REFİK HİLMİ

REFİK HİLMİ KİMDİR

Ali BURAN / ÇOK YÖNLÜ REFİK HİLMİ KİMDİR?  

REFİK HİLMİ  Süleymaniye  (1898-1960)  

Güney Kürdistanlı yazar ve araştırmacıların şimdiye kadar Türkçeye çok az sayıda kitap çevrildi. Halbuki güney Kürdistan’da geçmişte Kürd halkı çok ağır bedeller ödediler ve halende ödüyorlar. Bunların sonucunda çok kitap ve yayın yapıldı. Ama ne yazık ki kuzeyli Kürdler bu olayların akışında gerekli ilgiyi göstermediler..  

Şimdi Anılar birinci elden ve olayların sadece içinde değil sorumlusu, sürükleyici  tüm Kürdlerin Orta doğudaki iç ve dış politikasını egemenlerin entrikaları ile karşılaşan bir gözlemin ve Kürd aydınlanmasında kurtuluş  mücadelesinde saygın yeri olan 1920’lerde  Süleymaniye Kürd kabinesinde yer alan bir Kürd devrimcisi ve diplomatı Refik Hilmi’nin kaleminden okumanın ayrıcalığını tattırır.

Anılar tüm unutmuşluklara suskunluklara iki yüzlülüklere tanık olur, insanlığın kendisi ile yüzleşmesini sağlar. Anılar insanı tarihin  yanılgılarından alır, kendisi yapar. Anılar meraklı okuru yaşanan realiteden alır derinleştirir tecrübeli kılar ve geleceğe taşır. 1913’te dünyada ilk kez savaş uçakları İngilizlerce 1. dünya savaşında Refik Hilmi’ninde  başını çektiği Şeyh Mahmud BERZENCİ önderliğindeki Kürt ulusal güçlerine karşı kullanıldı.

Aynı savaşta ilk icat edilen gaz bombalar da Refik Hilmi’nın danışmanlık yaptığı Şeyh Mahmud BERZENCİ önderliğindeki hükümetine karşı kullanıldı. Ancak dünyada ve bölgedeki etkili kamuoyu görmezden geldiler. Şeyh Mahmud BERZENCİ istediği Manda yönetimi ve Kürdistan Krallığı kabul edilmedi, şiddetle karşı çıkıldı. En masumane talepler ayrılıkçı diye suçlandı kelepçelenerek zindana atıldı.

Bu gök kubbede bir avuç özgürlük Kürdlere layik görülmedi. Şeyh Mahmud BERZENCİ İngiliz Emperyalizmine karşı tutuşturduğu savaşta Sovyetlerin desteği talep ettiği mektubuna neden cevap verilmediğini bugün eldeki verileri yeniden yorumlayarak farkı sonuçlara varılması kaçınılmaz oldu. Tarihle oynanmaz diye bir söz vardır. Bu tamda Kürdler için geçerli bir durumdur. Arap yarım adasında 23 Arap Devleti yaratan İngilizler Kürdleri inkar eden devletlerle anlaşıp birlikte Kürd coğrafyasını paylaştılar.

Kendilerine Anti Emperyalist, Kürdleri ise Emperyalist işbirlikçi diye ilan ettiler. Emperyalist devletlerin onayı ile Kürdistan coğrafyasını parçalayıp bölüşürken Lozan’da TC’nın memuriyetine imza attılar. Yirminci yüzyılda Orta doğuda  Kürdlere karşı düşmanlık bu günde devam ediyor.

Bunun önün geçmek için  tarih siyaset kütür sosyoloji vs. bilimlerin orta doğu ve Kürdlere ilişkin yanlış  ışığında yaşanan dönemi tahlil etmek, Ortadoğu ve Kürdlere ilişkin yanılgılar yansımalardan kurtulmak güçtür.  

Tahran, Şam, İstanbul, Bağdat ve tüm orta doğuda görüşmeler yapan Refik Hilmi önemli tecrübeler ve tarihi anıları sergileyerek bizlere geçmiş  kadar geleceğede ışık tutmakta, Refik Hilmi anıları tanığın dilinden Şeh Mahmud BERZENCİ, en azından Görüş ve anılarım Hasan Hişyar Serdi, muhtasar hayatım Ekrem cemil paşa, Doza Kurdistan Kadri Cemil Paşa, Bir Kürd olarak yaşamım Nureddin Zaza, Ağrı Dağı İsyanı İhsan Nuri Paşa, Kürdistan Tarihinde Dersim Wet Dr Nuri Desimi  Vs. kitaplardaki anılar kadar vaz geçmemesi okunması gereken bir eserdir.  

ÇOK YÖNLÜ REFİK HİLMİ   

Öğretmen, yazar, Asker ve Diplomat Refik Hilmi, (1898-1960)

Süleymaniye’li  öğretmen, çevirmen, yazar Refik Hilmi Mütareke döneminde Musul Sorunu çerçevesinde genç yaşta  olumlu/olumsuz yönlerde ve çelişkili olsa da etkili olmuş bir kişilidir. Refik Hilmi askeri eğitimine  Bağdat’ta ki Askeri Lise’de devam etti. Ancak yaşadığı  sağlık sorunları nedeniyle  burayı bitirince, İstanbul’a  Harp okuluna gidemedi. Süleymaniye’ye  geri dönerek oradaki Mülkiye Lisesi’ni bitirdi.

Daha sonra mühendislik eğitimi için İstanbul’a gitti ama savaş koşulları nedeniyle yüksek öğrenimini tamamlayamayarak Süleymaniye’ye döndüğü ve öğretmenliğe başladığı anlaşılıyor. 1923 ilkbaharında Kongre Delegesi olarak İstanbul Ankara’ya gittiğinde ve dönüşte askeri okullarda beraber olduğu  birçok arkadaşı ile değişik kentlerde rütbeli subaylar olarak karşılaşmalarına ‘’Anılar’ında yer veriyor.  

Refik Hilmi’nin siyasal yaşamının  Mondros Mütarekesi’nden  sonra başladığını söylemek yanlış olmaz. Kerkük işgalinden sonra 6. Ordu Komutanı Halil Paşa’nın Şeyh Mahmut’a eski yöresel hanlıklar geleneğini andıran biçimde  Süleymaniye Sancağı’nın  yönetimini devretmesinden sonra  İngilizler’de siyasal subay (istihbarat) sınıfından Binbaşı Noel’i göndermişti. İngilizler bir süre Şeyh Mahmut konumuna dokunmayarak Kuzey Irak’ta varlıklarını pekiştirmeye  öncelik vermişlerdi. Binbaşı Noel’in siyasal temsilci ve gözlemci gibi Süleymaniye’de görevlendirmekle yetindiler başlangıçta.  

Şeyh Mahmut ayaklanması sırasında Refik Hilmi Revanduz’da görevlendirilen Yüzbaşı Bill’in yanındaydı.’’Anılarındaki’’ anlatıma göre ‘’Şeyh Mahmut’un isyanı  Revanduz ve aşiretleri arasında coşkuyla karşılandı. İngilizlerden ve onların  davranışlarından bıkmış olanların coşkusu daha fazla idi.Herkes savaşa girmek için silahlanıyor ve hazırlanıyordu. Revanduz halkı Şeyh Mahmud’un başlattığı Kurtuluş Savaşı’nın Köysancağa sıçramasını bekliyordu.

Savaş haberleri her tarafa bir destan şeklinde kulaktan kulağa yayılıyordu. 1919  Haziranı’nda Revanduz’da durum böyleydi. İngilizler Revanduz’da  150-200 kişilik  yerli halktan  kendi hizmetlerinde paralı  jandarma kuvveti oluşturmuştu.  

Refik Hilmi bu durumda Diplomasiye baş vurup  adete bir gezgin gibi İstanbul’un işgalini çok hazin anlatıyor. İstanbul Osmanlı Hükümeti olduğu için  Refik Hilmi Arkadaş edinmek Kürd sorunu anlatmak için sırasıyla İstanbul, İzmit, Ankara,  Adana Ceyhan, Gaziantep, Urfa, Diyarbakır, Bitlis, Ahlat, Van, Batum, Tiflis ve Culfa şehirlerini dolaşır. Bu sırada Adana da ilginç bir kişi ile karşılaşır. Mustafa Kamalın yakın arkadaşı ve İstiklal Savaşında Urfa Antep’te Fransızlara karşı çete savaşını örgütleyen Ceyhan Kaymakamı Ali SAİP’LE tanışır.

Ali SAİP, Refik Hilmi’yi tutuklamak ister çok olumsuz davranıyor ancak  o dönemde Suriye Fransız mandasında olduğu için bölge valisinden aldığı izin belgesini gösterince Ali SAiP Yumuşuyor.

Ali SAİP aslen Kürd olup ((1920 de Urfa Milletvekili 1925 te Urfa ve Kozan milletvekilliği yapmıştır. Ayrıca Konya İstiklal Mahkemesi başkanlığı yaparken, Şeyh Said’in yargılanması sırasında İstiklal Mahkemesi Üyesi olarak Şeh Said ve arkadşlarının  idam kararlara imza atmıştır. 

Bernamegeh Türkçe

UYARI: Yazıların izinsiz kopyalanması ve Web Sitelerinde yayınlanması kesinlikle yasaktır. Hakkınızda yasal işlemlerin başlatılabileceğini lütfen unutmayın!

AYRICA BAKIN

Yağız Kaya Kimdir Hayatı

Müzisyen Yağız Kaya, 1976 senesinde Sivas ilinin Divriği ilçesinde dünyaya geldi. Yağız Kaya, müzik piyasasında …

error: LÜTFEN KOPYALAMAYIN OKUYUN!