TALİŞLER

TALIŞLAR KİMDİR – TALIŞLARIN KÖKENİ

Talışlar veya Talişler, Azerbaycan Cumhuriyeti’nin güneydoğu rayonları Lenkeran, Astara, Masallı ve Lerik ve İran’ın kuzeydoğu eyaletleri Gilan ve Erdebil’de ikamet eden bir halktır.

Talışlar, Türk, Kürt, Fars yada Azeri değillerdir. Kendilerine ait dil ve kültürleri olan apayrı bir halktır.

Talışların atalarının Kadusiler olduğu iddia edilmektedir.

Bu çıkararsamada bulunmanın tek gerekçesi, Talışların Kadusi kabilesinin şu anda yaşadığı bölgenin bir bölümünde barınmalarıdır.

Talışların büyük ataları olarak görülen Kadusiler eski zamanlarda, burada yaşıyordu.

Kadusiler,  komşularıyla sürekli savaş halinde olan güçlü bir İskit kabilesi olarak bilinmektedir.

Kadusiler, Hazar Denizi’nin batısında, Aras’ın güneyinde, Medianın eyaleti Atropatena’da (modern İran Azerbaycanı ve Gilan bölgesinde) yaşamışlardır.

Kadusiler, savaşcı bir kabiledir.  Kısa bir kılıç ya da mızrak kullanırlardı.

Heredota göre onlar usta dart atıcılarıydılar ve dağlık bölgelerde atlılar yerine savaşırlardı.

Hazar Denizi kıyısının orta kesimlerinde yapılan kazılar sonucunda ortaya çıkan kalıntılar insanoğlunun bu bölgeyi binlerce yıldır mesken tuttuğu gerçeğini göstermektedir.

Bu bölgeye ilişkin ilk yazılı kaynaklar bölgede yer alan etnik grupların listesini hazırlayan Herodot’a dayanmaktadır.

Milattan Önce V. Yüzyılda buraya Sakalar (İskitler) ve Türklerin fethinden sonra da yani IV ve V. yüzyıllarda Talışlar veya Talışiler yerleşmişlerdir.

Halklar arasındaki genetik yakınlıkları tespiti için 55 etnik grup, 28 alel ya da alelmorf yani belirli bir özelliği belirleyen bir genin farklı hallerinden her biri, 12 beyaz globül, enzimler ve kan grupları üzerinde Nazarobov, Aslanişvili ve Alkutova gibi Rus bilim adamları tarafından çeşitli araştırmalar ve antropolojik araştırmalar yapılmıştır.

Elde edilen verilere göre Talışlar genetik olarak İsveçlilerle, Finlandiyalılarla, Estonyalılarla ve Beloruslarla benzerlik göstermektedir.

Estonyalılarla Talışlar arasındaki genetik benzerliğin, kesin olmamakla beraber, standart birimin 0,01’i kadar olması, aralarında doğrudan bir genetik akrabalık olduğu iddialarını güçlendirmektedir.

Bahsi geçen halklar arasında bulunan coğrafik yakınlık, Avrupalıların Kafkasları aşarak İran’ın kuzey kıyısındaki dağlara göç etmeleri varsayımını mümkün kılmaktadır.

Yapılan bu araştırmanın ışığında, Talışlarle Gürcüler arasında da  genetik  bir yakınlık bulunduğu gerçeği ortaya çıkmaktadır.

Talışların dili, İran alt grubuna ait bir dildir.

Bu dil, 1842 senesinde, Talış edebiyatı  ve Fars şiirinin örnekleri başlıklı çalışması kapsamında, Khodzko isimli Rus İranolog tarafından incelenmiştir.

Rus İranolog Khodzko bu dilin özelliklerini şu sözlerle ifade etmiştir: “Talışların dili Pers İmparatorluğu sınırları içerisinde konuşulan 60 tane lehçeden biridir. Farklı bir dile ait olduğu görünen dilbilgisi ve sözcük yapısı, özne ve sıfat, olumsuzluk eki ve fillerin çekimiyle, ülkede kullanılan diğer dil ve lehçelerden bir hayli farklılaşmaktadır. Adlardan önce gelen zamirlerin yapısı ve orjinal halleriyle zamirler bakımından Avrupa dillerine çok daha yakındır.”

Bu tespitler Rus İranolog Khodzko’ya aittir. 1928 senesinde yazılı Talış dili Latin alfabesi temel alınarak kayıt altına alınmıştır.

1920 ve 1930’lu yılların sonunda Sovyet Azerbaycan’ında yer alan Lankaran şehrinde Talış dilinde yayın yapan 19 yayınevi bulunmaktadır.

1930’ların sonunda periyodik dergi ve gazetelerin yayınlanmasına birden bire son verildi ve bu materyallerin Azerice dilinde yayınlanmasına devam edildi.

Azerice günümüzde bölgede aile içerisinde ve okullarda resmi dil olarak kullanılmaktadır.

Azeriler dışındaki bütün halklar neredeyse Azerbaycan’da asimile edilmiş durumdalar.

Bu asimilasyon politikasına karşı ne Sovyetler Birliği’nde nede günümüzde ciddi ve kararlı karşı sesler ortaya çıkmamıştır.

Yani Azerice bölgenin egemen dilidir.

Talışçe böylelikle sadece aile içinde sözlü olarak kullanılmakta ve bu nedenle de tüm Talışlar aynı anda iki dili birden kullanmaktadırlar.

İran’daki Talışların çoğunluğu Farsça ve Azerice dillerini bilmektedirler ve Talışçe, Erdebil eyaletinde yaygın bir dil olarak kullanılmaktadır.

Çok eskiden Talışlar dağlarda, düz çatıları olan taş evlerde otururlardı.

Diğer taraftan Hazar Denizi kıyısında yaşayan Talışlar saz ve kamıştan çatıları olan kerpiç evlerde oturuyorlardı.

En yaygın şekilde yapılan geleneksel konut türü, temeli olmayan Ancinak diye ifade edilen ve duvarları kille sıvanmış olan evlerdi.

Bu yapılar “bacasız şömineler” (gara buhari) veya şömineler (buhari) ile ısıtılıyorlardı.

20.yüzyılda demirden ocakların kullanımı da yaygın hale gelmişti.

Yazları, Mart ayından Ekim’e kadar dinlenme ve gecelemek için yapılan geçici yazlık evler dekullanılıyordu.

Talışların geleneksel giyim tarzı  Azerilerinkiyle çok benzerlik gösteriyor.

Erkekler gömlek, pantolon, kasket ya da fötr şapka; kadınlarsa geniş pantolonlar, başörtüsü, ayakları kapatan uzun etekler, yün çoraplar ve deri ayakkabılar giymektedirler.

Geleneksel yaşam biçimi yardımlaşma, konukseverlik ve aynı şekilde kısas yasasının aktif olarak uygulanmasıyla kendini göstermektedir.

Aslen Azeri kültürünü temel alan folklor içerisinde düğün ya da iş yaparken söylenen şarkılar mevcuttur.

1930’ların başlarında, Talış dilinin ilkokullarda öğretilmesi için çeşitli girişimlerde bulunulmuştur.

Bakü’de Talış dilinde yazılmış kitaplar ve Azeri ve Talışçe dillerinde çıkan bir gazete olan Kızıl Talış gazetesi yayınlanmıştır. 

B. V. Miller böyle bir girişimin pratikte Talışlar için çok yararlı olmadığını iddia ederek dolaylı yoldan asimilasyona destek vermiştir.

Kasım 1990 tarihinde Azeri Kültür Kurumu, Talışlar üzerine tarihsel ve kültürel araştırmalar yapmak üzere “Talış Kültür Merkezi”ni kurmuştur.

Günümüzde Talysh Sedâ (Talışların Sesi) gazetesi basılmaktadır ve Talış dilinde aralıksız yayın yapan bir radyo kanalı da yer almaktadır.

İran’da Talışçe aktif olarak faaliyet gösteren tek kurum sadece bu dilde yayın yapan aylık Mahname-yi Talış (Talış Aylık Bülteni) dergisidir.

Talış mutfağı zengindir ve çok çeşitlidir.

Arkeolojik bulgular sonucunda, bölgede yaşayan eski halkların kullandıkları mutfak araç ve  gereçleri bulunmuştur. Bunlar taştan ve kilden yapılmışlardır.

Bu mutfak gereçleri, Milattan Önce 3. ve 1. yüzyıllardan kalma fincan ve sürahilerden oluşmaktadır. 

Talışların ikamet ettiği bölgede pişirilen 21 yemek pirinçle, 23 yemek etle ki bunların 7 tanesi av hayvanı etiyle ve 9 yemekse balıkla yapılmaktadır.

Bu arada lavangin olarak isimlendirilen milli  bir mezeden, irmikle yapılan 8 çeşit yemekten, 5 omlet ve hamur işi türünden ve meyvelerle yapılan 28 tatlı ve değişik sigara türlerinden de bahsetmek de fayda vardır.

Kaynaklar:

1-James Stothert Gregory, “Russian land, Soviet people: a geographical approach to the U.S.S.R.”, Pegasus, 1968.

2-“Jamie Stokes,”Encyclopedia of the Peoples of Africa and the Middle East, Volume 1”,Infobase Publishing, 2009.

3-Minahan, James. religion of majority of Talysh: One Europe, Many Nations: A Historical Dictionary of European National Groups, Greenwood, 2000.

4-Garnik Asatrian & Habib Borjian (2005.). Talish and the Talashis (State of Research). Iran & the Caucasus.

Bernamegeh Türkçe / bernamegeh@gmail.com

AYRICA BAKIN

Yağız Kaya Kimdir Hayatı

Müzisyen Yağız Kaya, 1976 senesinde Sivas ilinin Divriği ilçesinde dünyaya geldi. Yağız Kaya, müzik piyasasında …

error: LÜTFEN KOPYALAMAYIN OKUYUN!