Fakir Baykurt, 1929 senesinde Burdur Yeşilova ilçesine bağlı Akçaköy’de dünyaya geldi.
Baykurt’un anne adı Elif baba adı ise Veli’dir. Kaç senesinde dünyaya geldiği üzerine kesin bir bilgi yoktur.
Bir sözünde 1929 senesinin Haziran ortası olduğu belirtilmiştir: “1929 doğumlu olduğum doğru. Ay, gün bilinmiyordu. Anamla konuştuk. Köyde orak mevsimi. Tarlada sancılanıp eve gelmiş. Haziran ortasıdır…” Savaşlarda vurulup geri dönmeyen amcasının adı olan”Tahir” adı verildi.
1936 yılında Akçaköy İlkokulu’na başladıktan iki yıl sonra babasını yitirerek eğitimini yarıda bırakmak zorunda kaldı. Balıkesir Burhaniye’de bulunan dayısının yanında dokumacılık yapmaya başladı.
II. Dünya Savaşında dayısının askere alınması ile köyüne dönerek okula devam etti. Irgatlık, çobanlık, suculuk, köy kâtipliği işlerinden sonra eğitimini kendi köyünde tamamladı.
1942 senesinde sıtmaya yakalandığı dönemde şiir yazmaya başladı.
Baykurt, Ortaöğrenimine Gönen Köy Enstitüsü’nde sürdürdü. Köy enstitüsü yıllarında şiire ilgisi çoğaldı. İlk şiiri olan “Fesleğen Kolum” Eskişehir’de çıkan Türke Doğru dergisinde yayınlandı.
1947’de Köy Enstitüleri ve Kaynak dergilerinde şiirleri yayınlandı.Bu sürecin ardından şiirlerinde ve bütün yazılarında Fakir Baykurt mahlasını kullandı.
Ortaöğrenimini 1948’de tamamlayarak köy öğretmeni oldu. Beş yıl boyunca Yeşilova ilçesinin Kavacık ile Dereköy köylerinde ilkokul öğretmenliği yaptı.
Bu dönemde arkadaşlarıyla Ege ve Göller Bölgesi Türkiye Köy Öğretmen Dernekleri Federasyonu’nu örgütledi. 1951 senesinde Muzaffer Hanım’la hayatını birleştirdi. Bu evlilikten kızları Işık, Sönmez ve oğlu Tonguç doğdu.
1953’te Gazi Eğitim Enstitüsü’ne yerleşti. Edebiyat Bölümü’nden mezun olup Türkçe öğretmeni oldu. Öğretmen olarak önce Sivas Lisesi’ne atandı ve yıl sonunda Hafik’de açılan ortaokula tayini çıktı.
Aynı sene ilk kitabı “Çilli ‘yi” mektup aracılığıyla tanıştığı Samim Kocagöz’ün desteğiyle yayınlattı.
1957 senesinde askere alındı. Kendi hayatından hareketle kurguladığı “Yılanların Öcü” isimli romanını askerliği sırasında izin günlerinde kaleme aldı.
Yılanların Öcü romanıyla 1958 senesinde Cumhuriyet gazetesinin tertip ettiği Yunus Nadi Roman Ödülleri’nde aralarında Halide Edib Adıvar, Orhan Kemal, Behçet Necatigil, Haldun Taner’in yer aldığı Seçiciler Kurulu tarafından Yunus Nadi Ödülü’ne layık görüldü.
Eser, Cumhuriyet gazetesinde yayınlandı. Yılanların Öcü’nün yayınlanmasından sonra dönemin Milli Eğitim Bakanı Tevfik İleri’nin emriyle Baykurt ve gazete hakkında soruşturma başlatıldı; savcı tarafından takipsizlik kararı verildi. Baykurt, bu olaydan sonra Cumhuriyet gazetesinde ara sıra yazılar yazdı.
Askerliğini Konya Astsubay Okulu’nda tamamlamasının ardından Şavşat Ortaokulu’na öğretmen olarak atandı. Baykurt, 1959 senesinde köy hayatına dair yoksulluk, cahillik, sömürü, taassup ve batıl inançları içeren Efendilik Savaşı isimli kitabını yayınladı.
Aynı sene Cumhuriyet’teki bazı yazıları ve Yılanların Öcü romanı sebebiyle öğretmenlik görevinden alınarak Ankara’da Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı Yapı İşleri Bölümü’nde görevlendirildi.
Burada da bir süre sonra açığa alındı. 27 Mayıs 1960 tarihinden sonra Ankara İlköğretim Müfettişliği görevine atandı. Efkar Tepesi isimli kitabı 1960 yılında yayınlandı.
Yılanların Öcü romanı 1961’de tiyatroya uyarlandı ve Devlet Tiyatroları’nda sahnelenmek istendi. Fakat bütçe görüşmeleri esnasında Meclis’te ve Cumhuriyet Senatosu’nda romanla alakalı tartışmalarda “kuvvetli sol görüşler taşıdığı” ileri sürülmüş ve oyunun provalarına son verilmiştir.
Eser, 1962 yılında beyaz perdeye uyarlandı. Sansür Kurulu tarafından Türkiye içinde ve dışında gösterimi reddedilen film, Çankaya Köşkü’nde Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel’e izlettirildi.
Cumhurbaşkanının desteğine rağmen gösterime sokulmayan filmi mecliste milletvekillerinin izleyip gösterim iznine karar vermesi kabul edildi.
Gösterilen tepkiler ve yaşanan tartışmalar üzerine filme uygulanan sansür kaldırıldı.
Ankara’daki Ulus sinemasındaki gala gecesinde Fakir Baykurt, saldırganlar tarafından hırpalandı. Altmışa yakın sinema, filmin gösteriminin yapıldığı ilk gün saldırıya maruz kaldı.
1962’de Onuncu Köy, Karın Ağrısı, Irazca’nın Dirliği kitaplarını yayınlayan yazar ABD’ye giderek, Bloomington’daki Indiana Üniversitesi’nde göze kulağa hitap eden ders araçları ve yetişkinler için yazma öğrenimi gördü.
1963 senesinde Türkiye’ye dönerek Ankara İlköğretim müfettişliği görevini devam ettirdi. Onuncu Köy Bulgarcaya çevrildi ve kitapları Bulgaristan’da Türkçe dilinde basıldı.
Yılanların Öcü ile Irazca’nın Dirliği Almanya’da, Die Racheder Schlangen olarak basıldı. Yılanların Öcü Rusçaya da çevrildi.
1965’te Türkiye Öğretmenler Sendikası (TÖS)’nın kuruluşunda görev aldı. Sendikanın ilk genel başkanı olarak seçilmiştir.
TÖS’teki faaliyetleri nedeniyle kovuşturma geçiren Baykurt, Gaziantep’in Fevzipaşa ilçesinde bulunan Gaziantep Fevzipaşa Ortaokulu Türkçe öğretmenliği görevine gönderildi.
Ünlü romanlarından olan Tırpan’ı 1967’de Fevzipaşa’daki görevi esırasında kurguladı.
Baykurt, 1969’da dört günlük Büyük Öğretmen Boykotu’nu gerçekleştirmek için yöneticileri ile birlikte Türkiye’yi gezdi. Baykurt öğretmenler boykotuna katılmasından dolayı 1969’da yine açığa alındı. Tırpan isimli romanını da bu sırada bitirdi.
12 Mart 1971 Muhtırası’nın ardından TÖS Davası’nın bir numaralı sanığı olarak yargılanan Baykurt’un tutukluluğu uzun süre devam etti.
TÖS Davası henüz bitmeden kamuoyunun baskısıyla af kanunu çıktı. Baykurt ve arkadaşları aftan yararlanmayı reddetti ve tutukluluk halleri devam etti.
Tutukluluğu esnasında 1971 yılında Tırpan kitabıyla Türk Dil Kurumu Roman Ödülü’nün sahibi oldu. Kitaplarının yeni baskıları yapılırken yazar askeri tutukevinden Ankara Merkez Cezaevi’ne nakledildi.
Can Parası (1973), Köygöçüren (1973), İçerdeki Oğul (1973) gibi kitapları yayınlandı. Can Parası adlı kitabı Sait Faik Ödülü’ne layık görüldü.
1975’te Askeri Yargıtay’da TÖS Davası’ndan hakkında beraat kararı verildi. Cezaevindeyken kurguladığı Keklik romanını cezaevinden çıktıktan sonra tamamlayıp yayınladı.
1976’da Sosyal Sigortalar Kurumu’ndan emekli oldu. Baykurt, Madaralı Roman Ödülü’nün kuruluşuna yardımcı oldu. 1977’de İsveç’te öğretmen yetiştirme çalışmalarına katıldı ve Yayla romanı basıldı.
Frankfurt Uluslararası Kitap Fuarı’na katıldı ve Almanya, Hollanda ve İsviçre’ye geziler yapıp göçmen işçilerle diyaloga geçti.
Sakarca (1976) oyunu 1978’de Sakarca İstanbul Şehir Tiyatroları tarafından sahnelendi. Kara Ahmet Destanıyla 1978 yılında Orhan Kemal Roman Ödülü’nü kazandı.
1978 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı’nda danışmanlık yapmaya başladı. Anadolu Garajı ve Tırpan kitaplarını yayınladı.
1979’da Almanya, Duisburg’a gönderilerek ‘Yabancı Çocuk ve Bölgesel Çalışma Kurumu’nda eğitim uzmanı olarak görev aldı.
Baykurt, göçmen işçi konusunu incelemek üzere 1979 yılında yeniden Almanya’ya gitti ve Duisburg şehrine yerleşti. Bu dönemde ODTÜ’de öğrenci olan oğlu Tonguç, ertesi yıl da kızı Işık tutuklandı.
Almanya’daki göçmen işçilerin hayatını konu edinen öyküleri “Gece Vardiyası”, işçi çocuklarının hayatını ele alan öyküleri “Barış Çöreği” ismiyle yayınlandı.
1984’te Berlin Senatosu Çocuk Yazını Ödülü’nü kazandı. Gece Vardiyası ve Kara Ahmet Destanı Almanca dilinde, Yılanların Öcü ile Irazca’nın Dirliği Bulgarca dilinde basıldı.
1987’de içinde 20 öykü olan Keklik romanı Rusça dilinde basıldı.
1995 yılında Almanya’da öğretmenlik yaptığı Pestalozzi Okulu’ndan emekli oldu. Öykü Kitabı Bizim İnce Kızlar basıldı ve 7 kitaptan oluşan Özyaşam öyküsünü tamamladı.
Baykurt, 1999 Nisan Milletvekilliği Genel Seçimleri’nde Özgürlük ve Dayanışma Partisi İzmir milletvekili Adayı oldu.
11 Ekim 1999 Pazartesi günü tedavi gördüğü Almanya’da Essen Üniversitesi Kliniği’nde pankreas kanserine yenilerek hayatını kaybetti.
Eserleri:
Romanları:
Baykurt (Leiden)
Yılanların Öcü (1954)
Irazcanın Dirliği (1961)
Onuncu Köy (1961)
Amerikan Sargısı (1967)
Tırpan (1970)
Köygöçüren (1973)
Keklik (1975)
Kara Ahmet Destanı (1977)
Yayla (1977)
Yüksek Fırınlar (1983)
Koca Ren (1986)
Yarım Ekmek (1997)
Kaplumbağalar (1980)
Öyküleri:
Çilli (1955)
Efendilik Savaşı (1959)
Karın Ağrısı (1961)
Cüce Muhammet (1964)
Anadolu Garajı (1970)
On Binlerce Kağnı (1971)
Can Parası (1973)
İçerdeki Oğul (1974)
Sınırdaki Ölü (1975)
Gece Vardiyası (1982)
Barış Çöreği (1982)
Duirsbug Treni (1986)
Bizim İnce Kızlar (1992)
Dikenli Tel (1998)
Toplum ve Eğitim Yazıları
Efkar Tepesi (1960)
Şamaroğlanları (1976)
Kerem ile Aslı (1974)
Kale Kale (1978)
Kaplumbağalar (1980)
Çocuk kitapları
Topal Arkadaş
Yandım Ali
Sakarca
Sarı Köpek
Dünya Güzeli (1985)
Saka Kuşları (1985)
Şiir:
Bir Uzun Yol
Dostluğa Akan Şiirler
Aldığı ödüller:
1958 Yunus Nadi Roman Ödülü (Yılanların Öcü)
1970 TRT Sanat Ödülleri (Tırpan)
1970 TRT Sanat Ödülleri (Sınırdaki Ölü)
1971 Türk Dil Kurumu Roman Ödülü (Tırpan)
1974 Sait Faik Hikâye Armağanı (Can Parası)
1978 Orhan Kemal Roman Armağanı (Kara Ahmet Destanı)
1979 Tiyatro 79 Dergisi tarafından Yılın Oyunu Ödülü (Sakarca)
1980 Avni Dilligil Tiyatro Ödülü (Tırpan)
1984 Berlin Senatosu Çocuk Yazını Ödülü (Barış Çöreği)
1985 Alman Endüstri Birliği (BDI) Yazın Ödülü (Gece Vardiyası)
1997 Sedat Simavi Edebiyat Ödülü (Yarım Ekmek)
1998 Yaşam Radyo Ustalara Saygı Onur Ödülü
1999 Pir Sultan Abdal Derneği Ödülü
Bernamegeh Türkçe / bernamegeh@gmail.com
