Soranice (Soranice: سۆرانی) veya Orta Kürtçe Kürtçenin bir lehçesidir.[3] Ayrıca, Kürdistan Bölgesel Yönetiminin resmî dili olan Kürtçe’nin bölgede en çok konuşulan lehçesidir.[4]
Kürdistan Bölgesel Yönetimi, Irak Kürt Bölgesel Yönetimi veya Irak Kürt Bölgesi, Irak’a bağlı, anayasal düzeyde varlığı olan özerk bir bölgedir. Yaklaşık 40.000 km2‘den oluşan idari birim; batıda Suriye, doğuda İran, kuzeyde ise Türkiye ile komşudur. Bölgesel yönetimin başkenti Erbil’dir. Kürdistan Parlamentosu Erbil’de yer almaktadır. Bölgenin nüfusu, 2018 sayımına göre 7.250.000’dir.
Kürdistan Bölgesi’nde Kürtçe ve Arapça’dan sonra Türkmence, Süryanice ve Ermenice de resmi dil olarak tanınmıştır.
Bölge Osmanlı Kontrolü altındayken 400 yıla yakın bir süre boyunca Kürt Soran Emirliği ve Baban Prensliği yönetimindeydi. Eylül 1922 yılında, Şeyh Mahmut Berzenci önderliğinde Kürdistan Krallığı’nı kurdular.
1961’den 1970’e kadar Kürtler, Irak hükümeti ile savaştı, bunun sonucunda Irak Hükümeti ile Otonomi konusunda anlaştılar.
Kürtler, 20. yüzyıl boyunca özerklik veya bağımsızlık için savaştılar ve Baasçı Irak’ın elinde Araplaştırma ve Halepçe Katliamı gibi soykırımlar yaşadılar
İkinci Körfez Savaşı (2003) sonrasında Irak’ta Saddam Hüseyin liderliğindeki Baas yönetimi devrilmiş ve Irak federal bir devlete dönüşmüştür. 2005’te halk oylaması ile kabul edilen yeni Irak Anayasası’na göre, Kürdistan Bölgesi federal Irak devleti içinde federe bir Devlet olarak tanınmıştır.
Soranicenin yazımı için çoğunlukla Arap – Fars alfabesi kullanılır. Son zamanlarda Kürtçe’de Latin alfabesine geçme teşebbüsleri de olmuştur. Bu lehçede yazılı kaynak nispeten çoktur.
Soranicenin Yaygın olarak kullanıldığı yerler
Soranice daha çok Irak ve İran’da konuşulmaktadır. Irak’ta nüfusun 1/4’ü Kürtçe konuşmaktadır.[5] Soranice, Irak’ta daha çok Erbil, Süleymaniye ve Kerkük’te konuşulmaktadır. Bunun yanında Irak’ta Duhok’taki Kürtler ve Şengal’deki Yezidiler tarafından Kurmanci konuşulmaktadır. Fakat Irak’ta Kürtler’in çoğu Sorani lehçesini konuşabilmektedir.[6] İran’da ise Sorani lehçesi daha çok Batı Azerbaycan, Kirmanşah ve Kürdistan vilayetlerinde konuşulmaktadır.[7]
Şiveler
Hewlêri (Erbilî), Xoşnaw, Pijdar, Suleymanî (Silêmanî), Warmawa, Rewandiz, Bingird, Mukrî, Kerkukî, Germiyanî.[8]
Sorani lehçesinin Kurmanci lehçesinden farkları
Sorani lehçesinin, Kurmanci lehçesinden farklı olarak cinsiyet yapısı bulunmamaktadır. Bunun yanında Kurmanci lehçesinde şahıs zamirleri iki çeşit iken, Sorani lehçesinde tek çeşittir. Mesela Kurmancide ben kürdüm “ez kurdim”, benim adım “navê min” demektir. Ama Soranide birincisi “min kurdim” ikincisi “nawi min” demektir. Yani “min” zamiri iki durumda da aynı kalmaktadır.[9] [10]
Sorani lehçesinde bazı örnekler
Selamlaşma/Tanışma
- Selam/Silaw : Selam
- Çonî/Çonî başî : Nasılsın
- Başim : Iyiyim
- Ne başim: İyi değilim
- Xirabim: Kötüyüm
- Xisteyim: Yorgunum
- Ne xoşim: Hastayım
- Minîş başim: Ben de iyiyim
- Supas/Teşekkur dekem : Teşekkür ederim
- Rica dekem : Rica ederim
- Nawit çiye: Adın ne
- Nawi min Ehmede : Adım Ahmet
- Xoşhalim/Memnûnim : Memnun oldum
- Bibexş: Özür dilerim
- Zehmet nebe : Lütfen
- Bi xêr bê : Hayırlı olsun
- Bi xêr hatin : Hoş geldiniz
- Xoş başîm : Hoş bulduk
- Kurdî dezanît : Kürtçe biliyor musun
- Belê: Evet
- Na/Nexêr : Hayır
- Beyanît baş/Sibah bi xêr : Günaydın
- Roj baş/Roj bi xêr : İyi günler
- Êware baş/Şam bi xêr : İyi akşamlar
- Şew baş/Şew bi xêr: İyi geceler
- Xoda hafiz : Hoşçakal
Kişisel bilgileri sorma
- Temenit çende: Yaşın kaç
- Temenim 25 sale : 25 yaşındayım
- Xelki tû kuêye : Nerelisin
- Xelki min İstanbule/Enqereye :
İstanbulluyum/Ankaralıyım
- Le kuê dejît : Nerede yaşıyorsun
- Le Enqere da dejim : Ankara’da yaşıyorum
- Le kuê iqamet dekeyt : Nerede oturuyorsun
- Le Enqere da iqamet dekem :
Ankara’da oturuyorum
- Le kuê kar dekeyt : Nerede çalışıyorsun
- Le medrese da kar dekem :
Okulda çalışıyorum
- Şuğulit çiye : Mesleğin ne
- Min muderrisim : Öğretmenim
- Adresit çiye : Adresin ne
- Adresi malit çiye : Ev adresin ne
- Malit le kuêye: Evin nerde
- Adresi karit çiye : İş adresin ne
- Şimareyi telefonit çende : Telefon numaran kaç
- Le kuê zade bûyî: Nerede doğdun
- Le Enqere da zade bûm : Ankara’da doğdum
- Key zade bûyî: Ne zaman doğdun
- Le tarixi ___ zade bûm :___ tarihinde doğdum
- Naw: İsim
- Naznaw : Soyisim
- Mekani wiladet: Doğum yeri
- Tarixi wiladet : Doğum yeri
- Welat : Ülke
- Xane/Mal : Ev
- Kargah: İşyeri
Soranice sözcükler
Soru sözcükleri
- Çî : Ne
- Çon: Nasıl
- Boçî : Neden
- Key : Ne zaman
- Kuê/Kû : Neresi
- Be kuê : Nereye
- Le kuê : Nerede
- Kê : Kim
- Bo kê: Kimin
- Çend : Kaç
- Be çend: Ne kadar (fiyat)
- Kam: Hangisi
[11]
Sayılar
- Şimare: Sayı/Numara
- Yek : Bir
- Dû : İki
- Se : Üç
- Çar/Çwar: Dört
- Penc : Beş
- Şeş : Altı
- Heft : Yedi
- Heşt: Sekiz
- No : Dokuz
- De : On
- Yazde : On bir
- Dewazde : On iki
- Sîzde : On üç
- Çarde/Çwarde : On dört
- Panzde : On beş
- Şanzde : On altı
- Hefde : On yedi
- Hijde : On sekiz
- Nozde :On dokuz
- Bîst : Yirmi
- Bîst û yek : Yirmi bir
- Bist û dû: Yirmi iki
- Sî : Otuz
- Çel : Kırk
- Penca : Elli
- Şest: Altmış
- Hefta : Yetmiş
- Heşta : Seksen
- Nod : Doksan
- Sed : Yüz
- Diwîst: İki yüz
- Sîsed : Üç yüz
- Çarsed: Dörtyüz
- Pansed: Beş yüz
- Şeşsed: Altı yüz
- Heftsed: Yedi yüz
- Hezar: Bin
- Dû hezar: İki bin
- Hezar nosed bîst û se : 1923
- Dû hezar şanzde : 2016
- Yekem/Yekemîn : Birinci
- Dûem/Dûemîn : İkinci
- Sewem/Sewemîn : Üçüncü
- Çarem/Çaremîn : Dördüncü
- Nohem/Nohemîn : Dokuzuncu
- Dehem/Dehemîn : Onuncu
- Yazdehem/Yazdehemîn: On birinci
- Sîem/Sîemîn : Otuzuncu
- Pencahem/Pencahemîn : Ellinci
[12]
Günler/Aylar
- Roj : Gün
- Mah/Mang : Ay
- Sal : Yıl
- Tarîx: Tarih
- Sibah : Sabah
- Zuhr: Öğle
- Şam : Akşam
- Şew : Gece
- Diwênê: Dün
- Emro : Bugün
- Sibeynê/Sibe : Yarın
- Dûşembe : Pazartesi
- Seşembe : Salı
- Çarşembe : Çarşamba
- Pencşembe : Perşembe
- Cum’a: Cuma
- Şembe : Cumartesi
- Yekşembe : Pazar
- Emro çend şembe: Bugün günlerden ne
- Kanûni dûem: Ocak
- Şubat : Şubat
- Azar : Mart
- Nîsan : Nisan
- Ayar : Mayıs
- Hazîran: Haziran
- Temmûz: Temmuz
- Ab : Ağustos
- Eylûl: Eylül
- Teşrîni yekem: Ekim
- Teşrîni dûem : Kasım
- Kanûni yekem : Aralık
- Bahar : İlkbahar
- Tawistan: Yaz
- Xazan: Sonbahar
- Zistan: Kış
[13]
Renkler
- Reng : Renk
- Sipî/Sefîd: Beyaz
- Reş/Siyah : Siyah
- Şin: Mavi
- Sor : Kırmızı
- Sewzî : Yeşil
- Zerd: Sarı
- Pembe : Pembe
- Binefşî : Mor
- Qehweî: Kahverengi
- Laciwerd: Lacivert
- Grî: Gri
- Narencî : Turuncu
[14]
Yönler
- Bakûr: Kuzey
- Başûr: Güney
- Rojhelat/Meşriq : Doğu
- Rojawa/Meğrib: Batı
- Bakûrî meşriq: Kuzeydoğu
- Bakûrî meğrib: Kuzeybatı
- Başûrî meşriq: Güneydoğu
- Başûrî meğrib : Güneybatı
- Bakûrî Êraq: Kuzey Irak
- Meşriqî Anadolî: Doğu Anadolu
[15]
Yiyecek/İçecekler
- Taam : Yemek/Yiyecek
- Meşrûbat : İçecek
- Aw : Su
- Nan : Ekmek
- Nemek : Tuz
- Şeker : Şeker
- Erd : Un
- Goşt : Et
- Kofte : Köfte
- Qîma: Kıyma
- Mirîşk : Tavuk
- Turşî: Turşu
- Salça : Salça
- Zeyt : Yağ
- Kere : Tereyağ
- Birinç: Pirinç
- Peynîr : Peynir
- Zeytûn : Zeytin
- Şorba: Çorba
- Şîr : Süt
- Mast : Yoğurt
- Şerbet : Meyve suyu
- Şerbeti portaqal: Portakal suyu
- Reçel: Reçel
- Asel : Bal
- Dibs : Pekmez
Meyveler
- Mîwe : Meyve
- Sêw: Elma
- Gulabî : Armut
- Zebeş : Karpuz
- Kelek : Kavun
- Angûr: Üzüm
- Kişmiş: Kuru üzüm
- Mişmiş: Kayısı
- Xox : Şeftali
- Limon : Limon
- Mûz: Muz
- Enar: Nar
- Portaqal: Portakal
- Narengî: Mandalina
- Vîşne: Vişne
- Kiraz : Kiraz
- Temeşk: Böğürtlen
- Tût : Dut
- Tût frengî: Çilek
- Alû: Erik
- İncîr : Incir
- Kiwi : Kivi
- Badem : Badem
- Findiq: Fındık
- Fistiq: Fıstık
- Cewz: Ceviz
- Nargîl: Hindistan cevizi
- Xurma: Hurma
[16]
Sebzeler
- Sewzî: Sebze
- Tamatam : Domates
- Patata: Patates
- Cezer: Havuç
- Xiyar : Salata
- Fulful: Biber
- Fulfuli sor : Pul biber
- Fulfuli dolmaî: Dolmalık biber
- Piyaz : Soğan
- Sîr : Sarımsak
- Ispanax: Ispanak
- Badlican: Patlıcan
- Maydanoz : Maydanoz
- Zurret: Mısır
- Kestane : Kestane
- Na’ne : Nane
- Ades: Mercimek
- Qarç: Mantar
- Turub: Turp
- Qebax: Kabak
- Kelem: Lahana
- Noxud : Nohut
- Fasulya: Fasulye
[17]
Vücudun bölümleri
- Beden: Vücut
- Ser: Baş
- Mû: Saç
- Çaw: Göz
- Ebrû: Kaş
- Pelk: Gözkapağı
- Moje: Kirpik
- Poze: Burun
- Pîşanî: Alın
- Sûrat: Yüz
- Saqal: Sakal
- Sebîl: Bıyık
- Lop: Yanak
- Dem: Ağız
- Leb: Dudak
- Didan: Diş
- Ziman/Zuwan: Dil
- Hencere: Gırtlak
- Gerdan: Boyun
- Mil: Boğaz
- Guê/Gûş: Kulak
- Dest: El
- Pence: Parmak
- Bazû: Kol
- Şane: Omuz
- Moç: Bilek
- Nînok/Naxon: Tırnak
- Êsk: Kemik
- Puşt: Sırt
- Kemer: Bel
- Dende: Kaburga
- Rûde: Bağırsak
- Sîne: Göğüs
- Şikim: Karın
- Naf: Göbek
- Dil: Kalp
- Reg: Damar
- Şuş: Akciğer
- Ciger: Karaciğer
- Gurdale: Böbrek
- Ezele: Kas
- Mi’de: Mide
- Moğ: Beyin
- Asab: Sinir
Kaynakça
- ^ Ethnologue – Kurdish, Central
- ^ “Etnologue – Subsgroup/ Kurdish”.
- ^ “Kurdish Academy of Language”.
- ^ “IRAK KÜRT BÖLGESEL YÖNETİMİNDE DIŞ POLİTİKA ve GÜVENLİK EKSENİNDE TÜRKİYE ALGISI”. academia.edu.
- ^ “thekurdishprotect.org/ Sorani: Central Kurdish Language”. 18 Ekim 2016
- ^ “Kurdistan Regional Government / The Kurdish language”.
- ^ “thekurdishproject.org / Iranian Kurdistan”.
- ^ “Etnologue/Kurdish, Central/ Dialects”. 14 Kasım 2016.
- ^ “Kurmanci’deki şahıslar”.
- ^ “Sorani’deki şahıslar”.
- ^ “Kürtçe’de soru kelimeleri”.
- ^ “Kürtçe sayılar”.
- ^ W. M.Thackston. -Sorani Kurdish- A Reference Grammar with Selected Readings (İngilizce). Hardvard University. s. 18/19.
- ^ “Kürtçe renkler”.
- ^ “Kürtçe’de yönler”.
- ^ “Vocabulary – Fruits”.
- ^ “Vocabulary – Vegetables
BERNAMEGEH
UYARI: Yazıların izinsiz kopyalanması ve Web Sitelerinde yayınlanması kesinlikle yasaktır. Hakkınızda yasal işlemlerin başlatılabileceğini lütfen unutmayın!