Van’da yazın gelmesiyle birlikte ortaya çıkan bitkiler arasında Uçkun, çiriş, kenger, sirmo, soryaz, sipitank, heliz yer almaktadır. Bunlar hem yemekte hem de salamura olarak tüketilen şifalı bitkilerdendir.
Keçi Kulağı normalde sulu yemeklerde falan kullanılıyor. Siyamo bulgurlarda kullanıyorlar. Mendi, yumurtanın içine katılınca çok güzel olur. Sirmo, Van’ın otlu peyniri dediğimiz peynirin içine katılır başka bir şeyde kullanılmaz. Çiriş, birçok yemekte kullanılır.
Van’ın Endemik Bitkileri
Mevcut bitkiler kullanım alanlarına göre sınıflandırıldığı zaman dört adet çok yıllık mevsimlik çiçek, dokuz adet geofit, 13 adet çalı, 10 adet ağaç ve üç adette sarılıcı tırmanıcı bitki türü bulunmaktadır. Bu bitki türlerinin ortak özelliği, yayıldıkları alandan kolay kolay çıkmayan çok yıllık bitkiler olmalarıdır.
Mevcut türlerin çoğunluğu nisan, mayıs ve haziran aylarında çiçek açmaktadır. Bu türler içinde güllerin ağırlıklı olduğunu görmektedir. Bunun başlıca sebepleri bölgede çok sayıda yabani Rosa türünün bulunması ve kültür güllerinin doğup dünyaya yayıldığı Mezopotamya kültür bölgesine yakınlığının etkisi olduğu sanılmaktadır.
Van bahçelerinde Narcissus poeticus ve Hemerocallis fulva gibi geofitler ve Aster spp. gibi mevsimlik çiçeklerin büyük kısmı egzotik bitkileridir. Bölgenin yabani geofit ve tek yıllık bitkileri açısından zengin olmasına karşılık (Davis, 1965-1988; Koyuncu ve ark. 1998) bunun çok az bir kısmının bahçelerde süs bitkisi olarak kullanılması dikkat çekicidir.
Bölgenin topografyanın yükselti yönünden kısa mesafelerde önemli değişiklikler göstermesi ve Van gölünün Okyanus etkisi nedeniyle yörede değişik iklim koşulları hüküm sürmektedir (Gürbüz, 1994). Bu yüzden bitkilerin vejetasyon periyodun da farklılık bulunmaktadır.
Peyzaj düzenleme çalışmalarında bitki materyallerinin salt estetik amaçla kullanımında bitkilerin fenolojik özelliklerinin, yaprak, çiçek ve meyve renklerinin bilinmesi kadar yapraklı ve çiçekli kalma sürelerinin, meyve görünümlerinin etkili oldukları sürelerin bilinmesi de gerekmektedir (Aslanboğa 1992).
Bu nedenle kentte çalışacak peyzaj mimarlarına, yapılacak bitkilendirme çalışmasına ışık tutacak nitelikte fenolojik gözlemlerden özellikle çiçeklenme süresi ve çiçek özellikleri verilerek planlamada sağlıklı bitki kullanımına olanak hazırlanmıştır. Çağımızda gelişmişliğin bir ölçüsü de, bir kısmını güzel çiçekli süs bitkilerinin oluşturduğu biyolojik zenginliğin değerinin bilinmesi ve bu zenginliğin geliştirerek en verimli şekilde kullanılmasıdır.
Eski bahçelerde kullanılan ve bir zamanlar kentin kimliğinde önemli bir yeri olan bu güzellikleri kentimizin yeni kimliğini oluştururken tekrar kullanmamız gerekmektedir. Aksi taktirde bu güzellikleri ve onunla birlikte oluşan kültürü kaybedilebilir.
Van’ın dünya kentleri arasında sözü edilir, çağdaş bir kent kimliği kazanması için, sosyo–ekonomik gelişmelerin yanı sıra tarihi geçmişini yansıtan yeşil alanların yer aldığı bir kent estetiğine de sahip olması kaçınılmazdır.
Bu nedenle, sağlıksız bir şekilde tanzim edilen rekreasyon alanlarının iyileştirilmesi ve sayısının artırılması, yeşile ve çevreye yönelik çalışmaların bol bir biçimde sürdürülmesi yaşanabilir ve daha yeşil bir Van için son derece önemlidir. Bu zenginliğin korunması ve geliştirilmesi şehircilik kültürü açısından da önem teşkil etmektedir.
Tere: Salatalarda kullanılan terenin birkaç endemik çeşidi olup, bu türler ülkemizin Adana, Bitlis, Hakkari, Kastamonu, Konya, Maraş, Niğde ve Van illerinin endemik bitkilerindendir.
Badem: Türkiye’de endemik badem ağaçları bulunmakta olup, bunlar Elazığ, Hakkari, Mersin, Maraş ve Van’da yetişmektedirler.
Çavdar: Türkiye’de bir tane endemik çavdar bitkisi vardır (Secale cereale ancestrale). Bu bitkimiz Ağrı, Bingöl, Gümüşhane, Kars, Kayseri, Mardin, Muş; Nevşehir, Tunceli ve Van illerinde doğal olarak yetişmektedir.
Van’da yetişen çiçek çeşitleri nelerdir?
Beyaz gül: Haziran ve Temmuz başında Beyaz çiçek açar.
Çit gülü: Mayıs sonu sarı çiçek açar.
Dahlia (Patates Çiçeği): Eylül – Ekim Aylarında kırımızı tonlarda çiçek açar.
Eylül Çiçeği: Eylül ve Ekim ayında açık lila çiçek açarlar
Hanımeli: Beyaz sarı karışık beyaz açar.
Harput Gülü: Süt beyaz açar.
Hatmi: Ağustos ve Ekim aylarında kırmızı pembe çiçek açar
Koyun gözü: Temmuz – Ekim aylarında açık sarı çiçek açar.
Kral gülü: Kırmızı renkli açar.
Leylak: Eflatun ve mavi renklidir.
Menekşe: Nisan ayında koyu eflatun çiçek açmaktadır.
Mezar irisi (Zambak): Mayıs ayında mavi çiçek açmaktadır.
Sarı lale (Van lalesi) : Mayıs ayında sarı çiçek açar.
Ters Lale: Nisan ve Mayıs ayında turuncu ve kırımızı çiçek açar. soğanlı bitkiler familyasına aittir. Osmanlı döneminde, Lale, Sümbül ve Nergis kadar popüler olmuştur. 20. yy başlarında yapılan araştırmalar ve ilerleyen bitki yetiştiriciliği sonucu türleri çoğalmıştır. Bugün Ters Lalenin dünya üzerinde bilinen 165 türü ve tür alt kategorisi bulunmaktadır.
Yerli Gül: Sarı renkli çiçek açar
Yer elması: Ekim ayında sarı renkli çiçek açar.
Zambak: Haziran ayında turuncu çiçek açmaktadır.
Zerrin kadeh: Nisan ayında beyaz çiçek açar
Hoşap gülü
Reçellik gülü
Amerikan asması
Paris Ponponu
Kadife Çiçeği
Salkım söğüt
Keçi söğüdü
Van’da yetişen ballı bitki çeşitleri nelerdir?
*Adaçayı (Salvia sp.)
*Ahlat (Pyrus elaeagnifolia PALLAS subsp. elaeagnifolia PALLAS)
*Alıç, Yemişen, Doğu Akdikeni (Crataegus orientalis PALLAS EX BIEB.)
*At Kestanesi (Aesculus hippocastanatum)
*Badem (Prunus amygdalus)
*Ballıbaba (Lamium amplexicaule L.)
*Çalba, Kudüs adaçayı (Phlomis pungens WILLD.)
*Dağ karanfili, Ölmez otu (Xeranthemum annuum L.)
*Dut (Morus alba L.)
*Engerekotu, sığırdili, öküzdili (Echium italicum L.)
*Erguvan (Cercis siliquastrum L)
*Fiğ, Fik (Vicia sativa L.)
*Ilgın (Tamarix smyrnensis BUNGE)
*İğde (Eleagnus angustifolia L.)
*Karahindiba, Aslandişi, Köpek marulu (Taraxacum officinale)
*Kekikotu, Güveyotu, Karaot (Origanum vulgare L.)
*Kestane (Castanea sativa MILLER)
*Keven, Geven (Astragalus L.)
*Kırmızı hevhulma, Aklarotu (Lythrum salicaria L.)
*Kimyon (Carum carvi L.)
*Korunga, Koringa (Onobrychis viciifolia SCOP.)
*Kuşburnu, İtburnu, Yabani gül (Rosa canina L.)
*Mayasıl otu, Beyaz ot, Ak sedaf otu, Meryem otu, Basurotu, Acıot (Teucrium polium L.)
*Meşe (Quercus robur L.)
*Peygamber Çiçeği, Gelindüğmesi (Centaurea triumfettii ALL.)
*Sarı papatya, köpek papatyası (Anthemis tinctoria L.)
*Söğüt (Salix sp.)
*Yabani Havuç (Duacus carota L.)
*Yakıotu, Meragülü (Epilobium angustifolium L.)
*Yonca (Medicago sativa L.)
*Zerdali dikeni, Güneş Çiçeği (Centaurea solstitialis L.)
*Uşkun (Dağmuzu) Yüksek dağlarda yetişir ballı bitki değildir.
Van’da yetişen tarım ürünleri
Buğday, Kuru Fasulye, Mercimek, Patates, Soğan, Kavun, Turp, Nane, Marul, Domates, Yem Bitkileri, Nohut, Arpa, Ayçiçeği, Kuru fasulye gibi tarımsal ürünler yetiştirilmektedir.
Sovyet bilgini Shutavsky’ye göre kavunun ana vatanı Van’dır. Van ve Diyarbakır’da yetişen cep kavunu, külahlı kavun, seyhan kavunu 16. asırda Anadolu’dan İtalya’ya gönderilmiş ve Papa Cantaluppı’nin çiftliğinde yetiştirilmiş bu sebeple “Cantalupp” ismini alan yuvarlak, basık dilimli, kabuğu hafif pürtüklü, turuncu renkte ve ananasa benzeyen kokusu olan bu kavun türü dünyâya Van’dan yayılmıştır.
Van Gölü civârında domates, tâze fasulye, karpuzve kavun yetişir. Van Gölü civârında meyvecilik de yapılır. En çok ceviz yetişir. Elma, armut, kayısı da yetiştirilir.
Çocuk bahçelerinde ve yeni gelişen konut sitelerinin bahçelerinin büyük bir çoğunluğunun bitkilendirilmesinin
bir plan dahilinde olmayıp ve rasgele ve düzensiz bir şekilde yapıldığı görülmektedir.
Oysa bu alanlar çocukların yeşili tanıyabileceği ve sevebileceği alanların başında gelmektedir. Bu yüzden, bu tür alanların bitkilendirme faaliyetlerini yaparken, geçmişten gelen türlere ağırlık verilmesi geleneksel bahçe kültürünün gelecek kuşaklara aktarılmasına olanak verecektir.
Van YYÜ yerleşkesindeki Van Gölü kıyısında yer alan yaklaşık 5 dönümlük arazi üzerinde kurulan bahçede ekonomik öneme sahip lavanta ve ekinezya bitkileri hasat ediliyor.
Gölün kıyısını mor ve pembe renkleriyle süsleyen bitkiler, eşsiz manzarasıyla büyülüyor. Oluşturulan bahçede 5 yıl önce yetiştirilmeye başlanan ve bu yıl en iyi verimin alındığı bitkiler, güzellikleriyle de göz kamaştırıyor.
Van’da Keşfedilen Bitki Türü
Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi (YYÜ) Eğitim Fakültesi Biyoloji Anabilim Dalı Araştırma Görevlisi Mehmet Fırat, Van’ın Gürpınar ilçesinde yeni bir bitki türü keşfetmişti.
Van-Hakkari karayolu üzerinde bulunan Güzelsu (Hoşap) yakınlarındaki Güzeldere mevkiinde dağlarda keşfedilen bitkiye ‘Allium Hoshabicum’ ismi verilirken, bitki geçtiğimiz günlerde ‘Phytotaxa’ adlı uluslararası bilim dergisinde de yayımlanarak bilim dünyasına kazandırılmıştı.
Kaynaklar:
-www.atahun.com. / www.gidahatti.com.
-Şevket ALP, Van Kenti ve Çevresindeki Geleneksel Konut Bahçelerinde Kullanılan Bitki Materyalinin Belirlenmesi.
Bernamegeh Türkçe
UYARI: Yazıların izinsiz kopyalanması ve Web Sitelerinde yayınlanması kesinlikle yasaktır. Hakkınızda yasal işlemlerin başlatılabileceğini lütfen unutmayın!
