Oktay Altun / HAWAR DERGİSİNİN YAZARLARI VE KÜRT EDEBİYATINDAKİ YERLERİ
Pîremêrd 1867 yılında Silêmaniye’de dünyaya gelmiştir. 15 yaşında Süleymaniye şehrinin katibi olan1 ve asıl adı Tewfîq olan Pîremêrd’in babasının adı Mahmut Ağa, dedesininki ise Hamza Ağa’dır. Çocukluğu burada geçen Pîremêrd altı yedi yaşlarında Mela Huseyn’ın yanında Kuran eğitimine başlar, kısa sürede eğitimini tamamlar ve medrese eğitimi almaya başlar.
Kürtçe, Arapça ve Farsça eserleri okur, Arapça ve Farsçasını geliştirmek için Mela Muhammed’in yanında eğitim alır. Yanında hem medrese eğitimini tamamlar hem de Farsça ve Arapçasını ilerletir. Medrese eğitimi alırken birçok Arap, Fars ve Kürt şairin eserini de inceler ve bu alanda da kendisini geliştirir. Hacî Tewfîq öğrenciliği süresince birçok şehir ve medreseyi gezer, farklı dünya görüşlerini çeşitli hocalardan öğrenir. Hacî Qadirê Koyî, Nalî, Mehwî, Şêx Riza Talebanî ve Mewlewî gibi birçok ünlü şairin şiirlerini de okumuştur. Ayrıca öğrencilik yıllarında Sorani lehçesiyle birçok şiir yazmış ve kısa sürede ünlenmiştir.2
Pîremêrd, 1882 ile 1895 yılları arasında devlet görevlisi olur.3 1882’de Süleymaniye’de nüfus katibi, 1886’da, Süleymaniye yakınlarındaki Şarbajêr bölgesinin adliyesinde başkatib, 1895’te Kerbela şehrinin savcı yardımcısı olur. 1898’de Şêx Mahmed’un babası Şêx Seîd ile Türkiye’ye, oradan da birlikte hacca giderler. 1891’de Şêx Ehmedê Xaneqîn ve şair Wefaî ile birlikte Türkiye’ye, İstanbul’a gidip yerleşirler. 1899’da padişahın fermanıyla Osmanlı Meclisinde meclis üyesi olur ve ” Bey ” derecesi verilir. Daha sonra İstanbul Üniversitesinde hukuk fakültesine kayıt yaptırır ve iyi bir derece ile mezun olup avukat olur. İstanbul’da bulunduğu yıllarda evlenir ve bir büro açar, yazmaya başlar, amacı dergi ve gazete çıkarmaktır.
1908 yılında Kürt aydınları, Seyit Abdülkadir başkanlığında Kürt Teavün ve Terakki Cemiyetini kurar ve aynı isimle bir gazete çıkarmaya başlar. Pîremêrd de bu oluşumda yerini alır, gazetenin sahibi ve yayın işleri sorumlusu olur, şiirlerini de bu gazetede yayınlar. Pîremêrd, 1909 yılında Hakkari kaymakamı, 1918’de ise Amasya mutasarrıfı olur.
Sonrasında iki oğlu ve karısını İstanbul’da bırakıp Süleymaniye’ye gider ( Bazı kaynaklara göre Nejat ve Vedat isimli iki oğlunu yanına alıp gider.4 ). ” Jîn ” dergisi sorumlusu Huseyn Nazım, derginin sorumluluğunu Pîremêrd’e bırakır, Huseyn’in 1934’te ölümü üzerine de derginin yöneticisi olur, bir basımevi kiralayıp gazeteyi ömrünün sonuna kadar çıkarmaya devam eder.5 Pîremêrd 1926 ile 1950 yılları arasında ” Jîn ” ve ” Jiyanewe ” gazetelerinin yayın yönetmenliği görevini yürütmüş, birçok makale yazmış, folklorik birçok araştırma ve derleme yapmıştır.6
Pîremêrd’in Eserleri:
1. Mawlawî Kurd ( Hewraman lehçesinden Sorani lehçesine tercüme. 1935 )
2. Trajediya Mem û Zîn a Ehmedê Xanî, 1935.
3. Çîroka 12 Suwariyan ji Merîwanê, 1935
4. Xirmaî Kay Kon, Jiyan, 1936
5. Galte û Gep, Kürt folklorunden derlemeler, 1947
6. Kemançejen ( Kemençeci ), Türkçeden çeviri
7. Mewlana Xalîd Neqşebendî
8. Besaranî ( Hewraman lehçesinden Sorani lehçesine tercüme )
9. Encamî Piyawî Bengkêş, Gelawêj, 1942
10. Zoremilî Milşikanîle Dûwaye, Gelawêj, 1942
Pîremêrd, birçok yazısı ve şiirini Hawar dergisine göndermiş ve bunlar dergide yayınlanmıştır. 1926 – 1950 arası ” Jiyanewe ” ve ” Jin ” gazetelerinin sorumluluğunu yürütmüştür. Yazar Muhammed Resul Hewar, Pîremêrd’i sadece yayıncı, şair ve yazar olarak düşünmemekte, onu Lev Tolstoy ve Victor Hugo’nun seviyesinde görmektedir.
Pîremêrd, eserlerinde aşk, sevgi, doğa, mazlum milletler, özellikle Kürt halkının kurtuluşu üzerinde durmuş ve eserlerini dünya halklarına sunmuştur. Pîremêrd, erkeklerin sahip olduğu hakkın kadınlara da verilmesi gerektiğini eserlerinde belirtmiştir.
Pîremêrd 1950 yılında, doğduğu şehir Süleymaniye’de hayata gözlerini yummuştur.8
Şiirlerinin büyük bir bölümü Kürtçe olmakla birlikte Farsça ve Türkçe şiirleri de vardır. Ayrıca hikaye de yazan Pîremêrd, Kürtçe tiyatro eseri yazan ilk Kürt yazarlardan biridir. Kürt şiirinde neo-klasizmin temsilcisi olduğu ve hikayelerinde folklorik temalar işleyen ilk Kürt hikayeci olduğu belirtilir. Jîn ve Jiyan gazetelerinde birçok folklorik Kürt ürünü yayımlamış, 6400 küsür Kürtçe atasözü ve deyimi manzum olarak düzenlemiştir.9
Kaynaklar:
1- Memê Mala Hine, Donzdeh iwariyên Merîwanê, Weşanên Peywend, Stenbol, 2017, s. 4.
2- Çetin, Hawar Dergisi ve Kürt Dili Üzerindeki Etkisi, s. 61.
3- Kurdo, Tarixa Edebîyata Kurdî, s. 346.
4- Kaya, Kürt Basını, s. 127.
5- Çetin, Hawar Dergisi ve Kürt Dili Üzerindeki Etkisi, s. 62.
6- Reşan, Navdarên Kurd – Kurdish Notables – Kürt Ünlüleri, s. 80.
7-Çetin, Hawar Dergisi ve Kürt Dili Üzerindeki Etkisi, s. 64..
8- Çetin, Hawar Dergisi ve Kürt Dili Üzerindeki Etkisi, s. 63.
9- Kaya, Kürt Basını, s. 127.
Bernamegeh Türkçe
UYARI: Yazıların izinsiz kopyalanması ve Web Sitelerinde yayınlanması kesinlikle yasaktır. Hakkınızda yasal işlemlerin başlatılabileceğini lütfen unutmayın!
