ahlat ,Kurtalan, Muş Bulanık, Bingöl, Afyon, Mersin, Edirne, Manisa gibi illere dağılmışlardır.
Aşiretin önemli iki şahsiyeti 1800 yıllarında yaşamış olan Mahmut ve Welo kardeşlerdir.
Bu kardeşler Osmanlı devletine vergi vermeyi red ettikleri için sürgüne gönderilmişlerdir.
Daha sonra Kardeşlerin kendi aralarında yaşadıkları anlaşmazlık nedeni ile çıkan olaylarda yüzlerce insan hayatını kaybetmiştir.
Welo’nun vefatından sonra yerine oğlu Çuro gelmiştir.
Çuro’nun liderliği 1926 senesine kadar devam etmiştir.
Mutki aşireti ile Kemalist güçler arasında yaşanan anlaşmazlık nedeni ile Çuro ve ailesi kurşuna dizilmiş, hamile olan hanımı öldürülerek Çuro’nun kafası kesilmiştir.
Her iki taraf arasında yaşanan silahlı çatışmalarda çok sayıda asker ve sivil yaşamını yitirmiştir.
Yakın akrabası olan Kesr’in kesik başı Mutki kazasına getirmesiyle halkta korku yaratılmak istenmiştir.
Bir başka öne sürülen bir iddiaya göre Çuro ihanete uğradığı için yenik düşmüştür.
Birinci Dünya Savaşı sırasında Rus birlikleri bölgeyi ele geçirerek Bitlis’e kadar ilerlediklerinde Mutki ve Berjeri Aşiretleri mensupları Ruslara karşı savaşmışlardır.
Mutki Aşiretinin birçok üyesi 1927 senesinde Afyon, Manisa, Salihli, Mersin ve Edirne gibi illere sürgün edilmişlerdir.
Bu aşiretin önemli ve çok iyi tanınan şahsiyetlerinden biri Hacı Musa Beydir.
Mustafa Kemal tarafından Erzurum Kongresi’ne davet edilmekle birlikte kendisi toplantıya katılamamış ancak kongrenin son günü olan 7 Ağustos 1919 tarihinde gerçekleşen oylamada dışarıdan aday gösterilerek Bitlis Vilayeti’ni temsilen Heyet-i Temsiliye üyeliğine seçilmiştir.
Mustafa Kemal’in Nutuk adlı eserinde kendisine çektiği telgraf ve Mutki’li Aşiret Reisi olarak bahisler mevcuttur.
Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasından sonra, yeni kurulmaya başlanan devlet otoritesi sonucunda, 1923 yılında Kürt İstiklâl Komitesi toplantılarına gizlice katıldığı iddia edilen Musa Bey, 20 Aralık 1924’te tutuklanarak Bitlis’te vatana ihanet suçlanmasıyla yargılanmaya başlanmıştır.
Kendisi bu komite hakkında Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal’e gizlice bilgi verdiğini belirtmiş ve yapılan tahkikat sonucunda suçsuz bulunarak serbest bırakılmıştır.
Ancak 1925 yılında yaşanan Şeyh Said İsyanı sonrasında Bölgedeki Kürtlerin gücünü sınırlandırmak isteyen hükümet tarafından diğer aşiret reisleri ve nüfuslu kişiler gibi sürgüne tabi tutulan Musa Bey’de ailesiyle birlikte Kayseri’ye gönderilmiştir.
Musa Bey burada bir süre kaldıktan sonra firar ederek Suriye taraflarındaki Şeyh Mahmut’a sığınmıştır.
Buradayken Hoybun Cemiyetine katılan Musa Bey, Ağrı ayaklanmalarına katılmak üzere yola çıktıktan bir süre sonra hastalanarak hayatını kaybetmiştir.
Günümüzde ise aşiretin en bilinen temsilcisi iş adamı Muhsin Bayrak’tır.
İnşaat mühendisliği bölümünden mezun olan Muhsin Bayrak, 1999 yılında kurduğu AB Grup Holding şirketiyle tanınmaktadır.
Mutki Aşiretinin Nüfusu Ne Kadar
Aşiretin nüfusu farklı tahminler üzerinden 100.000 ile 300.000 arasında dile getirilmektedir.
Aşiretin siyasi tercihlerini muhafazakar partilerden yana yaptığı görülmektedir.
Bitlis Mutki̇’de 31 Mart 2019 tarihinde gerçekleşen Yerel Seçimde, Ak Partiden Vahdettin Barlak %49, İyi Partiden Zübeyir Dalga %44, HDP’den İrfan Hülak %3,38 oy almıştı.
Kaynaklar:
1-Sykes, Mark (1908). “Osmanlı İmparatorluğu’nun Kürt Aşiretleri”. Büyük Britanya ve İrlanda Kraliyet Antropoloji Enstitüsü Dergisi.
2-Sylvia Kedourie (2013-09-13). Türkiye Cumhuriyeti’nin Yetmiş Beş Yılı. Taylor ve Francis. p. 9. ISBN 978-1-135-26705-6.
3-Kemal Kirişçi; Kemal Kirişçi; Gareth M. Winrow (1997). Kürt Sorunu ve Türkiye: Bir Devletlerarası Etnik Çatışma Örneği. Psikoloji Basın.
4-Hekimoğlu Süleyman Özcan, Kürt tarihi-aşiretler ve İsyanlar, Akis Kitap,2011
5-5-Kardaş, Abdulaziz (2018). “XX. Yüzyılın Başında Bitlis’te Bir Aşiret Reisi: Hacı Musa Bey”. Türk-İslâm Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi (TİDSAD), 19. Semantic Scholar.
Bernamegeh Türkçe
UYARI: Yazıların izinsiz kopyalanması ve Web Sitelerinde yayınlanması kesinlikle yasaktır. Hakkınızda yasal işlemlerin başlatılabileceğini lütfen unutmayın!