ORTA ANADOLU KÜRTLERİ KİM, NEREDEN GELDİ

Orta Anadolu Kürtleri (Kürtçe: Kurdên Anatolyayê), tarih boyunca Anadolunun iç kesimlerine yerleştirilmiş ve orayı yurt edinmiş olan Kürtlerdir. İç Anadolu Kürtleri olarak da bilinmektedir. Ancak İç Anadolu Bölgesinin dışında kalan komşu bölgelerde yaşayanların ayrı tutulmaması gerektiğini ve o yüzden İç Anadolu Kürtleri teriminin uygunsuz olduğunu savunanlar da vardır.

Ayrıca Tuz Gölü Kürtleri adı ile de anılmaktadır. Mustafa Kemal ise 16/17 Ocak 1923 tarihlerinde Ahmet Emin (Yalman) ile yapılan söyleyişinde “Konya çöllerindeki Kürtler” olarak ifade etti.

Ayrıca aşağıda belirtilenler dışında da birçok Kürt köyü, Kürt bölgesi, Kürt Aşireti Orta Anadolu’da mevcuttur.

Tarihçe

Değişik kaynaklarda Kars, Ağrı, Muş, Van, Erzurum, Adıyaman ve Urfa yöresinden Kürtlerin farklı zamanlarda Orta Anadolu’ya göç ettikleri belirtilmektedir. Genellikle Kars ve yöresinde Kürt aristokrasisini temsil eden Torunlar denilen bir tabaka ve aşiretten bazı unsurların Orta Anadolu’da günümüze kadar varlık göstermiş olması, Kürdistan’dan buraya yönelik göçlerin tipik bir işaretidir.

Kaynaklarda zaman zaman Mala Kosan (Köseler Konağı) diye adlandırılan bu aşiretten insanların ne zaman buraya geldikleri bilinmiyor.60 Örneğin Polatlı yöresinde Köseler ve Yunak yöresinde Torunlar adlı yerlerin bulunduğu saptanmıştır. Bu ilginç Kürt tabakası konusundaki bilgilerimiz son derece sınırlıdır: “Beyliğin irsi olarak intikal ettiği boylarda, bey ailesinin yanı sıra bir torun grubunun mevcudiyeti görülüyor.

Bunlar konar-göçer teşekküllerin idarecileri ile beraber bir aristokrasi teşkil ediyorlardı”. Bazı aşiret adlarından açılmışken ilgimizi çeken Espkeşan yöresinden de söz etmek gerekir. Hütteroth’a göre Cihanbeyli ilçesinin güneyinde Kırkışla ve Dondurma köyleri arasında yer alan bu yerin adı Kürtçede Espkeşan veya Hespkeşan olarak bilinmektedir.

Bu sözcük esp (at) ve keşan (çekmek) sözcüklerinden oluşmaktadır: “XIX. yüz yılda önce Esbkeşan adıyla anılan kasaba, daha sonra Akşehir Kazası’na bağlanarak Inevi adıyla bir nahiye durumuna getirildi. 30 Mayıs 1926’da da Cihanbeyli adıyla ilçe merkezi oldu. Bu adın yörede yaşayan Canbekli Aşireti’nden kaynaklandığı sanılmaktadır.62 Kürtçe bir sözcük olan Espkeşan sözcüğü ayrıca Orta Anadolu Kürtleri arasında bir aşiretin adı olarak biliniyor.

Orta Anadolu Kürtlerinin büyük çoğunluğu, Rişvan, Canbeg (Cihanbeyli), Şeyhbızın olmak üzere üç aşiret konfederasyonuna bağlı olup Osmanlı Devleti’nin aşiretlere yönelik iskân ve yurt verme siyasetine uygun olarak Orta Anadolu’ya yerleştirildiler.

Koçgiri

Kürt-Aşiret grubu Orta Anadolu’da özellikle Sivas’ın Zara,İmranlı,Kangal,Hafik,Divriği yöresinde;Tokat’ın Almus,Zile bölgesinde yoğundur.Dilleri Koçgiri aşireti ve çevresindeki diğer Kurmanç kökenli Alevi aşiretler, güney Tunceli’den gelmelerinden dolayı Tunceli, Elazığ, Bingöl çevresindeki Kurmanciyi kullanırlar. Kelime dağarcığı ve fonetiği hemen hemen Tunceli, Maraş, Malatya, Bingöl Kurmancisi ile aynıdır. Koçgirililer standart Kurmanciye göre daha sade ama sert bir ağız kullanırlar.

Rişvan

Reşwan, Reşî, Rışvan, Reşo olarak da anılan Rişvan Aşireti, aslen Maraş-Antep dolaylarında meskûn olan ve tarihi süreç içerisinde iskân ve sürgün politikalarından dolayı geniş bir coğrafyaya dağılmış olan aşiret konfederasyonudur. Rişvan Aşireti, Omeran (Omar), Xalikan (Xallo, Xelil), Nasiran (Nasır), Şexbilan, Mifikan, Molikan, Bilikan, Oxciyan, Berketi gibi aşiretlerden oluşturulmaktadır.

Rişvan Aşireti’nin adı 1849-1971 yılları arasındaki Selnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye ‘de mülki taksimatında yer alan aşiret kaynaklı nahiye olarak Bozok Eyaleti’nin Bozok Livası (Livâ-i Bozok)’nda (Aşiret-i Rişvan, Namı diğer Mecidiye) ve Konya Livası (Livâ-i Konya)’nında da (Aşiret-i Rişvan) geçmektedir.

Canbeg

1849-1971 yılları arasındaki Selnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye ‘de mülki taksimatında yer alan aşiret kaynaklı nahiye olarak Bozok Eyaleti’nin Bozok Livası (Aşiret-i Cihanbeğli)’nda ve Konya Livası’nında (Aşiret-i Cihanbeğlü) bu aşiretin adı geçmektedir.

Şeyhbızın

1849-1971 yılları arasındaki Selnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye ‘de mülki taksimatında yer alan aşiret kaynaklı nahiye olarak Ankara Livası’nda (Nahiye-i Şeyhbizinli) bu aşiretin adı geçmektedir.

Cumhuriyet dönemi

Diller

Genel olarak anadilleri Kürtçe (Kurmanci) olup ve Kurmanci konuşan diğer gruplar, Şeyhbızın (Şêxbizinî) aşireti mensuplarının yaşadığı Haymana’da konuşulan dili anlamakta güçlük çekmektedir. Bazı yerleşim yerlerinde yeni nesilin artık Kürtçe’yi hiç konuşmadığı aktarılmaktadır.

Dağılım

Orta Anadolu Kürtleri, Ankara ili (Haymana, Polatlı, Bala, Şereflikoçhisar ilçeleri), Konya ili (Kulu, Cihanbeyli, Yunak, Sarayönü ilçeleri), Kırşehir (Kaman, Çiçekdağı ilçeleri), Çankırı (Kızılırmak ilçesi), Aksaray (Ortaköy, Eskil), Yozgat ili (Yerköy ilçesi), Çorum, Amasya, (Niğde ve Tokat’ta yaşamaktadır.

Ankara’da 102, Konya’da 75, Kırşehirde 44, Aksaray’da 17, Yozgat-Tokat-Amasya civarında 41, Kayseri’de 23 Çankrı, Kızılırmak da 26 olmak üzere yaklaşık 313 Kürt köyü mevcuttur.

Bu bölgelerde bulunan tespit edebildiğimiz Kürt aşiretleri şunlardır:

Kaynakça