Türkmenistan kuzeybatısında Kazakistan, kuzeyinde ve batısında Özbekistan, güneydoğusunda Afganistan, güneybatısında İran bulunan; batısında Hazar Denizi olan Orta Asya’da bağımsız bir Türk devletidir. Ülkenin başkenti, aynı zamanda en gelişmiş şehri olan Aşkabat’tır. 6 milyon nüfusu ile Orta Asya cumhuriyetleri arasında nüfusu en düşük olan devlet Türkmenistan’dır. Ülkenin çoğunluğu ise Karakum Çölü’yle kaplıdır.
Beş ana Türkmen boyundan oluşan Türkmenistan’da idari yapı da bu beş boya göre şekillenmiş ve 5 vilayet (il) kurulmuştur. Bu illere ek olarak Aşkabat şehri kendi başına vilayet yetkilerine sahiptir. Bu vilayetler şu şekilde listelenebilir:
Ahal
Balkan
Daşoğuz
Lebap
Merv
Türkmenistan’ın resmî dili olan Türkmence, Türkî dillerin Şaz koluna mensuptur. Dil, soysal açıdan ilişkili olduğu Azerice ve Türkçe ile birlikte Oğuz dil grubunu oluşturur. Ethnologue’a göre Türkmence, Türkmenistan’da yaşayan Türkmenler ile İran, Afganistan ve Rusya gibi ülkelerde yaşayan Türkmenler tarafından yaklaşık 6 milyon toplam konuşura sahiptir. Türkmenistan’ın %72’sinin Türkmence konuştuğu tespit edilmiştir.
Bu bölgedeki Kürtler ilk defa, İran şahı I. Abbas’ın bazı Kürt grupları sınır savunması için Horasan’a yerleştirmesiyle tarih sahnesine çıkmıştır. Daha sonra 1881 yılında, Rus İmparatorluğu ile İran sınırlarının çizilmesi üzerine, Horasan bölgesindeki Kürtlerin bir kısmı Türkmenistan’da kalmış ve böylece bölgede belirgin bir Kürt topluluk ortaya çıkmıştır.
Kürt nüfusu yıllara göre sürekli artış gösterse de bugünkü sayıları konusunda ciddi spekülasyonlar bulunmaktadır. 1926 nüfus sayımında 2.308 olarak kayıtlara geçen Kürt nüfus, 1959 yılındaki nüfus sayımında 2.263 kişi olarak sayılmıştır. 1970 yılındaki sayımda 3.521, 1989 yılındaki sayımda 4.387, 1995 yılındaki sayımda 6.097 olan Kürt nüfusu, son olarak 2010 yılında yapılan sayıma göre ise 10.000 sınırına yaklaşmıştır.
Çoğunluğu Sünni mezhebine mensup olsa da aralarında çok az sayıda Şii, Yezidi ve farklı inançlardan küçük gruplar bulunmaktadır. Ağırlıklı olarak kırsal kesimde yaşayan Kürtler, genellikle hayvancılık, tarım, halı dokumacılığı gibi sektörlerde faaliyet göstermektedir.
Özellikle başkent Aşkabat ve civarında yaşayan şehirli Kürtlerin en yoğun bulunduğu yer ise, Kiyoşi bölgesidir. Neredeyse dört asırdır burada yaşadıkları tahmin edilen bu Kürt topluluğu; aradan geçen uzun zamana rağmen dilini ve kültürünü büyük ölçüde korumayı başarmıştır. Buradakilerin bir bölümünün Molla Mustafa Barzani döneminde Ortadoğu’daki sıcak savaşlardan kaçan Sorani Kürtleri olduğu, bir bölümünün ise 18. yüzyılda İran’ın Horasan bölgesinden gelen Zafaranlı ve Şadi aşiretleri olduğu kaydedilmektedir. Söz konusu topluluk, 1920’li yıllardan sonra Bağır, Bekrova, Manuş, Karadamak, Golçe ve Aşkabat civarındaki köylere, 2. Dünya Savaşı’ndan sonra ise Bamramali ve Türkmenali şehirlerine yerleşmiştir.
Sovyet döneminde kültürlerini, dillerini koruyabilecekleri okul, gazete gibi olanaklara sahip olan Türkmenistan Kürtleri, ülkenin bağımsızlığını kazanmasından sonra Devlet Başkanı Saparmurat Niyazov döneminde yürürlüğe giren milliyetçi politikalara temkinle yaklaşmıştır.
Nüfus
Yıl
Nüfus
Ülke
1926
2,308
Türkmenistan SSC
1936
1,954
Türkmenistan SSC
1959
2,263
Türkmenistan SSC
1970
2,933
Türkmenistan SSC
1979
3,521
Türkmenistan SSC
1989
4,387
Türkmenistan SSC
1995
6,097 (0,1%)
Türkmenistan
Kaynaklar:
-Orta Asya Kürtleri, insamer.com/tr.
-Clark, Larry (1998). Turkmen Reference Grammar (İngilizce). Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
BERNAMEGEH
UYARI: Yazıların izinsiz kopyalanması ve Web Sitelerinde yayınlanması kesinlikle yasaktır. Hakkınızda yasal işlemlerin başlatılabileceğini lütfen unutmayın!
