Osmanlı gazeteci, oyun ve mizah yazarı Hagop Baronyan, 6 Ağustos 1843 tarihinde Edirne’de dünyaya geldi.
Edirneli yoksul bir ailenin çocuğudur. İlk ve orta öğrenimini Ermeni okullarında tamamladı.
Bu arada bir sene bir Rum okulunda eğitim gördü ve Rumca öğrendi. 1864 yılında İstanbul’a yerleşti.
Sekreter, aktar, öğretmen olarak çeşitli işlerde çalıştı ve toplum hayatının farklı yönlerini gözleme imkanı buldu.
Hevesli bir okur olarak bazı Avrupa dillerini, özellikle de dönemin İstanbul’unda büyük etkileri olan Fransızca ve İtalyancayı öğrendi.
Osmanlı başkentinde yayımlanan farklı dergilere katkı sunarak yazarlık konusunda tecrübe kazandı.
Osmanlı ve Ermeni tiyatrosunda önemli yeri olan bir oyun yazarıdır.
“Ermenilerin Molieri” olarak tanınmaktadır.
Osmanlı Devleti’nde yayımlanan ilk Türkçe mizah dergilerinden birisi olan “Tiyatro”’yu çıkarmıştır.
İstanbul yaşamını tüm yönleriyle ele alan, toplumsal kuruluşları, aydını, din adamını, tüccarı, hekimi, aile yapısını, çarşıyı, özellikle cemaatine mensup kişileri acımasızca eleştiren yazılarıyla bilinmektedir.
Baronyan’ın tiyatroya olan yoğun ilgisi çok genç yaşlarda kendini gösterdi.
İlk oyununu 1865 yılında kaleme aldı. Bu eser, Carlo Goldoni’nin İki Efendinin Uşağı isimli oyununun bir tür taklidi olan “Yergu derov dzara mı” isimli kısa bir farstı.
Eser, yazarın ölümünden 20 sene sonra 1911 yılında yayımlandı.
İlk özgün komedisi olan “Adamnapuyjn Arevelyan”’ı (Şark Dişçisi) 1869 yılında yayımlandı.
Baronyan’ın oyunun edebi niteliğinden tatmin olmadığı ve oyunun kopyalarını kitapçılardan kaldırttığı söylenmektedir.
Görücü usulü evlilikleri ve evlilikte sadakat konusunu genellikle neşeli bir üslupta ele aldığı bu eser Aras Yayıncılık tarafından 2010 senesinde basıldı.
Mükemmeliyetçi bir yazar olan Baronyan, 1872 senesinde başladığı “Şoğokortı” (Dalkavuk) isimli eserini yarım bıraktı.
Bu eseri bir başka büyük mizah yazarı olan Yervant Odyan tamamlamıştır.
1880-1881 senelerinde yayımlanan “Medzabadiv muratsganner”’de (Pek Muhterem Dilenciler) isimli hiciv romanında taşralı eşrafın patavatsızlığına ve naifliğine odaklandı; bu niteliklerin aynı zamanda çeşitli sanatsal, profesyonel, dini ve zanaatkâr fırsatçılar tarafından sömürülmeye ne denli açık olduğuna da dikkat çekti.
Baronyan, son eseri “Bağdasar Ağpar”’ı 1886-1887’de hiciv dergisi Khigar’da bölümler halinde yayımlamıştır.
Boşanma teması etrafında modern Ermeni kurumlarını eleştirdiği bu eser Ermeni komedi geleneğinin en popüler oyunlarından birisidir.
Bağdasar Ağpar ve Medzabadiv muratsganner, Mayıs 2013’te yayımlanan “Baronyan Oyunları” isimli kitapta yer almıştır.
Yazar 1887 yılında Khigar okurlarına yakında Çeyiz adında yeni bir komedi yayınlayacağının duyurusunu yaptıysa da bu komediyi hiçbir zaman yayınlamadı.
Oyunun sekiz sahne ve bazı bölümlerden oluşan tamamlanmamış bir taslağı kâğıtlarının arasında bulundu ve ölümünün ardından yayınlandı.
Baronyon ilk üç oyununun halka takdim etmek istememişti; dördüncü eseri Bağdasar Ağpar tamamlandığında da Ermeni tiyatrosu padişah II. Abdülhamit’in baskısı sebebiyle kapanmış bulunuyordu.
Oyunlarının hiçbirisi Baronyan yaşarken sahnelenmedi. Baronyan oyunları 1890’larda popüler olmuşlardır.
Baronyan’ın gazetecilik yaşamı 1871 yılında “Yeprad”‘da (Fırat) başyazar olmasıyla başladı.
Gazeteciliği “Meğu” (Arı), “Higar” (Bilge) gazetelerinde sürdürdü.
20 Mart 1874 tarihinde Tiyatro isimli Türkçe mizah gazetesini; 6 Nisan 1874 tarihinde de çift dilli bir yayın olan ve (Ermenice-Osmanlıca) ve Ermeni harfleriyle basılan “Tadron”’u da çıkarmaya başladı.
Osmanlı’da yayımlanan dördüncü Türkçe mizah dergisi olan ve haftada iki defa çıkan dört sayfalık ‘Tiyatro’ (ilk ikisi Teodor Kasap’ın ‘Diyojen’i ve ‘Hayal’i, üçüncüsü ise Zakarya Efendi’nin ‘Latife’sidir) dergisinin tüm içeriğini Baronyan tarafından oluşturuluyordu.
Tadron, Ermeni cemaatine yönelik gündemin tartışıldığı ayrı bir mecra idi; hafta da iki gün yayınlanmaktaydı ve Tiyatro dergisi ile ortak malzeme de içeriyordu.
Her iki yayın da, 1877 yılına kadar varlığını sürdürebildi.
Tiyatro Dergisi’nin 20 Mart 1874 – 12 Nisan 1875 tarihleri arasındaki sayılarının tıpkıbasımı kitap olarak yayımlanmıştır.
Baronyan’ın yayına hazırladığı süreli yayınların ömrü kısa; ancak etkisi büyük oldu.
Dergilerin yayını, içerdikleri toplumsal eleştiriler sebebiyle sıklıkla Osmanlı sansür bürosu tarafından durduruldu. Baronyan, 1891 yılında İstanbul Surp Pırgiç Ermeni Hastanesi’nde tüberküloz hastalığından yaşamını kaybetti.
Naaşı, İstanbul Ermeni Mezarlığı’nda toprağa verildi; fakat mezar yeri belli değildir.
Eserleri:
Şark Dişçisi (1869), İstanbul: Aras, 2010 “Baronyan Oyunları: Bağdasar Ağpar ve Haşmetlü Dilenciler”, İstanbul: BGST Yayınları, 2013 İstanbul Mahallelerinde Bir Gezinti (1880), İstanbul: Can, 2014
