Kimlikteki adı Osman Esad olan Osman Efendıyo Babıj, 1852 yılında Urfa’nın Siverek ilçesine bağlı Bab köyünde doğdu. Bab köyünün Türkçesi Kapıkaya’dır. Babası Siverek müftülüğü görevinde bulunmuş olan Hacı Eyüp Efendi’dir. Annesinin adı ise Emine Hanımdır.
İlk eğitiminin ardından Siverek Müftüsü olan Zülfikar Zühtü Efendi’nin yanında eğitim alır. 1882 yılında icazet alır ve memuriyet hayatına başlar, bir dönem memurluk yapar. 1905 yılında Osman Efendi’nin de hocası olan Siverek Müftüsü Zülfükar Zühtü Efendi’nin ölümünden sonra Siverek müftüsü olur ve bu görevi yirmi dört yıl icra eder. Osman Efendiyo Babıj; Kürtçe’nin Zazaca ve Kurmanci lehçelerini, Arapça ve Osmanlıca dillerini bilmektedir. Osman Efendıyo Babıj, 23 Mart 1929 yılında yaşamını yitirir ve Siverek’te defnedilir.
Osman Efendiyo Babıj, 1903 yılında mevlidini yazar fakat ölümünden 4 yıl sonra 1933’de Celadet Ali Bedirhan tarafından Arap harfleri ile Şam’da basılır. Malmisanıj tarafından latin harflerine ilk transkripsiyonu yapılır ve Hevi dergisinin dördüncü sayısında 1985 yılında yayımlanır. Eser tekrar 2007 yılında Diyarbakır Kürt Enstitüsü tarafından yayınlanır. Mevlid daha sonra Roşan Hayig tarafından Zazana dergisinde yayımlanır. Osman Efendiyo Babıj’a ait mevlid sekiz bölümdür ve toplamda 196 beyittir.
Koyo Berz, Siverek Ulucamii İmamı Hacı Mahmut Özbucak’a dayandırdığı bilgilere göre; Osman Efendi, Bağdat’da üniversite okumuş ve Siverek’e geri dönmüş. Bir müddet Siverek’te kaldıktan sonra Mısır’a gitmiş, bu defa da Ezher Üniversitesi’nde okumuş ve tekrardan Siverek’e geri dönmüştür.
Osman Efendi, halk arasında çok tanınan ve bilinen bir âlimdir. İnce ruhlu bir kişiliğe sahip olan Osman Efendi, çevresindeki insanlara yardım eden ve onları kırmamaya özen gösteren bir kişiliğe sahiptir. Osman Efendi aynı zamanda dinî konularda başvurulan ve fikirleri önemsenen biridir. Hutbe verirken veya vaaz ederken, Zaza dilini kullanmaya özen gösterirdi.
Biyişa Pêxemberi Adlı Eserin Yazılma Nedeni
Celadet Ali Bedirxan’ın Havar’daki yazısında Siverekli bir imam olan Molla Nezir’e dayandırdığı olaya göre; Hacı Yusuf adında biri, Türkçe bir mevlit yazar ve yayımlar. Hacı Yusuf Efendinin mevlidi halk arasında yaygınlaşır ve halk arasında, ‘imamlık ve bilgelik dediğin böyle olur, sadece konuşmakla olmaz’ sözleri dolaşmaya başlar ve bu sözler Osman Efendiye kadar gelir. Osman Efendi de der ki, ‘eğer bilgelik mevlit yazmak ile oluyorsa, ben de bir mevlit yazayım’ der ve yazar.
Ancak Molla Nezir’e dayandırılan bir diğer ifadeye göre de, Osman Efendi, II. Meşrutiyet’ten beş yıl önce yani 1903’te bu mevlidi yazmıştır. Osman Efendi 1903’te yazdığı mevlidini, 1906 yılında yayımlanması için Diyarbakır’a gönderir; ancak mevlidi okuyabilecek kimse bulunmadığı için mevlit yayımlanmaz ve geri gönderilir. Bir dönem Pütürge kaymakamlığı yapan Faiz Beg Bedirxan azledildikten sonra İstanbul’a dönerken, Osman Efendi’nin mevlidini yayımlatmak için yayına alır; ancak İstanbul’da da okuyacak kimse bulunamadığı için mevlit yayımlatılmaz.
Biyişa Pêxemberi Mevlidinin Nüshaları
Osman Efendinin mevlidinin, Celadet Alî Bedîrxan’ın yayımladığı nüshanın dışında, dört ayrı nüshası daha bulunmaktadır.
El yazmaları dışında Osman Efendi’nin mevlidi şimdiye kadar birkaç defa basılmıştır. Osman Efendi’nin mevlidi ilk olarak Celadet Alî Bedîrxan tarafından Havar neşriyatı olarak 1933 yılında Arap harfleri ile yayımlanmıştır.
Mevlit ikinci olarak 1985 tarihinde, Malmîsanij tarafından Latin harflerine transkribe edilmiş ve Hêvî dergisinin dördüncü sayısında yayınlanmıştır. Bu mevlitin transkripsiyonu Celadet Alî Bedîrxan’ın 1933 yılında yayımladığı nüsha üzerinden yapılmıştır, bu nüsha mevlidin Latin harfleri kullanılarak yapılan ilk baskısıdır.
Osman Efendi’nin mevlidi üçüncü olarak, 2007 yılında Diyarbakır Kürt Enstitüsü bünyesinde basılmıştır. Selîm Acarlar ve Mehmet Guzeller’in yayına hazırladığı bu baskıda, Arap harfleri ile Latin harfleri bir arada yer almaktadır.
Mevlit dördüncü bir nüshası Roşan Hayig’in tedarik ettiği ve Zazana dergisinin ilk sayısından sekizinci sayısına kadar –yedinci sayı hariç- her sayıda bir bölümünü yayımlandığı nüshadır. Bu nüshanın Çulçi Mustafa adında birinden temin edildiği bilgisi verilmektedir.
Mevlit dışında Osman Efendi’ye ait mülemma tarzında bir de şiir bulunmaktadır. Bu şiir, İstanbul Meşihat Arşivinde bulunmuş ve yayımlatılmıştır. Şiir Arapça, Türkçe ve Farsça dillerinde yazılmıştır.
Yararlanılan Kaynaklar:
-Murat Varol, Zaza Edebiyatında Bir Mihenk Taşı: Molla Osman Efendi ve Zazaca Mevlidi.
-Occo Mahabad, Dîroka Mewlîdên Zazakî.
-A. Kırkan, Mewlîdê Usman Esad Efendîyo Babijî, Bîyîşa Pêxemberî, Artuklu Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü, Mardin, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Bernamegeh Türkçe
UYARI: Yazıların izinsiz kopyalanması ve Web Sitelerinde yayınlanması kesinlikle yasaktır. Hakkınızda yasal işlemlerin başlatılabileceğini lütfen unutmayın!
