Laz aktivist Muhammed Vanilişi, 1909 yılında günümüzde Türkiye-Gürcistan sınırıyla ayrılmış olan Karadeniz kıyısındaki Sarp köyünde dünyaya geldi.
Laz kültürünü yaşatmak için çalışmalarda bulunmuştur.
Kendi döneminde İskender Chitaşi’den sonra Laz kültürüne en çok katkıda bulunmuş kişi olarak kabul edilmektedir.
Vanilişi, 1950’li yıllarda yazdığı ve Lazların Tarihi adıyla Türkçeye çevrilmiş kitabıyla bilinmektedir.
Vanilişi, Sovyetler Birliği’nin Türkiye’den toprak alması durumunda Gürcistan SSC’sine bağlı olarak kurulması planlanan Lazistan ÖSSC’sinin lideri olarak seçilmişti.
Babası Borçka’nın Muratlı (Maradit) köyünün mollasıydı.
Liseye kadarki eğitimini aynı köyde tamamladı.
Vanilişi, Gürcüce öğrendikten sonra liseyi Gürcistan’da okudu.
Lisansını Kutaisi Pedagoji Enstitüsü Dil ve Edebiyat Fakültesi’nde tamamladı.
Öğrenciliği boyunca Lazlar üzerine çalışmalar yapan Vanilişi, yazarlık hayatına Lazların eski yaşantısını anlatan Zekiye adlı hikâyesiyle başladı.
Daha sonra Memet’in Ayyaşlığı ve Ağalar Kâbus Görüyor piyeslerini kaleme aldı.
Bu eserler Sarp’ın yanında Oçamçire ve Gonio gibi köylerde de sergilendi.
1929 yılında ilk Lazca gazete olan Mçhita Murutsxi’nin (Kızıl Yıldız) yazarlarından biri oldu.
Gazetenin dağıtımından sorumlu olan Vanilişi, gazetenin Türkiye’deki irtibat görevlisi oldu.
1937 yılında Laz propagandası yaptığı için Türkiye’de idama mahkum edildi.
1944 yılında Lavrenti Beriya’ya Orta Asya’ya sürgün edilen Lazlara yardım etmek için bir mektup yazdı.
Megrel kökenli olan Beriya’ya yazdığı mektupta onun için “Gürcülerin, özellikle Lazların seçkin bir temsilcisi” olarak bahseden Vanilişi, Lazların sürgünün hatalı olduğunu belirtti.
Vanilişi’nin bu mektubu bazı Laz ailelerin geri dönmesini ve eşyalarının iade edilmesini sağladı.
Ayrıca bir iddiaya göre, 1949 ve 1951 seneleri arasında Sovyet belgeleri olmasına rağmen sınır dışı edilen Lazlar adına da yazmıştır.
1950’li yıllarda Ali Tandilava ile birlikte Lazların tarihi anlatan Lazeti… adlı Lazca kitabı yazmaya başladı.
1964 yılında yayımlanan kitap, 1992 yılında Hayri Hayrioğlu tarafından “Lazların Tarihi” ismiyle Türkçeye çevrildi.
Hayatının sonraki yıllarını Acara’da geçiren Vanilişi, 1937 ve 1941 seneleri arasında Halk Eğitim Komisyonu Başkanlığı, 1941 ve 1945 seneleri arasında Kültür Bakanlığı, 1945 ve 1947 seneleri arasında Baro Başkanlığı, 1947 ve 1954 seneleri arasında Acaristan Devrim Müzesi Müdürlüğü ve 1954 ve 1973 seneleri arasında Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı yaptı.
1990’lı yıllarda hatıratlar yazmaya başladı.
Muhammed Vanilişi, 1997 yılının sonbaharında yaşamını yitirdi.
Cenazesi Sarp köyünde Hasan Helimişi’nin mezarının yanına defnedildi.
