Yazar Adalet Ağaoğlu, 23 Ekim 1929 tarihinde Ankara Nallıhan’da dünyaya geldi.
Babası, kumaş tüccarı Hafız Mustafa Sümer’dir.
Dört çocuklu bir ailenin ikinci çocuğu ve tek kızıdır.
Kardeşleri Dr. Cazip Sümer (1925-1975), oyun yazarı, oyuncu Güner Sümer (1936-1977) ve iş insanı Ayhan Sümer (1930-2020)’dir.
İlköğrenimini Nallıhan’da tamamladı. Daha sonra 1938 yılında ailesiyle beraber Ankara’ya taşındı. Ortaöğrenimini Ankara Kız Lisesi’nde tamamladı.
Daha sonra 1950 senesinde Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nin Fransız Dili ve Edebiyatı bölümünden mezun oldu.
Edebiyata ilgisi lise yıllarında şiirlerle başladı, kısa bir süre sonra oyun yazarlığına yöneldi.
İlk kez 1946 yılında Ulus gazetesinde tiyatro eleştirileri yayımlayarak yazarlığa başladı.
1948-50 arasında Kaynak Dergisi’nde şiirleri yayımlandı.
1951 ve 1970 seneleri arasında TRT’de çeşitli görevlerde bulundu.
Ankara Radyosu’nda göreve başladığı sene ilk radyo oyunu olan “Aşk Şarkısı”nı yazdı.
Radyo’da görev yaparken tiyatro oyuncusu ve yönetmen dört arkadaşı (Kartal Tibet, Üner İlsever, Çetin Köroğlu, Nur Sabuncu) ile birlikte Ankara’nın ilk özel tiyatrosu olan “Ankara Meydan Sahnesi”ni kurdu.
Meydan Sahne Dergisi’ni çıkardı. 1953 senesinde tiyatro konusunda görgü ve bilgisini artırmak üzere Paris’e gitti.
1953 yılında Sevim Uzungören’le birlikte yazdığı “Bir Piyes Yazalım” tiyatro oyunu aynı sene Ankara’da sahnelendi.
1954 senesinde mühendis Halim Ağaoğlu ile evlendi.
Sanatçı, ilk romanını yazana kadar oyun yazarlığını sürdürdü.
Üst üste yazdığı oyunlarla altmışlı ve yetmişli yılların önde gelen oyun yazarlarından biri oldu.
Çatıdaki Çatlak oyunu 1965 senesinde Ankara Devlet Tiyatrosu’nda sahnelenirken yasaklandı; bu olay onu roman yazmaya yöneltti.
TRT’nin özerkliğine el konulması gerekçesiyle TRT Radyo Dairesi Başkanlığı’ndan 1970 yılında istifa etti.
Sanatçı o tarihten sonra yazarlıktan başka bir işle ilgilenmedi.
Edebiyat yaşamının bazı dönemlerinde “Remüs Tealada” ve “Parker Quinck” gibi takma isimler kullanmıştır.
İlk romanı Ölmeye Yatmak, 1973 yılında yayımlandı.
Türkiye toplumunun yakın tarihindeki çalkantı ve değişikliklerini anlatan bu ilk romanından itibaren tüm eserleri yoğun tartışmalara konu oldu.
Ölmeye Yatmak, daha sonra yazdığı Bir Düğün Gecesi (1979) ve Hayır (1989) isimli romanlarla bir üçleme oluşturdu ve birçok ödül kazandı (Bu üçleme, Yapı Kredi tarafından yapılan yeni basımlarda yazarın isteği doğrultusunda “Dar Zamanlar” üst başlığı ile sunulmuştur).
Bir Düğün Gecesi ve Hayır romanları yayınlanır yayınlanmaz, ikinci romanı olan Fikrimin İnce Gülü, dördüncü basımında toplatıldı.
Fikrimin İnce Gülü romanı hakkında, “Askeri kuvvetleri tahkir ve tezyif (küçük düşürmek)” suçlamasıyla hakkında 1981 senesinde dava açıldı.
Ağaoğlu, iki sene süren davanın ardından aklandı.
Düğün Gecesi ise soruşturma aşamasında kaldı.
Dönemin üç önemli roman ödülüne layık görülmüş olan Bir Düğün Gecesi isimli roman için ayrıca Aldous Huxley’den aşırma olduğu suçlaması ortaya atıldı ve uzun tartışmalara neden oldu.
1983 senesinden sonra İstanbul’da ikamet etmeye başladı.
1985 yılında anı-roman niteliğindeki Göç Temizliği’ni yayımladı.
1991 senesinde Çok Uzak Fazla Yakın’la oyun yazarlığına döndü.
Bu eser, ertesi sene edebiyat dalında Türkiye İş Bankası Büyük Ödülü’ne değer görüldü.
1996 yılında ciddi bir trafik kazası geçiren ve iki sene hastanede yatan Adalet Ağaoğlu için Can Yücel’in söylediği “Sen Türkiye’nin en güzel kazasısın” sözü, Feridun Andaç’ın Adalet Ağaoğlu ile yaptığı nehir söyleşi tarzında bir kitabın adı oldu.
Kitap, 2006 yılında basıldı. Adalet Ağaoğlu ile ilgili yazıları bir araya getiren arşiv eşi Halim Ağaoğlu tarafından hazırlandı ve 2003 yılında Adalet Ağaoğlu’nun yazarlığının 55. yılı anısına Herkes Kendi Kitabının İçini Tanır adıyla basıldı.
Ağaoğlu, 1986 yılında kurulan İnsan Hakları Derneği’nin kurucuları arasında yer aldı fakat Temmuz 2005’te İHD’nin tek yanlı ırkçı-milliyetçi bir tutum takındığını belirterek ve “PKK yanlısı politika izliyorlar” diyerek istifa etti.
2008 yılında Özür Diliyorum kampanyasını desteklemiştir.
2010 Anayasa Referandumu sırasında çeşitli katılımcılarla beraber düzenlenen bir panelde Öğrenci Kolektifleri isimli bir grubun yumurtalı saldırısına uğramıştır.
Eşi Halim Ağaoğlu’nun 2018 senesinde vefatından sonra yazmayı bıraktığını açıkladı.
Türkçe roman alanındaki özgün ve öncü eserleriyle Türkiye’nin kültürel ve düşünsel dünyasına yaptığı katkılarından dolayı 2018 yılında Boğaziçi Üniversitesi tarafından kendisine fahri doktora unvanı verildi.
Türk edebiyatının en önemli romancılarından biri kabul edilmektedir.
Eserlerinde Türkiye’nin değişik dönemlerini ve bu dönemlerin insan hayatlarına etkisini incelemiştir.
İlk romanı Ölmeye Yatmak’tan başlayarak yazdığı tüm romanlar Türkiye’de önemli edebiyat ve edebiyat dışı tartışmalara yol açtı.
Yoğun bakım tedavisi gören Ağaoğlu, çoklu organ yetmezliği nedeniyle 14 Temmuz 2020 tarihinde hayatını kaybetti.
Cenazesi 15 Temmuz günü Cebeci Asri Mezarlığı’na defnedildi.
