Kafkas Kürtleri arasında yetişmiş az sayıdaki kadın dengbêjlerden biri olan Dîlbera Wekîl 1957 yılında Ermenistan’a bağlı Aboviyan’daki Devê Xerabê köyünde doğdu.
Köken olarak ailesi Vanlı olan Wekîl, dengbêjliğe başlayışını şu şekilde dile getirdi: “Dayım Tîmûrê Fetê büyük bir dengbêjdi, ben de her zaman onu dinlerdim. Klam söylemeye olan sevgim, böyle başladı. 1968’de köyümüz dağıtıldı ve ailemiz Cirabîr köyüne taşındı. Yeni köyümüzde, artık kendim klam söylemek istedim. O zamanlar henüz nenem yaşamını yitirmemişti, ismi Çîla Huto’ydu. Ninemin çok güzel bir sesi vardı, o da çok güzel klamlar söylerdi. Ben de dengbêjliği ondan öğrendim. 14 yaşımda Erivan radyosunda klam söylemeye başladım. Teyzemin oğlu ve kızkardeşimle radyoda birçok klam söyledim.”
1977 senesinde bölgenin ünlü müzisyenlerinden Xelîlê Ebdullah, içerisinde Wekîl ve ailesinden şahısların da yer aldığı Koma Kurdistan’ı kurdu.
Koma Kurdistan’ın sadece klam değil, aynı zamanda folklor grubu olduğunu da dile getiren Wekîl, sözlerini şu şekilde sürdürdü: “Grupta eşim Hesenê Îsrafîl, kardeşim Kinyase Wekîl, Mecîdê Xulamî, amcamın oğlu Hemîde Kinyas, Teyforê Mecîd, Ehmedê Îsrafîl, her iki kızkardeşim Şemam ile Temam, kardeşim, amca oğlum, dayımın kızları Felek ile Xanim, Gulistana Mecîd yer alıyordu. Babam Wekîl, grubumuza folklor oyunları ve dans öğretiyordu. O zamanlar Aboviyan alanında ilk Kürt grubuyduk. O süreçte Aboviyan alanında kültür-sanat festivali düzenlendi. Bizim grup da bu festivale katıldı. Festivalde grubumuz herkesin ilgisini üzerine çekmeyi başardı ve birinci olduk. 1978 yılında, Newroz kutlamaları için; Prof. Qanadê Kurdo’nun organizasyonuyla Leningrad’a gittik. O kutlamada da aynı şekilde, grubumuz en önde gelen gruplardan oldu. Ayrıca Erivan radyosunda sayısız klam söyledi grubumuz.”
Fakat Koma Kurdistan, 1980’li yılların başında kadın üyelerin evlenmesi ve başka yerlere göç etmesi sebebiyle dağıldı.
Grupta bulunan erkeklerin birçoğu Ermenistan dışına çıktı, bazı üyeleri de hayatını kaybetti.
Wekîl “O eski dönemler kalmadı. Ermenistan’da ancak birkaç aile kaldı. Böylesi bir durumda ne dengbêjlik, ne sanat ne de folklor kalır” dedi.
Kürt özgürlük hareketinin, Kafkas ülkelerine yayılmasıyla beraber yavaş yavaş durumların düzelmeye başladığını belirten Wekîl, ikinci grubu nasıl kurduklarını şu şekilde anlattı:
“Şüphesiz bu defa da, durumlar ve imkanlar çok farklı idi; eski üyelerden kimse kalmamıştı, birçoğu bu çalışmayı bırakmıştı. 1993’te Ozan Şemdin Ermenistan’a geldiğinde, onun yardımlarıyla yeni grubu kurduk. Grubumuzun adı Koma Rewşen idi. Klasik klamlardan ziyade, ulusal şarkılar söylüyor ve şenliklerde sahneye çıkıyorduk. Ermenistan’da nerede, ne zaman ulusal günlerimiz olsa, hemen provalarımızı yapıp kutlamalara katılıyorduk. Bu grubumuz yaklaşık beş yıl sonra dağıldı. Nedenleri yine evlenme, göç ve ekonomik zorluklardı.”
2000 senesinde 12 kişiden oluşan Koma Berçem’i kuran Wekîl, grubun eğitim işleriyle de ilgilendi.
Kaynanaları kızdıran ve Radyoda söylediği klamlardan herkesin beğenisini ve ilgisini kazanan Xesîye (kaynana) adlı klamdır.
Wekîl, şarkının kapsamını ve şarkıyla alakalı anılarını şöyle belirtti: “Bu parça, gelin ve kaynana arasındaki ilişki üzerinedir. Bu parça radyoda çalındığı zaman kaynanalar çok sinirleniyordu, gelinlerin ise hoşuna gidiyordu. Bu şarkıyı kaydetmek için kardeşimle Erivan radyosuna gitmiştim. Orada rejide çalışan bir Ermeni vardı, şarkının içeriğini sormuştu. Sözlerini ona tercüme ettiğimde “artık tanrı seni kötü bir kaynananın eline bırakmasın, eğer şimdiden kaynanalarla aran kötü olursa evlenemez ve babanın evinde kalırsın” demişti.
Kadının zihninde ve yüreğinde dengbêjlik ve sanatın var olduğu gerçeğini belirten Wekîl, “Kürt kadını ne zaman ve nerede imkan bulmuşsa, büyük gelişmeler yaratmıştır. Fakat ne yazık ki, Kürt toplumunun feodal yapısı, Kürt kadının gelişmesinde en büyük engel olmuştur, özellikle de dengbêjlik konusunda” dedi.
Bernamegeh Türkçe
