Kimlikteki adı Seid Mihemmed Salih olan Seid Axayê Cizîrî, 1905 senesinde Şırnak’a bağlı Cizre ilçesinde dünyaya geldi.
Bir döneme damgasını vurmuş bu dengbejimiz, Seîdê Hemo ve Seîd Axayê Cizîrî olarak Kürtler arasında tanındı.
Küçük yaşlardan itibaren müziğe ilgi duydu.
Delikanlılık dönemlerinde sesiyle divan ve gecelerde yer aldı.
Güçlü bir ses ve yoruma sahip olan Seîd Axayê Cizîrî, Mihemed Arif Cizîrî, ve Hesen Cizîrî gibi sanatçılarla aynı dönemde yaşadı.
Dönemin Kürt Ulusal Hareketine verdiği desteklerden dolayı Türk meclisinde onaylanan 150 kişilik idam listesine kondu.
1923 yılında Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde çıkan bu karar, tarihe 150’likler listesi olarak geçti.
Bu listede adının yer almasından dolayı Güney Kürdistan’a bağlı Zaxo kentine kaçmak zorunda kaldı.
O yıllarda Irak Bağdat Kürt Radyosunda işe girdi.
Okuduğu şarkılar radyoda kayıt altına alındı.
Radyoyu dinleyen Kürtler tarafından kısa sürede tanındı ve sevildi.
Ünü Irak Kürdistanı’nın dışına çıktı.
Bugün bilemediğimiz bazı nedenlerden dolayı Irak’tan Suriye Kürdistanı’na gitti.
Derîka Hemko kentine yerleşti.
Burada yaşadığı maddi sorunlar yüzünden Fransız Ordusuna paralı asker olarak yazıldı.
Orada kendisi gibi Fransız Ordusuna katılan Karapetê Xaço ile dost oldu.
Karapetê Xaço bir röportajında Fransız Ordusunun çok iyi maaş verdiğini belirterek iyi günlerimizdi demekteydi.
1920 yılında yaşanan Fransa-Suriye Savaşı sonucunda Suriye bağımsızlığını kaybetmiş ve 1920’den 1946’ya kadar Fransa yönetiminde kalmıştır.
Suriye’de bağımsızlık sonrası dönem 1949’dan 1971’e kadar yaşanan çok sayıda darbe ve darbe girişimiyle oldukça çalkantılı geçmiştir.
Bu süreçte onun hayatında gerçekleşen başka önemli bir olayda Hoybun Cemiyeti’nin başkanı Celadet Ali Bedirhan ile tanışmasıydı.
Bu tanışmayla birlikte Hoybun Örgütü ve çevresiyle yakın ilişkiler kurdu.
Hoybun Örgütünü öven şarkılar okudu.
Şarkıları halk arasında propaganda unsuru olarak kullanıldı.
Bu yüzden bir süre İngilizler tarafından gözaltına alınarak hapsedildi.
Hoybun Cemiyeti, 5 Ekim 1927’de Fransa’nın mandaterliği altında bulunan Lübnan’da kurulmuştur.
Sebebini tam olarak bilemediğimiz nedenlerden dolayı, hapisten çıktıktan sonra tekrar Irak’a döndü.
Bağdat Radyosu’nda yeniden işe başladı, programlar yaptı.
Doğup büyüdüğü memleketi Cizre’yi çok özlüyordu.
Hiç olmazsa orada ölmek istediğini yakın çevresine belirtiyordu.
Irak’taki Türk Hükümet görevlileri, Türk Hükümeti lehine bir şarkı okuması karşılığında affedileceğini
belirttiler.
Mustafa Kemal Paşa, İsmet Paşa ve Fevzi Paşa’yı öven bir şarkı okuyunca affedildi.
Affedildikten sonra memleketi Cizre’ye geri döndü, bir süre Cizre’de yaşadı.
Daha sonra tekrar Suriye Kürdistanı’na döndü.
Medyadaki spekülatif yazı ve iddiaların ötesinde Seid Axa’nın, Suriye Kürdistanı’na geri dönme sebebini tam olarak bilemiyoruz.
Suriye Kürdistanı’nda uzun süre işsiz kaldı, büyük ekonomik zorluklar yaşadı.
Yokluk ve yoksulluk derken eşini yitirdi.
Suriye Kürdistanı’nda Kürt Hareketiyle ilişki içerisinde olan Seid Axa, İngilizler tarafından tekrar cezaevine
atıldı.
Sürgün, mücadele, zorluklarla geçen yaşamında her zaman Kürt Ulusal Hareketinden yana oldu.
Türk Hükümeti onu affetmeden öncede Kürt Ulusal Mücadelesinin içerisindeydi, affettikten sonrada.
Suriye Kürdistanı’nda Kürt Örgütleriyle olan ilişkilerinden dolayı defalarca gözaltına alındı ve hapis yattı.
İlk eşinin ölümünden sonra tekrar evlendi.
Bu evliliğinden yedi çocuk sahibi oldu, bazı çocuklarını hastalık nedeniyle yitirdi.
Medyadaki kimi şahısların dramatize ederek yazdıkları gibi, çocukları açlıktan değil hastalık nedeniyle öldü.
Suriye Kürdistanı’nda baskı ve zorluklar içerisinde yaşayan Seid Axayê Cizîrî, tekrar Irak’a geri döndü.
Irak’ta gırtlak kanserine yakalandı.
Bu hastalıktan kurtulabilmek için Cizre’ye döndü, tedavi olabilmek amacıyla Mardin Hastanesinde ameliyat oldu fakat iyileşemedi.
Kürdistan’ın dört bir yanında renkli yaşamı, sesi ve şarkılarıyla yer edinmiş Seid Axayê Cizîrî, 1957 senesinde
hep ölmek istediği Cizre’de yaşamını yitirdi.
Ardında yüzlerce şarkı ve beste bırakan Seid Axayê Cizîrî, Cizre’de dost ve sevenleri tarafından toprağa verildi.
İşin üzücü yanı yaşamının bir çok detayını yeterince bilmediğimiz Seid Axayê Cizîrî hakkında Yeşilçam Filmlerini aratmayan düzeyde dramatize edilmiş, spekülatif yazılar yazılmış olmasıdır.
Kürdistan’da önemli bir yere sahip olmuş, bir döneme mücadelesiyle tanık olmuş Seid Axayê Cizîrî’nin yaşamının mutlaka Kürt araştırmacılar tarafından tanıkların dilinden çok yönlü olarak araştırılması gerektiği ortadadır.
Bernamegeh Türkçe
UYARI: Yazıların izinsiz kopyalanması ve Web Sitelerinde yayınlanması kesinlikle yasaktır. Hakkınızda yasal işlemlerin başlatılabileceğini lütfen unutmayın!
