Ali BURAN / ÇOK YÖNLÜ REFİK HİLMİ KİMDİR?
REFİK HİLMİ Süleymaniye (1898-
Güney Kürdistanlı yazar ve araştırmacıların şimdiye kadar Türkçeye çok az sayıda kitap çevrildi. Halbuki güney Kürdistan’da geçmişte Kürd halkı çok ağır bedeller ödediler ve halende ödüyorlar. Bunların sonucunda çok kitap ve yayın yapıldı. Ama ne yazık ki kuzeyli Kürdler bu olayların akışında gerekli ilgiyi göstermediler..
Şimdi Anılar birinci elden ve olayların sadece içinde değil sorumlusu, sürükleyici tüm Kürdlerin Orta doğudaki iç ve dış politikasını egemenlerin entrikaları ile karşılaşan bir gözlemin ve Kürd aydınlanmasında kurtuluş mücadelesinde saygın yeri olan 1920’lerde Süleymaniye Kürd kabinesinde yer alan bir Kürd devrimcisi ve diplomatı Refik Hilmi’nin kaleminden okumanın ayrıcalığını tattırır.
Anılar tüm unutmuşluklara suskunluklara iki yüzlülüklere tanık olur, insanlığın kendisi ile yüzleşmesini sağlar. Anılar insanı tarihin yanılgılarından alır, kendisi yapar. Anılar meraklı okuru yaşanan realiteden alır derinleştirir tecrübeli kılar ve geleceğe taşır. 1913’te dünyada ilk kez savaş uçakları İngilizlerce 1. dünya savaşında Refik Hilmi’ninde başını çektiği Şeyh Mahmud BERZENCİ önderliğindeki Kürt ulusal güçlerine karşı kullanıldı.
Aynı savaşta ilk icat edilen gaz bombalar da Refik Hilmi’nın danışmanlık yaptığı Şeyh Mahmud BERZENCİ önderliğindeki hükümetine karşı kullanıldı. Ancak dünyada ve bölgedeki etkili kamuoyu görmezden geldiler. Şeyh Mahmud BERZENCİ istediği Manda yönetimi ve Kürdistan Krallığı kabul edilmedi, şiddetle karşı çıkıldı. En masumane talepler ayrılıkçı diye suçlandı kelepçelenerek zindana atıldı.
Bu gök kubbede bir avuç özgürlük Kürdlere layik görülmedi. Şeyh Mahmud BERZENCİ İngiliz Emperyalizmine karşı tutuşturduğu savaşta Sovyetlerin desteği talep ettiği mektubuna neden cevap verilmediğini bugün eldeki verileri yeniden yorumlayarak farkı sonuçlara varılması kaçınılmaz oldu. Tarihle oynanmaz diye bir söz vardır. Bu tamda Kürdler için geçerli bir durumdur. Arap yarım adasında 23 Arap Devleti yaratan İngilizler Kürdleri inkar eden devletlerle anlaşıp birlikte Kürd coğrafyasını paylaştılar.
Kendilerine Anti Emperyalist, Kürdleri ise Emperyalist işbirlikçi diye ilan ettiler. Emperyalist devletlerin onayı ile Kürdistan coğrafyasını parçalayıp bölüşürken Lozan’da TC’nın memuriyetine imza attılar. Yirminci yüzyılda Orta doğuda Kürdlere karşı düşmanlık bu günde devam ediyor.
Bunun önün geçmek için tarih siyaset kütür sosyoloji vs. bilimlerin orta doğu ve Kürdlere ilişkin yanlış ışığında yaşanan dönemi tahlil etmek, Ortadoğu ve Kürdlere ilişkin yanılgılar yansımalardan kurtulmak güçtür.
Tahran, Şam, İstanbul, Bağdat ve tüm orta doğuda görüşmeler yapan Refik Hilmi önemli tecrübeler ve tarihi anıları sergileyerek bizlere geçmiş kadar geleceğede ışık tutmakta, Refik Hilmi anıları tanığın dilinden Şeh Mahmud BERZENCİ, en azından Görüş ve anılarım Hasan Hişyar Serdi, muhtasar hayatım Ekrem cemil paşa, Doza Kurdistan Kadri Cemil Paşa, Bir Kürd olarak yaşamım Nureddin Zaza, Ağrı Dağı İsyanı İhsan Nuri Paşa, Kürdistan Tarihinde Dersim Wet Dr Nuri Desimi Vs. kitaplardaki anılar kadar vaz geçmemesi okunması gereken bir eserdir.
ÇOK YÖNLÜ REFİK HİLMİ
Öğretmen, yazar, Asker ve Diplomat Refik Hilmi, (1898-1960)
Süleymaniye
Daha sonra mühendislik eğitimi için İstanbul’a gitti ama savaş koşulları nedeniyle yüksek öğrenimini tamamlayamayarak Süleymaniye’ye döndüğü ve öğretmenliğe başladığı anlaşılıyor. 1923 ilkbaharında Kongre Delegesi olarak İstanbul Ankara’ya gittiğinde ve dönüşte askeri okullarda beraber olduğu birçok arkadaşı ile değişik kentlerde rütbeli subaylar olarak karşılaşmalarına ‘’Anılar’ında yer veriyor.
Refik Hilmi’nin siyasal yaşamının Mondros Mütarekesi’nden sonra başladığını söylemek yanlış olmaz. Kerkük işgalinden sonra 6. Ordu Komutanı Halil Paşa’nın Şeyh Mahmut’a eski yöresel hanlıklar geleneğini andıran biçimde Süleymaniye Sancağı’nın yönetimini devretmesinden sonra İngilizler’de siyasal subay (istihbarat) sınıfından Binbaşı Noel’i göndermişti. İngilizler bir süre Şeyh Mahmut konumuna dokunmayarak Kuzey Irak’ta varlıklarını pekiştirmeye öncelik vermişlerdi. Binbaşı Noel’in siyasal temsilci ve gözlemci gibi Süleymaniye’de görevlendirmekle yetindiler başlangıçta.
Şeyh Mahmut ayaklanması sırasında Refik Hilmi Revanduz’da görevlendirilen Yüzbaşı Bill’in yanındaydı.’’Anılarındaki’’ anlatıma göre ‘’Şeyh Mahmut’un isyanı Revanduz ve aşiretleri arasında coşkuyla karşılandı. İngilizlerden ve onların davranışlarından bıkmış olanların coşkusu daha fazla idi.Herkes savaşa girmek için silahlanıyor ve hazırlanıyordu. Revanduz halkı Şeyh Mahmud’un başlattığı Kurtuluş Savaşı’nın Köysancağa sıçramasını bekliyordu.
Savaş haberleri her tarafa bir destan şeklinde kulaktan kulağa yayılıyordu. 1919 Haziranı’nda Revanduz’da durum böyleydi. İngilizler Revanduz’da 150-200 kişilik yerli halktan kendi hizmetlerinde paralı jandarma kuvveti oluşturmuştu.
Refik Hilmi bu durumda Diplomasiye baş vurup adete bir gezgin gibi İstanbul’un işgalini çok hazin anlatıyor. İstanbul Osmanlı Hükümeti olduğu için Refik Hilmi Arkadaş edinmek Kürd sorunu anlatmak için sırasıyla İstanbul, İzmit, Ankara, Adana Ceyhan, Gaziantep, Urfa, Diyarbakır, Bitlis, Ahlat, Van, Batum, Tiflis ve Culfa şehirlerini dolaşır. Bu sırada Adana da ilginç bir kişi ile karşılaşır. Mustafa Kamalın yakın arkadaşı ve İstiklal Savaşında Urfa Antep’te Fransızlara karşı çete savaşını örgütleyen Ceyhan Kaymakamı Ali SAİP’LE tanışır.
Ali SAİP, Refik Hilmi’yi tutuklamak ister çok olumsuz davranıyor ancak o dönemde Suriye Fransız mandasında olduğu için bölge valisinden aldığı izin belgesini gösterince Ali SAiP Yumuşuyor.
Ali SAİP aslen Kürd olup ((1920 de Urfa Milletvekili 1925 te Urfa ve Kozan milletvekilliği yapmıştır. Ayrıca Konya İstiklal Mahkemesi başkanlığı yaparken, Şeyh Said’in yargılanması sırasında İstiklal Mahkemesi Üyesi olarak Şeh Said ve arkadşlarının idam kararlara imza atmıştır.
Bernamegeh Türkçe
UYARI: Yazıların izinsiz kopyalanması ve Web Sitelerinde yayınlanması kesinlikle yasaktır. Hakkınızda yasal işlemlerin başlatılabileceğini lütfen unutmayın!