”Urartular, Assur yazılı kaynaklarında “Uruatri” olarak geçmişlerdir. Urartular, MÖ 1273 yılında tarih sahnesine çıkarak çok geniş bir bölgede egemenlik kurdular. I. Tukulti-Ninurta döneminde Nairi terimi ortaya çıkmıştır. “Nairi Ülkesi” olarak bilinen bu ülkede yaşayan halk Assurlular tarafından “Nairi Ülkesi Halkı” olarak adlandırılmıştır. MÖ 13. yüzyılda Urartu, bir ‘Kabileler Birliği’nden oluşmaktadır ve bu durum bir ‘devlet’ haline gelene kadar sürmüştür. MÖ 9. yüzyılda Assur’a ait yazıtlarda, Urartulu yöneticiler, kendilerinden Nairi krallığı olarak söz etmişlerdir.”
Akın Bingöl
M.Ö. 13. yy‟ın ilk çeyreği M.Ö. 9. yy‟ın ilk yarısı Uruatri Nairi Konfederasyonu, Urartu‟nun arkaik çağı veya Urartu‟nun Proto tarihi olarak isimlendirilmiştir. M.Ö. 13. yy‟a ait çivi yazılı Assur belgelerinden anlaşıldığı üzere M.Ö. 1272- 1243 yılları arasında Assur kral I. Salmanassar döneminde Assur‟a karşı harekete geçen ülkeler arasında Uruatri adı geçmektedir. Yine aynı yazıttan anlaşıldığı üzere Assur kralı Uruatri adı altında bilinen 8 ülkeyi hâkimiyeti altına almıştır.
“Rahipliğim başlangıcımda Uriadri ülkesi ayaklandı, ordumu harekete geçirdim ve güçlü dağ kalelerine doğru sefere çıktım”. Assur Kralı I. Salmanassar dönemine ait olan bu yazıttaki bilgilerde Mitanni devletinin tamamen yıkılmasından sonra Uruatri ülkesi olarak tanımlanan bölgenin Assur‟a karşı ayaklandığından bahsedilmektedir.
Yine I. Salmanassar dönemine ait ikinci bir metinde ise şöyle denmektedir.
“Himme, Uadkun, Bargun, salua, Halila, Nilipahri, Zingun adlı sekiz ülkeyi ve bunlara ait askeri güçleri ele geçirdim. 51 kenti zaptettim, yaktım, mallarına haraç olarak el koydum. Tüm Uruadri ülkesini üç günde Tanrım Assur’un ayaklarına dize getirdim”.
Yazıttan anlaşılacağı üzere Uruatri ülkesi olarak tanımlanan coğrafya üzerinde Assurlulara göre sekiz büyük ülke ve bu ülkelere bağlı 51 kent bulunmaktaydı. Prizma yazıtı olarak bilinen ve Tukulti-Ninurta isimli kral zamanına ait yazıtta ise şu bilgiler bulunmaktadır.
“Patikalardan benden önce hiçbir kralın bilmediği, yolu olmayan uzak dağları geçtim. Nairi ülkesinin 43 kralı savaşmak için karşıma dikildi. Onlarla savaştım ve saltanatlarına son verdim”.
Bu yazıtta ise I. Salmanassar döneminde Uruatri ülkesi ile ilgili sorunların halledildiği ve I. Tiglat-Pileser döneminde ise Nairi ülkesi ile savaşıldığı kayıt altına alınmıştır. I. Tiglat-Pileser dönemine ait başka bir yazıtta ise şu ifadeler kullanılmaktadır.
“Korkunç silahlarımla saldırdım ve geniş topraklara yayılan ordularımı Adad’ın yarattığı bir sel gibi tahrip ettim. Dağların yüksek yerlerini ve kentlerinin etrafını savaşçılarının ölü vücutları ile doldurdum. Savaşta 120 adet savaş arabası ele geçirdim. Nairi ülkelerinin 60 kralını, kendilerine yardıma gelenler ile birlikte mızrağımın ucunda Yukarı Deniz’e doğru kovaladım”.
Bu yazıt Assur‟un bu dönemde fazlaca güçlendiğini ve Yukarı Deniz olarak tanımlanan Van Gölü‟ne kadar ilerlediklerini beyan etmektedir. Bu yazıt ile birlikte aynı zamanda artık Uruatri- Nairi konfederasyonunun zor duruma düştüğü anlaşılmaktadır. I. Salmanassar‟ın daha önce Hititler tarafından zayıflatılan Hurri- Mittanni devletine son verdiğine değinmiştik. Ancak Assur Devleti Doğu Anadolu ile arasında bulunan bu tampon devleti ortadan kaldırdıktan sonra Ön Asya‟nın siyasi dengesi bozulmuş ve zincirleme olaylar başlamış durumdadır.
Assur‟un Kuzey Mezopotamya‟da tek başına kalması ve Süpergüç olma girişimi onun Doğu Anadolu‟da bulunan zengin maden kaynaklarına göz dikmesine neden oldu. Bu durumda ise karşısında bu kez Uruatri ve Nari Konfederesyonu‟na ait güçleri bulmuştur. Ancak I. Salmanassar, Tukilti- Ninirta ve I. Tiglat Pileser zamanlarında yazıtlardan anlaşılacağı üzere birkaç defa mağlup edilen Konfedere güçler Assur ile bu şekilde başa çıkamayacaklarını anlayınca Urartu Krallığı çatısı altında birleşme yoluna gitmişlerdir.
Kaynaklar:
M. Taner Tarhan, “Urartu Devleti’nin Kuruluş Evresi ve Kurucu Krallarından “Lutipri=Lapturi Hakkında Yeni Görüşler”, AnAr 7, İstanbul,1980, s: 69 vd.
Oktay Belli, “Urartular”, Anadolu Uygarlıkları, Görsel Yayınları, c.1, Ankara, 1982, s: 140-209
Altan Çilingiroğlu, Urartu Tarihi, İzmir, 1994,
Çilingiroğlu, a.g.e., s: 4
Çilingiroğlu, a.g.e., s: 6
Çilingiroğlu, a.g.e., s. 1
Tarhan, a.g.e., s: 72.
Bernamegeh Türkçe
UYARI: Yazıların izinsiz kopyalanması ve Web Sitelerinde yayınlanması kesinlikle yasaktır. Hakkınızda yasal işlemlerin başlatılabileceğini lütfen unutmayın!