SEYYİD ABDÜLKADİR VE OĞLU HAKKINDA VERİLEN İDAM KARAR METNİ

Seyyid Abdülkadir ve oğlu Seyid Muhammed Hakkında Verilen İdam Karar Metni Şeyh Said Derneği sorumlusu ve Kürt araştırmacı Kerem Serhatlı tarafından kamuoyuyla paylaşıldı.

Şark İstiklal Mahkemesi, Şeyh Eyyüb’ün idamından sonra Seyyid Abdülkadir ve oğlu Seyyid Muhammed’i İstanbul’dan getirerek Diyarbakırlı avukat Hacı Ahdi Mehmet Tefik ve Kürdistan gazetesi yazarı Kemal Fevzi ile birlikte idama mahkûm ederek hemen infaz etmişlerdi.

Seyyid Abdülkadir, Nakşi Şeyhlerinden Şeyh Ubeydullah’ın oğludur ve 1851 yılında Hakkari’de doğmuştur. 1879-80 yıllarında gerçekleşen Şeyh Ubeydullah Nehri’nin liderliğindeki Kürt milliyetçi hareketinde, Seyyid Abdülkadir 28 yaşlarındadır ve hareketin askeri kanatının sağ koludur.

Hareketin bastırılmasından sonra Şeyh Ubeydullah, aile fertleriyle beraber 1881 senesinde Hicaz’a sürgün edilmiştir, yaklaşık on yıllık sürgünden sonra 1890 yıllarının başlarında İstanbul’a dönmelerine izin verilir.

Kürdistan Teali Cemiyeti başkanı olan Seyyid Abdülkadir ölümüne kadar Kürt Milli Menfaatleri doğrultusunda mücadele etmiştir.

Kürdistan Teali Cemiyeti 1918 ve 1921 yıları arasında aktif olarak çalışmalarda bulunmuştur. 1921 yılında Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından alınan kararla cemiyetin faaliyetlerine son verilmiştir.

Seyyid Abdülkadir, 1925 Kürt başkaldırısıyla ilişkili olarak 12 Nisan 1925 tarihinde oğlu Seyyid Muhamed, Palolu Sadi ve Hoşnav aşireti reisi Nafiz ile birlikte İstanbul’da yakalanarak mahkeme edilmek üzere Diyarbakır’a getirilirler. Göstermelik bir mahkemeden sonra oğlu Seyyid Muhamed, Palolu Abdullah Sadi, Bitlisli Kemal Fevzi, Mehmed Tevfik ve Hoca Askeri Efendi 27 Mayıs 1925’te idam edilirler.

Seyid Abdülkadir ve oğlu Seyid Muhammed Hakkında Verilen İdam Karar Metni

Şark İstiklal Mahkemesi:

Dosya No:53 – ll – 54 – 55 – 70 – 59

İlam No: 32

D. / 32

Reis: Mazhar Müfid.

Aza: Ali Saib

Aza: Lütfi Müfid.

Hülasa-i Karar:

Kürt ihtilali ve isyanı ile alakadar ve isyanın amil muharriklerinden bulundukları, iddiasiyle maznunualeyhim (sanıkların) olan derseadet’e suadiyede 338 numaralı hanede mukim mülga ayan azasında ve şuray-i devlet reis-i esbakı ve mefsuh Kürdistan teali cemiyeti Reisi 75 yaşında Şemdinalı Seyyid Abdulkadir Efendi Bin Ubeydullah ve mahdumu aynı hanede sakin 46 yaşında Seyyid Mehmed Efendi Bin Abdulkadir ve mumaaleyhimin hanelerinden misafireten mukim 30 yaşında Hoşnav aşireti Reisi Erbilli Nazif Efendi Bin İsmail ve istanbul’da Aksaray’da sofular mahalesinde şeftali sokak’ında 16 numaralı hanede sakin 36 yaşında Kürd cemiyetleri azasından Palulu Abdullah Sadi Efendi Bin Mehmet Said ve asiyeyi istiklal ile müteşekkil Kürt cemiyeti mensubu ve daimi ve muayenen bir ikametgâhı gayri mevcut olup müstakilgirlik gayesini istihdafen bazı şeyhler ile öteden beri tevhid-i mesai ve bu gaye için aşairi mutiayı(itaatkâr aşiretler) idlal ve mütemadi bir surette isyana tahrike sa’a eylediği say’eylediği iddiasiyle kezalik maznumunaleyh bulunan ikametgâhı muayenesi gayri mevcut 34 yaşında mualim,dava vekili ve gazete muhabiri Bitlisli Hayranizade Kemal Feyzi efendi Bin Reşit ve öteden beri milli Kürtçülük cereyanı taraflarından bulunup vatanın inhilal ve inkisamına (ayrılmasına)badi olacak müstakil bir Kürdistan teşkili ve tesisi etmek maksadiyla ve tertip ve ika edilen Kürd isyanında alakadar oldukları iddiasiyle kezalik maznumunaleyhim bulunan Diyarbakır’ın Hoca Ahmet mahallesinde sakin 33 yaşında rencber asitaneli Cemil Paşazade Ekrem Bey Bin Kasım ve 20 yaşında Ahmet Bey Bin Mustafa ve Derik kasabasının mahmudan mahallesinde mukim 36 rencber derikli ilyas efendi bin hacı Osman ve Diyarbakır’ın Camiulesved mahallesinde sakin 38 yaşında vükela-i davanın(dava vekili)Diyarbakırlı Hacı Ahdi Mehmet Tefik Efendi Bin Abdulkerim ve Derikli İlyas nam şahsın hanesinde idama mahkûm Doktor Fuad ile içtima (toplantı) ve Şeyh Said’in müşavir sergerdelerden Hanili Mustafa Bey ile isyana dair muhabere ettiği iddiasiyle keza maznumunaleyh olan Diyarbakır’ın defterdae mahallesinde mukim 35 yaşında mabusi sabikada(eski mabus) nakip Bekir Sıtkı Bey Bin Hacı Mesud Efendi ve isyana alakadarve maznun Derikli İlyas Efendinin vasita-i muberesi olmak ve bila vesika idare-i örfiye mitıkasında seyahat etmek fiilerinden dolayı kezalik mazumunaleyhım bulunan Derik kasabasının Mahmudan mahallesinden sakin 41 yaşında rencber Kado, namı diğeri Abdulkadir Bin Şeyhmus ve kaza-i mezkûrun Dilogan karyesinde mukim 30 yaşında mumaialeyh (adı geçen) İlyas Efendinin Nazıri Sino Bin Resul ve Diyarbakır’ın Kavas Cafer mahallesinde sakin 35 yaşında Çekirge mücadele memuru Rıfat Efendi Bin Abdulkadir ve yine Derik’in Dılogan mahallesinde mukim 45 yaşında rencber Hüseyin Bin Seyyid ve kavlen hiyanet-i vataniyyede bulunduğu iddiasiyla maznumunaleyh olan İstanbul Aksaray’da valide camii şerifi kürsü Şeyhi Silifkeli 35 yaşında Hoca Askeri Efendi Bin Molla Mehmet’e görülen lüzumu kanuniye binaen Ekrem ve Nakib,Bekir Sıdki Beyler hakkındaki tefriki karargir olunduktan sonra diğerleri hakkında icra kılınan muhakeme-i alanyye neticesinde: manzumunaleyhimden Seyyid Abdulkadir Efendinin öteden beri gaye-i hayat ve meşagıl-ı siyaset ittihaz eylediği müstakil bir Kürdistan teşkili emelini perverde edip Vilayet-i Şarkiye’nin Türk cüzi memalikten tefrikini istihdaf ve bu maksadının hüsülü için ita eylediği talimat dairesinde diğer manzumunaleh Palulu Abdullah Sadi Efendinin haiz olduğu bu salahiyat üzerine mistir templen namı verilen zat ile müzakereta bil-itibar aynı makasid ile vukuf getirilen şark isyanını ve rical-i milliye -güzideye suikast ve bi netice Kürdistan istiklalinin teshili ve hududların tahdidi ile bahr-i sefide (Akdeniz) muhreç mesaili ve kabinenin teşkili ve kendisinin Kürdistan’a suret-i hareketi ile Kürdistan kralı ilanı ve iş bu hususatın saha-i fiil ve hakikate faili için İngilizlerin nakdi muavenetini temin hakkına müzakere ve müşaverede bulundukları ve diğer manzumun mahdumu Seyyid Mehmet efendinin de müstakil Kürdistan teşkilinin tesr-i husul ve muvafakatle netice-i veciz olması için pederinin emir ve talimatı dairesinde müzakerat ve teşebüsat-i vakiaya fiilen iştirak ettiği ve diğer maznumunaleh kemal Fevzi Efendinin dahi hadise-i isyana takaddüm eden karib zamanlarda Kürdistan ve havalisi ile maliki sairede gezerek ahaliyi ihtilal ve isyan tahik ve Kürd İstiklali hakkında enva-i propaganda yaptığı ve diğer maznumunaleyh hacı ahdi Mehmet Tefik Efendininde gerek isyanda evvel ve gerekirse isyandan sonra öteden beri meşgul olduğu Kürdistan istiklali için sarf-i mesai ve Kürdlerle meskun havaleyi dolaşarak bu amili hainenin husulü ve isyanın hudusuemrinde ahali beyninde teşvikat ve telkinat ve bir hayli ictımalar akdiyle müzekerata bulunduğu ve diğer maznumunaleyh Hoca Askeri Efendinin dahi Şeyh Said tarafından vukua getirilen isyan ve ihtilal-i hazırı tervicen dini alet ittihaz ederek hiyanet-i vataniyede bulunduğu kendilerinin evvel ve ahirsebk eden ittirafatı müevvelleri ve bunlardan Abdullah Sadi Efendinin huzuru mahkemede mesbuk ikrarı tarihi ve şuhudun maalkasem (yeminli) ve allelderecat vuku bulan şahadet ve ihbaratı ve meyanı evrakta mevcut müteaddid zabıt verakaları, mekatip ve evrak-i tahkikiyey-i saire münderecatı ve maznumunaleyhinden hoca askerinin ma-zanna-i su(kötü niyeti) ve sabika-i mükerrere eshabından olması ve diğer maznumunaleyh Seyyid Abdulkadir ve Mahdumu Seyyid Muhamed efendilerin hanesi ile üzerlerinde bi zuhur muhteviyati iki çuvaldan ibaret olan evrakın kısm-ı küliyesi müfidinin Kürdlük ve Kürdistan’a dair ve birçoğunun amal ve teşebüsatı fiiliyetlerini havi ve hin-i dedestinde yakmak suretiyle kısmen imhasına tevesül ettiği kasaid ve meşaidi havi ve dinsizlik ve şeriat medreselerin ilgasından dolayı Türk milletinin; erkânı güzidesini tekfirden bahis bulunması ve mumaaleyh Seyyid Abdulkadirın derdestinden sonra hanesinde külliyetli miktarda esliha(silahlar)ve sair aleti nariye(ateşli aletler) zuhur etmesi ve meclisi ayan azalığında (senato üyesi) bulunduğu müdetçe münhasiran Kürdistan mukaderatı hakkında teşebüsta bulunduğunun evrakı mevcude müfadından anlaşılması delaili ile vasılı mertebe-i sübut olduğundan ol vech ile maznumunaleyhinden Seyyid Abdulkadir ve Seyyid Mehmed ve Palulu Abdullah Sadi ve Kemal Fevzi ve Hacı Ahdi Mehmet Tefik Efendilerin mütehiden ve müşterekan Türk vatanının vilayeti şarkiye aksamını tefrik ve müstakil bir Kürdistan teşkili hususunun teshil ve temini için tasavvur ve teşebüsatı fiiliyeye iştirak eylemek ve diğer maznumunaleyh Hoca Askeri Efendinin de dini ve mükadesatı diniyeyi alet ittihaz ve Türkiye büyük millet meclisini gayri meşru göstererek bu suretle meclisin ve hükümetin meşrutiyetini karşı halkı isyana tahrik etmek suretiyle hiyaneti vataniyede bulunmak fiillerinin mürtekibleri olmak üzere mücrimiyetlerine (suçluluğuna)ve diğer maznumunaleyhım cemil paşa zade Ahmet bey bin Mustafa ve Nazif Bey Bin İsmail ve Derikli İlyas Efendi Bin Osman’ın isyan ve ve ihtilali hazırda aslen veya faren zi-medhal olduklarına ve diğer maznumunalehim Derikli Kado namı diğeri Abdulkadir Bin Şeyhmus ve Sino Bin Resul ve Rıfat Bin Abdulkadir ve Hüseyin Bin Seydo dahi efalları, Derikli İlyas Efendinin vasitayi muhaberesi olmak ve bila vesika idareyi örfiye mıntikası dahilinde seyahat etmekten ibaret olup mumaialeyh İlyas Efendinin masumiyeti tebeyün eylemesine mebni ferin asla tabiyeti kaide-i mutenabihasına ve merkumun bila vesika seyahatlarına dair de kanaatbahşı vicdan delailin ademi tehasülüne binaen onların dahi beraetlerine ve muma aleyh Ahmed Bey Nafiz ve Derikli İlyas Efendi ile merkumun Kado namı diğeri Abdulkadir ve Sino ve Rıfat ve Hasan’ın sebebi ahirdan dolay mevkuf bulunmadıkları takdirde tahliyy-i sebillerine vicahen ve mütefikan karar verildi.

Ciheti cezaiyeleri hakkında dahi müzakereyi keyfiyet olundukta: mücrimunun mumalehinden Seyyid Abdulkadir Efendi Bin Seyyid Ubeydullah ve mahdumu Seyyid Mehmet Bin Seyyid Abdulkadir ve Palulu Sadi Efendi Bin Said ve Bitlisli Kemal Fevzi Efendi Bin Mehmed ve Hacı Ahdi Mehmet Tefik Efendi Bin Osman’ın hareketi vakıalarına temas eden kanunu cezanın 45’inci maddesi delaletiyle kanunu mezburun l.nci babın l.nci faslına müzeyyel maddei kanuniye ve diğer mücrim Hoca Askerinin Bin Molla Ahmed dahi hareketine tetabuk eyleyen hiyaneti vataniye kanunun 2’inci maddesi ahkâmına tevfikan idamlarına kezalik vicahen ve mütefikan karar verildi.

23 Mayis 1925.

 

ŞEYH SAİD İLE BİRLİKTE İDAM EDİLENLERİN TAM LİSTESİ

Şeyh Said ve dava arkadaşları 15 Nisan 1925 ‘de binbaşı Kasım’ın ihaneti sonucu Muş Varto’da esir edildiler.

1. Şeyh Said (Palulu, Naksibendi Tekkesi Şeyhi),
2. Melekanlı Seyh Abdullah (Solhan’lı, Varto ve Mus Cephesi Kumandanı),
3. Kamil Beg (Tokliyanlı Halid Beg’in oğlu, asiret reisi, Varto cephesinde görevli),
4. Baba Beg (Kamil Beg’in kardesi),
5. Seyh Serif (Elaziz Cephesi Kumandanı, Palu/Gökdereli),
6. Fakih Hasan Fehmi (Darahini İnzibat Kumandanı ve Geri Hizmetler Amiri, Modanlı, Zıktê asiretinden),
7. Hacı Sadık (Genc/Valêrli, Genc mıntıkasında görevli),
8. Seyh ibrahim (Çanlı, Çapakçur Müftüsü),
9. Seyh Ali (Harput cephesinde görevli),
10. Seyh Celal (Harput cephesinde görevli),
11. Seyh Hasan,
12. Mehmet Beg (Diyarbekir ve Lice cephelerinde müfreze kumandanı, Garip’li İzzet Beg’in oğlu),
13. Mustafa Beg (Hani esrafından),
14. Salih Beg (Hani esrafından),
15. Şeyh Abdullah (Çanlı, Çapakçur cephesinde görevli),
16. Şeyh Ömer,
17. Şeyh Adem (Hanili),
18. Kadri Beg (Madenli, Maden inzibat Kumandanı),
19. Molla Mahmud (Piranlı, Maden cephesinde görevli),
20. Şeyh Şemseddin (Silvan Cephesi Kumandanı),
21. Şeyh İsmail (Diyarbekir/Termil köyünden),
22. Şeyh Abdüllatif (Diyarbekir/Termil köyünden),
23. Molla Emin (Melekanlı Seyh Abdullah’ın müridi, Balikanlı, Varto cephesinde görevli),
24. Ali Arab Abdi Beg (Çapakçur cephesinde görevli),
25. Mehmet Beg (Varto cephesinde görevli, Kargapazarlı Halil Beg’in oğlu),
26. Süleyman Beg (Seyh Serif’in katibi, Sinikli Jandarma Hasan Beg’ın oğlu),
27. Molla Cemil (Genc/Musyanlı, Palu ve Elaziz cephesinde görevli),
28. Süleyman Beg (Bingöl/Az Asireti Reisi Ömer Beg’in oğlu),
29. Süleyman Beg (Serif Beg’in oğlu, Kiği cephesinde görevli),
30. Tahir Beg (Fakih Hasan Fehmi’nin katibi),
31. Mahmut Beg (Hanili Mustafa Beg’in oğlu),
32. Seyh Ali (Seyh Musa’nın oğlu, Varto cephesinde görevli),
33. Hacı Halid (Balikan’lı, Varto cephesinde görevli),
34. Timur Ağa (Varto cephesinde görevli),
35. Abdüllatif Beg (Hınıslı Kamil Beg’in oğlu),
36. Mehmet Beg (Muşlu, Varto cephesinde görevli),
37. Süleyman Beg (Varto cephesinde görevli),
38. Bahri Beg (Varto cephesinde görevli),
39. Şeyh Cemil (Zorabadlı),
40. Yusuf Beg (Çapakçurlu Süleyman Beg’in oğlu, Çapakçur cephesinde görevli),
41. Ali Badan Beg (Bingöl/Yamaç Asireti’nden, Çapakçur cephesinde görevli),
42. Halid Beg (Kargapazarlı, Varto cephesinde görevli),
43. Halid Beg (Nadir Beg’in oğlu, Harput cephesinde görevli),
44. Tahir Beg (Mehmet Beg’in oğlu),
45. Tayip Ali Beg (Nahiye Müdürü),
46. Çerkes (Seyh Said’in hizmetçisi Yusuf’un oğlu),
47. Jandarma Hamid.

Hanili Salih Bey’in mahkemede Şeyh’e bağlılığını ve hareketin kaderini şiirsel bir savunma yaparak idama gider. O anki okuduğu edebi beyit şudur:

Gerçi enzar-i ehibbadan dahi dûr olmusuz.
Rahmeti mevlaya yaklasmakla mesrur olmusuz.
Hak yolunda müflis u hane-harab olduksa da,
Bu harabiyetle biz manada ma’mur olmusuz.

Ehli hakkız, korkmayız idamdan berdardan,
Çünkü te’yidi ilahi ile mensur olmusuz.
Hakim-i Mübtil yedinden madrubin olduksa da,
Emr-i Hakla sarr-ı gara hakkını ifaya memur olmuşuz.

Kul bize zulmen mucazat etse de perva etmeyiz,
Süphemiz yoktur ki, indillahta me’cur olmuşuz.
Salih’im, ehl-i salahim. Dine can kıldım feda,
Lütfü hakla tasnegan-ı ab-i Kevser olmuşuz.

BERNAMEGEH

UYARI: Yazıların izinsiz kopyalanması ve Web Sitelerinde yayınlanması kesinlikle yasaktır. Hakkınızda yasal işlemlerin başlatılabileceğini lütfen unutmayın!