Yagnobiler-Tacikistan’da varlıklarını sürdüren bir halktır.
Tacikistan’ın Soğd ilinde yer alan, Yagnob, Qul ve Varzob nehirlerinin vadilerinde yaşamlarını sürdürmektedirler.
Yagnobiler, bir zamanlar Orta Asya’nın çoğunda Amu Derya Nehri’nin ötesinde eski Sogdiana’da yaşayan Soğdca konuşan halkların torunları olarak kabul edilir.
Son derece dağlık bir coğrafya olan modern Tacikistan’ın kuzeybatısında 130 km uzunluğundaki Yagnob Nehri ve aynı adla anılan vadi, Pencakent’ten hemen sonra Özbekistan’a doğru uzanan Zerefşan Nehri Havzası’nın bir parçasıdır.
Kimi araştırmacılar, adını aynı adla anılan nehirden ve vadiden alan Yagnob halkını, tarihî Soğdların mirasçısı; Yagnobilerin dili Yagnobinin de yine tarihî Soğdcanın modern bir değişkesi olduğu görüşündedir.
Hatta Yagnobi diline ‘Yeni Soğdca’ (Rus. новосогдийский язык) adı da verilmektedir. Kanıtlanmamış olmasına karşın, bu görüş Kırmızı Kitap da dâhil olmak üzere popüler söylemde yaygınlaşmıştır.
Sakaca, Harezmce gibi tarihî Doğu İran dillerinden biri olan Soğdca yaklaşık dokuz yüzyıldır ölü bir dildir.
Yagnobi dili, Tacikistan’ın Zarafşan bölgesinde ve Yagnob Nehri vadisinde konuşulmaktadır.
Yagnobi dili, Peştuca, Osetçe ve Pamir dilleri gibi Doğu İran dillerinden biridir. Kimilerince Soğdca’nın ardılı olduğu kabul edilen bu dil, bilimsel nitelikli literatürde çoğu zaman Neo-Soğdca olarak ele alınır.
Toplumsal yaşamlarında her ne kadar eski inançları olan Zerdüştlüğün etkisi görülsede günümüzde bu inançlarından eser kalmamıştır. İslamiyete inanan Yagnobi halkı Süni mezhebine bağlıdırlar.
1926 ve 1939 yıllarındaki nüfus sayımı verileri, Yagnobi dili konuşanlarının sayısını ortalama 1.800 olarak kayda geçirmiştir.
1955 senesinde M. Bogolyubov, Yagnobiceyi anadilleri olarak konuşanların 2.000 kişiden fazla olduğunu belirtmiştir.
Yagnobiler 1970 nüfus sayımına göre toplam 2,500; 2000 yılı nüfus sayımına göre 5,000 kişi ile Tacikistan nüfusunun çok küçük bir oranını oluşturur.
1972 senesinde A. Khromov, Yagnob Vadisi’nde 1.509 kişi, öteki yerlerde ise ortalama 900 kişinin bu dili konuştuğunu belirtmiştir.
Yagnobi halkının toplam nüfusunun ortalama 25.000 kişi olduğu üzerine tahminler yürütülmektedir.
Yagnobilerin diğer halklar gibi sosyalist dönemde zorunlu göçe tâbi tutulmaları nedeniyle demografik verilerin tam olarak saptanmasında güçlükler vardır. Nitekim farklı kaynaklarda konuşur sayısı konusunda birkaç bin ile yirmi bin arasında değişen farklı rakamlar verilmektedir.
Başlangıçta, Yagnobiler yalnızca Yagnob Nehri üzerinde yaşıyorlardı, 16. ve 17. yüzyıllarda Warsob Nehri vadileri de Yagnobiler için yerleşim alanları haline geldiler.
Tarih ve Kültür
MÖ dördüncü yüzyıldan itibaren Pers egemenliğine, Büyük İskender’in istilası ve ardından sırasıyla Yunan ve Heftalit, altıncı yüzyılın ikinci yarısında ise Türk Kağanlığı egemenliğine giren Soğd ülkesi, on altı yüzyıllık tarihi boyunca genellikle siyasi bakımdan bir büyük güce bağlı zayıf vassal iktidarlar tarafından yönetilmiştir.
Soğdlar, Arap-İslam ordularının fethinden kısa bir süre sonra Müslüman olmuş ve on ikinci yüzyılda diğer İrani halklarla karışarak ve kısmen Türkleşerek tarih sahnesinden bütünüyle çekilmişlerdir.
Yagnobilerden 1820 gibi erken bir tarihte Buhara’ya giden Alman-Baltık kaşif Georg von Meyendorff tarafından bahsedilmiştir.
Avrupalıların Yagnobiler ile ilk teması, 1870’lerde Rus oryantalist Alexander L. Kuhn’un bir araştırma gezisi
sırasında gerçekleşti.
1930’larda Sovyetler Birliğinin Büyük Temizlik politikası sırasında Yagnobiler yaşadıkları yerlerinden zorla sürgün edilmişlerdir.
Birçok Yagnobi, 1970’lerde Tacikistan’daki Sovyet yönetimi tarafından sürüldü. Yagnobin halkından olanlar dikkate alınmayarak sadece Tacik olarak kaydedildi.
Modern Tacikistan’da, Yagnobi’lerin azınlık statüsü yoktur. 1970’lerdeki sürgünlerden sonra, Yagnobi’lerın çoğunluğu Tacikistan’ın diğer bölgelerinde yaşıyordu; bugün Warsob ve Yagnob vadilerindeki geleneksel yerleşim bölgelerinde sadece 1.000 civarında Yagnobi yaşıyor.
Tacik topraklarına dağılmış halde yaşayan Yagnobilerin çoğunluğu büyük ölçüde asimile edilmiş durumdalar.
Tacikistan devletinin Yagnobilerin dillerinin desteklenmesi ve yaşatılması için ciddi bir politikası yok.
Yagnobi dili UNESCO’nun Tehlikedeki Diller Kırmızı Kitabı’nda yer almaktadır. Kırmızı Kitap’taki verilere göre Yagnobi konuşurların sayısı iki bindir. Yagnobi, UNESCO’nun etkileşimli atlasında Tacikistan’daki on bir tehlikedeki dilden biridir.
Yagnobilerin günümüzdeki ana ekonomik geçim kaynakları tarım ve hayvancılıktır. Altyapının yetersiz olduğu Yagnobi yerleşim bölgelerine Tacikistan devleti yeterli kaynak ayırmamaktadır.
Yagnobilere devlet desteğinin yetersiz olması nedeniyle birçok sivil toplum kuruluşu yardım faaliyetleri düzenlemektedir. Devlet tarafından Azınlık statüsünde bile kabul edilmeyen Yagnobi halkı kendi kaderlerine terkedilmiş durumdadırlar.
Kaynaklar:
1-The Peoples of the Red Book – The Yaghnabis”. Retrieved 2006.
2-Paul Bergne (15 June 2007). The Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic. I.B.Tauris.
3-Süer Eker, Yagnobiler ve Yagnobi Dili.
4-Inside the New Russia (1994): Yagnob.
Bernamegeh Türkçe
UYARI: Yazıların izinsiz kopyalanması ve Web Sitelerinde yayınlanması kesinlikle yasaktır. Hakkınızda yasal işlemlerin başlatılabileceğini lütfen unutmayın!