Afganistan, Tacikistan, Pakistan ve Çin’in birbirine komşu ve seyrek nüfuslu bölgelerinde hüküm süren bir halkdır.
Çoğunlukla Afganistan’ın Vahan Koridoru’nda, Pakistan’ın Gilgit-Baltistan bölgesinin en kuzey kesiminde, Tacikistan’ın Dağlık Badahşan bölgesinde, ve Çin’in Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nin güneybatı hattında ikamet etmektedirler.
Anadilleri Vahanca’dır.
2015’te yapılan tespitlere göre Vahanca konuşanların sayısının 58.000 olduğu bilinmektedir.
Vahanca ya da Vahi (X̆ik zik), Doğu İran dillerinin Pamir alt grubuna ait bir dil olduğu iddia edilmektedir.
Afganistan, Çin, Pakistan ve Tacikistan sınırlarının bir araya geldiği Vahan Koridoru taraflarında yaşayan Vahanlılar tarafından konuşulmaktadır.
Çin’de Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nin güneybatısında bulunan Taşkurgan Tacik Özerk İlçesi’ne bağlı Dafdar yerleşim bölgesinde yaşayan Çin Tacikleri tarafından da konuşulmaktadır.
Vahancadaki söz varlığı diğer Doğu İran dillerine her ne kadar çok benzese de bazı farklılıkları bünyesinde barındırmaktadır.
Yazı sistemi ; Latin alfabesi, Kiril alfabesi ve Arap alfabesine dayanmaktadır.
Vahiler bir çok ülkede azınlık etnik bir grup olarak tanınmamaktadırlar.
Bu yüzden doğal kullanmaları gereken dilsel-kültürel haklara yeterince sahip değillerdir.
Her ülkede bilinçli olarak asimile ediliyor ve Vahi olarak bile kayıtlara geçmiyorlar.
Vahiler Afganistan’da resmi olarak Pamiri olarak adlandırılıyorlar.
Çin’de resmi olarak Tacikler olarak kabul ediliyorlar.
Tacikistan’da Tacik olarak gösteriliyorlar.
Pakistan’da Pamiris ve Gojal olarak kayıtlara geçiriliyorlar.
Sınıfsal durumları iyi düzeyde olmayan Vahiler genel olarak tarım ve hayvancılıkla uğraşıyorlar.
1990 yılında Pakistanlı Gojali Wakhis, “yerel kültürlerini” korumayı, belgelemeyi ve yayınlamayı amaçlayan “Vahi Tacik Kültür Derneği”ni kurdu.
Dernek, dilbilimsel ve edebi ders kitapları yayınlayarak kültürel festivaller düzenliyor.
Vahilerin Yaşadıkları Yerler:
Tacikistan’da, Wakhi, Gorno -Badakhshan Özerk Bölgesi’nin Roshtqal’a Bölgesi ve Ishkoshim Bölgesi’nin sakinleridirler.
Afganistan’da öncelikle Badakhşan Eyaletinin Wakhan bölgesinde yaşıyorlar.
Pakistan’ın kuzeyindeki Gilgit-Baltistan’da, Gojal olarak bilinen Hunza’nın üst bölgesinde ayrıca Ghizer İlçesinin İşkoman Vadisi’nde ve Yasin Vadisi’nin bazı köylerinde yaşıyorlar.
Pakistan’da Hayber Pakhtunkhwa eyaletinin Chitral bölgesindeki Broghal’da da yaşıyorlar.
Çin’de, Xinjiang’ın Kaşgar Eyaleti içinde, esas olarak Dafdar ilçesinde bulunan Taxkorgan Tacik Özerk İlçesi’nin sakinleridirler.
Kaynaklar:
1-Iranian languages”. Encyclopædia Britannica.
2-West, Barbara (2008). Encyclopedia of the Peoples of Asia and Oceania.
3-Windfuhr, Gernot (2013). The Iranian Languages.
4-Shahrani, M. Nazif Mohib (2002). The Kirghiz and Wakhi of Afghanistan.
5-Kreutzmann, Hermann (3 September 2003). “Ethnic minorities and marginality in the Pamirian Knot: survival of Wakhi and Kirghiz in a harsh environment and global contexts”. The Geographical Journal. Blackwell Publishing.
Bernamegeh Türkçe
UYARI: Yazıların izinsiz kopyalanması ve Web Sitelerinde yayınlanması kesinlikle yasaktır. Hakkınızda yasal işlemlerin başlatılabileceğini lütfen unutmayın!
