Aziz Nesin, 20 Aralık 1915 tarihinde İstanbul Heybeliada’da dünyaya geldi.
Babası Abdülaziz Bey Giresun’un Şebinkarahisar ilçesine bağlı Gölve köyünden göç ederek İstanbul’a yerleşti.
Nesin’in babası bahçıvanlık yaparak ailesinin geçimini sağladı.
Aziz Nesin, Kanuni Sultan Süleyman İptidai Mektebi”nin 3. sınıfına girdi.
İki yıl Darüşşafaka Lisesinde okudu ve 1935 yılında Kuleli Askeri Lisesini bitirdi. Lise öğreniminden sonra 1937 yılında Ankara’da Harp Okulunu bitirdi ve teğmen oldu.
1939 yılında da Askerî Fen Okulunu bitirdi. Bu dönemde bir yandan da Güzel Sanatlar Akademisi Süsleme Bölümü’nde öğrenimini sürdürdü.
Bir röportajında ona bu eğitim hayatının “Fikri takip” dedikleri şeyi getirdiğini söylemiştir.
Aziz Nesin, Kara Harp Okulundan mezun olduktan sonra asteğmen rütbesiyle orduya katıldı.
1941 yılından başlayarak II. Dünya Savaşı yıllarında 2 yıl Trakya’da çadırlı ordugâhta görev yaptı.
1942 yılında Erzurum Müstahkem Mevkii İstihkam Taburu Bölük Komutanlığı görevine atandı ve bir bomba kazasında yaralandı.
Erzincan’da depremde yıkılmış bir cephaneliğin boşaltılmasıyla görevlendirildi.
1944 yılında Ankara’da Harp Okulunda açılan ilk tank kursuna katıldı. Aynı sene Zonguldak’ta uçaksavar top mevzileri yaptırmakla görevlendirildi.
Üsteğmen rütbesindeyken “görev ve yetkisini kötüye kullandığı” suçlamasıyla askerlikten uzaklaştırıldı.
Oğlu Ateş Nesin’e göre babası köylülere ekmek dağıttığı için askerlikten atıldı.
O zamanlar halk arasındaki yoksulluk; üniversite ve ordu mensupları arasında muhalefetin oluşmasına neden olmuştur.
Aziz Nesin takma adlarla gazete ve dergilere, şiir ve deneme yazıları gönderdi, takma isimlerle yazdığı yazıların Nesin’e ait olduğu anlaşılınca askerî istihbarat tarafından yakın takibe alındı.
Kars’taki bölüğünü tahliye sırasında yolda karşılaştığı köylülerin askerden erzak dilenmesi üzerine, askerin tayınlarının bir bölümünü köylülere dağıttı.
Bunun üzerine hakkında açılan soruşturmayla ve askerî mahkemede alınan kararla ordudaki görevinden atılır.
Aziz Nesin, iki tane evlilik yapmıştır. Vedia Nesin ile yaptığı ilk evliliğinden Oya ve Ateş Nesin; Meral Çelen ile yaptığı ikinci evliliğinden de Hüseyin Ali ve Ahmet Nesin isimlerinde dört çocuğu dünyaya gelmiştir.
Askerlik görevinden atıldıktan sonra bakkallık, muhasiplik gibi işlerde çalıştı.
1945’te Sedat Simavi’nin çıkardığı “Yedigün” dergisine girdi; daha sonra Karagöz gazetesinde de yapacağı gibi redaktörlük ve yazarlık yaptı.
Aynı senelerde profesyonel anlamda oyun yazarlığı yaptı ve Tan gazetesinde köşe yazarlığına başladı.
4 Aralık 1946 tarihinde bir grup üniversite gencinin Tan gazetesini yakması üzerine, sekiz sayı süren, Cumartesi adlı haftalık magazin dergisini çıkarma işine girişti.
Bu dergi denemesinin ardından Vatan gazetesinde çalışmaya başladı.
Aynı sene ilk bağımsız yapıtı olan Parti Kurmak ve Parti Vurmak isimli 16 sayfadan oluşan broşürü yayınlandı.
1946 yılında Sabahattin Ali ile Marko Paşa mizah gazetesini çıkardı ve dergi büyük yankı uyandırdı.
Nesin,dönemin politikacılarını ve tiplemelerini sözünü esirgemeden eleştirmiştir.
Baskılara ve defalarca kapatılmanın getirdiği zor şartlara rağmen amaçladığı satış rakamlarına ulaştı.
Fakat davalar ve suçlamalar dergi yazarlarına oldukça zor süreçler yaşatmıştır.
Nitekim yeni adlarla sürdürmeye çalıştıkları “Markopaşa” ekolünün şiddetle eleştirdiği Amerikan yardımının Türkiye üzerindeki emellerine değindiği henüz yayınlanmamış olan “Nereye Gidiyoruz?” adlı yazısı gerekçe gösterilerek 12 Ağustos 1947 tarihinde 10 ay ağır hapis ve 3 ay 10 gün de Bursa’da “emniyet-i umumiye nezareti” altında bulundurulma cezası aldı.
Yazılarının bulunduğu bazı gazete ve dergileri illegal ya da masraflı olduğu için meslektaşlarıyla birlikte sattı.
İkinci kitabı olan Azizname’yi 1948 yılında çıkardı.
Taşlamalardan meydana gelen bu kitap için İstanbul 2. Ağır Ceza Mahkemesi’nde dava açıldı.
4 ay tutuklu olarak süren dava sonunda Nesin mahkûm edilmedi; fakat 1949 senesinde Birleşik Krallık Prensesi II. Elizabeth, İran Şahı Rıza Pehlevi, Mısır Kralı I. Faruk Ankara’daki elçilikleri aracılığıyla Türkiye Dışişleri Bakanlığına resmen başvurarak Nesin’in bir yazısında kendilerini aşağıladığı iddiasıyla aleyhine dava açıldı ve 6 ay hapis cezası aldı.
1952 yılında İstanbul Levent’te bir dükkân kiraladı ve Oluş Kitabevi’ni açtı; Levent sakinlerine gazete dağıtımı işini yaptı; evinin geçimini sağlayamayınca 1953 yılında Beyoğlu’nda bir ortağıyla beraber “Paradi Fotoğraf Stüdyosu”nu kurdu. 1954 yılında Akbaba dergisinde takma adlarla öyküler yazmaya başladı.
Nesin, edebi yaşamında iki yüze yakın takma ad kullanmıştır.
1955 yılında 6-7 Eylül faciası olarak tarihe geçen İstanbul’daki azınlıkların ev ve dükkânlarının korkunç yıkımında suçlu aranmaya başlanmıştı.
Demokrat Parti iktidarı olayların bir “Komünist komplosu” olduğunu ileri sürerek aralarında Aziz Nesin’in de bulunduğu, 100’e yakın solcuyu tutuklattı.
Aziz Nesin hiçbir gerekçe gösterilmeden 9 ay hapis yattı.
Nesin,“Dolmuş”(1955, “Yeni Gazete” (1957), Akşam (1958), “Tanin” (1960), “Günaydın” (1969), Aydınlık (1993) gibi dergi ve gazetelerde yayımlanan gülmece öyküleri, röportajlar ve fıkralarla Çağdaş Türk edebiyatının tanınmış ve en üretken kalemlerinden biri haline geldi.
Kısa öykü, tiyatro ve şiir dallarında birçok eser kaleme almıştır.
1956 yılında Kemal Tahir ile Düşün Yayınevini kurdu. 1958’de Dolmuş-Karikatür dergisi ile birleşerek 1963 yılına kadar yayıncılığı tek başına devam ettirdi.
Bir yandan da Yeni Gazete, Akşam ve Tanin’de günlük köşe yazıları yazdı.
1962 yılında da 42 sayı yapacak olan “Zübük” isimli mizah dergisini çıkardı.
1956 senesinde İtalya Bordighera’da yapılan ve 22 ülkenin katıldığı Uluslararası Gülmece Yarışması’nda ilk ödül olan Altın Palmiye’yi “Kazan Töreni” isimli öyküsüyle kazandı.
Ertesi yıl aynı ödülü “Fil Hamdi” isimli öyküsüyle ikinci defa kazandı.
Aldığı ilk ödülünü 1960 senesinde devlet hazinesine bağışlamıştır.
50 yaşındayken pasaport alabildi. Berlin ve Weimar’daki Antifaşist Yazarlar Toplantısı’na davetli olarak katıldı.
6 ay süren bu ilk yurt dışı gezisinde, Polonya, Sovyetler Birliği, Romanya ve Bulgaristan’a gitti.
Nesin, 1966 yılında Bulgaristan’da yapılan uluslararası gülmece yarışmasında birincilik ödülü Altın Kirpi’yi “Vatani Vazife” isimli öyküsüyle kazandı.
1968 yılında Milliyet Gazetesi’nin açtığı Karagöz oyunu yarışmasında “Üç Karagöz” oyunuyla birincilik ödülünün sahibi oldu.
1969 yılında Moskova’da yapılan uluslararası gülmece yarışmasında “İnsanlar Uyanıyor” isimli öyküsüyle Krokodil birincilik Ödülünün sahibi oldu.
1970 yılında Türk Dil Kurumunun oyun ödülünü “Çiçu” isimli oyunuyla kazandı.
Eşi Meral Çelen’in tavsiyesiyle 1972 yılında Nesin Vakfını kurdu. Vakıf, her sene belirli sayıda kimsesiz ve yoksul çocukların bakım ve eğitimlerini üstlendi. Kitaplarının tüm gelirini Vakfa bağışladı.
1976 ve 1980 yılları arasında her yılın edebiyat ürünlerinden seçmelerin bulunduğu Nesin Vakfı Edebiyat Yıllığı’nı çıkardı.
1976 yılında Bulgaristan’ın Gabrovo kentinde düzenlenen gülmece kitabıyla Hitar Petar Ödülü’nün sahibi oldu.
1977 yılında Türkiye Yazarlar Sendikası Başkanı seçildi. Nesin, bu görevini uzun yıllar sürdürdü.
1978 yılında “Yaşar Ne Yaşar Ne Yaşamaz” isimli romanıyla Madaralı Roman Ödülü’nü kazandı.
1982 yılında Vietnam’daki Asya-Afrika Yazarlar Birliği toplantısından dönüşte Moskova’da kalp hastalığından hastaneye kaldırılan Nesin, “Kalp Hastalıkları Araştırma Merkezi”nde bir ay tedavi altına alındı.
20 Aralık 1984 tarihinde Şan Sinema Salonu’nda 70. doğum günü töreni yapıldı.
1984 yılında Aydınlar Dilekçesi girişiminde bulundu. 1985 yılında Ekin A.Ş’nin kurulması girişiminde bulundu.
Aynı sene, Birleşik Krallık’ta PEN Kulüp onur üyeliğine seçildi. TÜYAP’ın düzenlediği “Halkın Seçtiği Yılın Yazarı Ödülü”nün sahibi oldu.
Nesin, 1989’da “Demokrasi Kurultayı”nın toplanmasında aktif görev aldı ve “Demokrasi İzleme Komitesi”nin iki başkanından biri oldu.
Aynı sene Sovyet Çocuk Fonu’nun ilk defa verilen “Tolstoy Altın Madalyası”na layık görüldü.
19 Mart 1990 tarihinde Ankara Sanat Kurumunda 75. yaşını kutlayan Nesin, 2 Temmuz 1993’te Pir Sultan Abdal etkinliklerine katılmak üzere Sivas’a gitti.
37 kişinin hayatını kaybettiği Madımak Oteli katliamından yaralı olarak kurtuldu.
Nesin, söyleşi ve imza günü için gittiği Alaçatı’da 5 Temmuz’u 6 Temmuz’a bağlayan gece sabaha karşı geçirdiği kalp krizi nedeniyle yaşamını yitirdi.
Cenazesi Çeşme Cumhuriyet Savcısı’nın talebiyle otopsisi yapılmak üzere 6 Temmuz’da İstanbul Çapa Tıp Fakültesine getirildi.
7 Temmuz 1995 tarihinde vasiyeti üzerine hiçbir tören yapılmaksızın ve yeri belli olmayacak şekilde Çatalca’daki Nesin Vakfının bahçesine defnedildi.
Aziz Nesin; mizahı, sanatçıyı ve sanatını şu şekilde tanımlamıştır:
« …Mizah deyince halk yararına işlevi olan görevci mizahı anladığımı baştan söylemeliyim… Beni mizah yazarlığına iten etken, o günkü ortamın koşullarıydı. Kısaca şunu söyleyeyim; genellikle yoksunluk ve yoksulluk yaşamından gelen bir kızgınlık, öfke, bir hınç alma biçimidir mizah… Her zorluk, her acı çeken ille de mizahçı olmaz elbet, ama bu ağır koşullar kişinin mizahçı yeteneğini geliştirir… Mizahçının yetişmesi için gerekli bireysel koşuldan da anlaşılacağı üzere, mizah, bir yıkıcılıktır. Mizahçı kırgınlıklarını, nefretini, kinini, öfkesini, hıncını, bilinçli bir biçimde gerçekten yıkılması gereken hedefe yöneltebilir ve mizah silahını halk yararına kullanabilirse, bir olumlu yıkıcı olur… Sınıfsal bilinci olan her yazar, ister istemez güdümlü olduğunu, kendi kendini güdümlediğini bilir. Sınıfsal bilince sahip bir yazarı, bir sanatçıyı güdümlü kılmak hiçbir politikacının hiçbir yönetmenin haddi değildir… Sanatın işlevi?… Bu konuda başkalarınınkine uymayan düşünceler içindeyim… Sanatçının kendini, kendi sınıfıyla özdeşleştirmesi koşuluyla, sanatın işlevi, sanatçının kendini dışlaması, varlaması, ortaya koyması demektir. Sınıfıyla özdeşleşmiş olduğundan, kendini anlatırken sınıfını anlatmış olur. »
Eserleri:
Öyküleri (Hikâyeleri):
Parti Kurmak ve Parti Vurmak (1946)
Geriye Kalan (1953)
İt Kuyruğu (1955)
Yedek Parça (1955)
Fil Hamdi (1956)
Damda Deli Var (1956)
Koltuk (1957)
Kazan Töreni (1957)
Deliler Boşandı (1957)
Mahallenin Kısmeti (1957)
Ölmüş Eşek (1957)
Hangi Parti Kazanacak? (1957)
Toros Canavarı (1957)
Bay Düdük (1958)
Memleketin Birinde (1958)
Havadan Sudan (1958)
Bay Düdük (1958)
Nazik Alet (1958)
Gıdıgıdı (1958)
Aferin (1959)
Kördöğüşü (1959)
Mahmut ile Nigar (1959)
Hoptirinam (1960)
Gözüne Gözlük (1960)
Ah Biz Eşekler (1960)
Yüz Liraya Bir Deli (1961)
Bir Koltuk Nasıl Devrilir (1961)
Biz Adam Olmayız (1962)
Yeşil Renkli Namus Gazı (1964)
Sosyalizm Geliyor Savulun (1965)
İhtilali Nasıl Yaptık (1965)
Rıfat Bey Neden Kaşınıyor (1965)
Vatan Sağolsun (1968)
İnsanlar Uyanıyor (1972)
Hayvan Deyip De Geçme (1973)
Seyyahatname (Duyduk Duymadık Demeyin) (1976)
Büyük Grev (1978)
Yetmiş Yaşım Merhaba (1984)
Kalpazanlık Bile Yapılamıyor (1984)
Maçinli Kız için Ev (1987)
Nah Kalkınırız (1988)
Rüyalarım Ziyan Olmasın (1990)
Aşkım Dinimdir (1991)
Gözünüz Aydın Efendim (1997)
Herkesin İşi Gücü Var (2005)
Kan Yüzüğü
Romanları:
Kadın Olan Erkeğin Hatıraları (1955)
Gol Kralı (1957)
Erkek Sabahat (1957)
Saçkıran (1959)
Zübük (1961)
Şimdiki Çocuklar Harika (1967)
Tatlı Betüş (1974)
Surnâme (1976)
Yaşar Ne Yaşar Ne Yaşamaz (1977)
Tek Yol (1978)
Anıları:
Bir Sürgünün Hatıraları (1957)
Böyle Gelmiş Böyle Gitmez I – Yol (1966)
Poliste (1967)
Böyle Gelmiş Böyle Gitmez II – Yokuşun Başı (1976)
Benim Delilerim (1984)
Salkım Salkım Asılacak Adamlar (1987)
Böyle Gelmiş Böyle Gitmez II – Yokuş Yukarı (1996)
Bir Vicdan Davası (1998)
Birlikte Yaşadıklarım Birlikte Öldüklerim (2006)
Mum Hala I (2009)
Mum Hala II (2010)
Unutulmayan Rüyalar (2010)
Mektupları:
Canım Oğlum Canım Babacığım – 1, 1994.
Canım Oğlum Canım Babacığım – 2, 1994.
Aziz Nesin – Ali Nesin Mektuplaşmaları III, Mektuplar 1994.
Aziz Nesin – Ali Nesin Mektuplaşmaları IV, Mektuplar 1995.
Aziz Nesin – Tahsin Saraç Mektuplaşmaları, Mektuplar, 1995.
Aziz Nesin – Meral Çelen Mektuplaşmaları, Mektuplar 1998.
Çocuk Kitapları:
Okullar İçin Kısa Oyunlar (1949)
Uyusana Tosunum (1971)
Bu Yurdu Bize Verenler (1975)
Pırtlatan Bal (1976)
Borçlu Olduklarımız (1976)
Aziz Dede’den Masallar (1977)
Ben de Çocuktum (1979)
Nasrettin Hoca Gülütleri (1981)
Anıtı Dikilen Sinek (1982)
Çocuklara En Güzel Masallar (2009)
Hayvanlar Takımı (2009)
Arkadaşım Badem Ağacı (2010)
Çocuklara En Güzel Öyküler (2012)
Çizgi-roman:
Bilmem Ne Adası (1956)
Berber Nonoş (1956)
Baba Mirası (1954)
Deniz Aslanı (1955)
Bayan Aynur ile Bay Buyur (1960)
Yazıları:
Sora Sora Cennet Bulunur (1990)
Soruşturmada (1986)
Suçlanan ve Aklanan Yazılar (1982)
Ah Biz Ödlek Aydınlar (1985)
Korkudan Korkmak (1988)
Bulgaristan’da Türkler Türkiye’de Kürtler (1989)
Türkiye Şarkısı Nazım (1997)
Çuvala Doldurulmuş Kediler (1995)
Suçlanan Aklanan Yazılar (1982)
Sanat Yazıları (2011)
Sporcu Milletiz Vesselam (2012)
Okuma Güncesi (2014)
Gezi notları:
Dünya Kazan Ben Kepçe (1977)
Yurt Gezileri (2013)
Oyunları:
Biraz Gelir misiniz (1950)
Bir Şey Yap Met (1959)
Toros Canavarı (1963)
Düdükçülerle Fırçacıların Savaşı (1968)
Üç Karagöz Oyunu (1969)
Çiçu (1970)
Tut Elimden Rovni (1970)
Hadi Öldürsene Canikom (1970)
Pırtlatan Bal (1976)
Başarımı Karılarıma Borçluyum (1992)
Bir Zamanlar Memleketin Birinde (1992)
Yaşar Ne Yaşar Ne Yaşamaz (1992)
Hakkımı Ver Hakkı (1992)
Zat-ı Devletleri İbiş Hazretleri (1992)
Şiirleri:
Seviye On Ölüme Beş kala
Azizname
On Dakika
Sondan Başa (1984)
Kendini Yakalamak (1988)
Hoşçakalın (1990)
Sivas Acısı (1995)
Köşeyazıları:
Bir Tutam Aydınlık (1994)
Az Gittik Uz Gitmek (1959)
Nutuk Makinesi (1958)
Merhaba (1971)
Söyleşileri:
Bir Dokun Bir Dinle (1994)
Onursal Doktor Olamamanın Büyük Onuru (1993)
İnsanlar Konuşa Konuşa (1988)
Aziz Nesin üzerine yazılan kitaplar:
Yetmiş Beşinci Yaşında Aziz Nesin, Alpay Kabacalı (1990)
Asılacak Adam, Demirtaş Ceyhun (1994)
“Ç” Arkadaşım Aziz Nesin, Müjdat Gezen (1995)
Aziz Nesin’li Fotoğraflar, Ataol Behramoğlu (1996)
Gömüyü Arayan Adam, Ali Nesin (1998)
Babam Aziz Nesin, Ateş Nesin (2006)
Gözyaşından Gülmeceye Aziz Nesin, Alpay Kabacalı (2007)
Aziz Nesin Ve İsveç Serüveni, Abdullah Gürgün
Aziz Nesin’li Yıllar, Meral Çelen
Yaz Babam Yaz, Ahmet Nesin
Tek Ciltte Aziz Nesin, Kalem Yapın Beni Kalem!..[10]70 Yaşım Merhaba
Ödülleri:
1956 – Altın Palmiye, İtalya (Kazan Töreni adlı öyküsüyle)
1957 – Altın Palmiye, İtalya (Fil Hamdi adlı öyküsüyle)
1959 – Gazeteciler Cemiyeti Fıkra Ödülü
1966 – Altın Kirpi, Bulgaristan (Vatani Vazife adlı öyküsüyle)
1968 – Milliyet Gazetesi 6. Karacan Armağanı Birincilik Ödülü (Üç Karagöz adlı oyunuyla)
1969 – Krokodil Ödülü, Sovyetler Birliği (İnsanlar Uyanıyor adlı öyküsüyle)
1970 – Türk Dil Kurumu Tiyatro Ödülü (Çiçu adlı oyunuyla)
1974 – Arkın Çocuk Edebiyatı İkincilik Ödülü (Pırtlatan Bal adlı öyküsüyle)
1975 – Lotus Asya-Afrika Yazarlar Birliği Ödülü
1977 – Bulgaristan Uluslararası Gülmece Kitapları Yarışması Hitar Petar Ödülü
1978 – Madaralı Roman Ödülü (Yaşar Ne Yaşar Ne Yaşamaz adlı romanıyla)
1984 – Erkekçe Başarı Ödülü (Tülsüyü Sevmek hikâye dalında en başarılı eser)
1985 – TÜYAP Halkın Seçtiği Yılın Yazarı
1990 – Tolstoy Altın Ödülü
1990 – Viyana Tiyatro Ödülü
1991 – Rüştü Koray Armağanı
1992 – Edebiyatçılar Derneği Onur Ödülü ve Altın Madalyası
1992 – Abdi İpekçi Barış ve Dostluk Ödülü
1993 – Carl Von Ossietzky Ödülü
1993 – Dionysos Şiir Ödülü
1994 – CPJ Uluslararası Basın Özgürlük Ödülü
1994 – Hiroşima Vakfı Ödülü
1995 – Orhan Apaydın Demokrasi ve Barış Ödülü
Bernamegeh Türkçe