İlin doğusunda İran, kuzeyinde Kars, kuzeybatısında Erzurum, güneybatısında Muş ve Bitlis, güneyinde Van ve kuzeydoğusunda Iğdır bulunmaktadır.
Hititler’in güçlerini yitirmeleri üzerine, M.Ö.1340-M.Ö.1200 tarihleri arasında Hurriler bölgeye yerleşmişlerdir.
En köklü uygarlığı Urartular oluşturmuştur. Urartu’nun Van Gölü’nün kuzey ve kuzeydoğusundaki ülkeler üzerine, Kral İspuini (M.Ö.825-M.Ö.810) döneminde seferler başlamış, Kral Menua (M.Ö.810-M.Ö.786) döneminde bu akınlar daha da ağırlık kazanmıştır.
Medler ( M.Ö.708-M.Ö.555 ) Asur Devleti’nin yıkılması ile birlikte Ağrı ve çevresinde egemen olmuşlardır.
Medler’in yıkılması ile birlikte, Persler; Büyük İskender’in Pers Kralı III.Darius’u ( M.Ö.331 ) yenmiş ve burada kadar yaklaşık iki yüzyıl hüküm sürmüşlerdir.
Bölge, Hz.Osman zamanında islam orduları tarafından fethedilmiştir.
872 yılına değin Abbasilerin kontrolü altında kalan Ağrı, daha sonra Bizans’ın kontrolüne geçmiştir.
1071 Malazgirt Savaşı sonrası bölgeye Türk boyları gelmeye başlamıştır.
Ağrı, yüzyıla yakın bir süre Sökmenli Devleti’nin sınırları içine girmiştir.
1027-1225 yılları arasında Ani Atabekleri, 1239’da Cengizliler, 1256-1358 yılları arasında İlhanlılar ve Celayirliler Ağrı’da hüküm sürmüşlerdir.
İlhanlılar bazen kurultaylarını Ağrı Dağı’nda yapmış, Anadolu ve İran’ı buradan yönetmişlerdir.
1393’de Moğol hakanı Aksak Timur, Ağrı bölgesini ele geçirmiştir.
1405-1468 tarihleri arasında Ağrı, Karakoyunlu toprakları içinde yer almış, Karakoyunlular yıkılınca Ağrı Akkoyunlular’ın egemenliğine geçmiştir.
Ağrı, Yavuz Sultan Selim tarafından Çaldıran Savaşı sonrası Osmanlı topraklarına katılmıştır.
Osmanlı döneminde Şorbulak olarak anılan ilin adı, Ermeniler zamanında Karakilise olarak değiştirilmiştir.
1834 yılında bucak, 1869 yılında ilçe olan Ağrı, 1927 yılında il merkezi olmuştur.
5137m. yüksekliğiyle Türkiye’nin en büyük dağı olan Ağrı Dağı’ndan dolayı da Ağrı adını almıştır.
Ağrı ili nüfusu: 524.644’dir. Bu nüfusun %60,58si şehirlerde yaşamaktadır (2021 sonu).
İlin yüzölçümü 11.099 km2’dir. İlde km2’ye 47 kişi düşmektedir.
2021 yılında TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 8 ilçe, 12 belediye, bu belediyelerde 100 mahalle ve ayrıca 563 köy vardır.
Türk Hava Yolları her gün İstanbul’dan 2 sefer (İstanbul Havalimanı ve Sabiha Gökçen Havalimanlarına), Anadolu Jet her gün Ankara’dan Ağrı’ya karşılıklı seferler düzenlemektedir.
Ağrı Köylerinin Eski İsimleri
AĞRI MERKEZ KÖYLERİNİN KÜRTÇE İSİMLERİ VE BAĞLI OLDUKLARI AŞİRETLER
Açme (Sarıharman): Celalî
Ahmedbeg (Ahmetbey): Xelesinî
Alîerep (Walîerep) (Kavacık): Redkan
Aşqele (Aşkale): Redkan, Çixurî, Pinaşî, Xelesinî
Avamesiya (Balıksu): Delki
Avamesiya (Balıksu): Delkî
Axadevê Jêrê (Aşağı Ağadeve): Başimî, Banoki
Axadevê Jorê (Yukarı Ağadeve): Başimî, Hemdıki, Melayi, Redkan (köyden çıkmışlar)
Babina (Konuktepe): Redkan, Pîrebadî
Bêlûbaşî (Bölükbaşı): Şahkurdî, Mikaîlî
Bîrka – (Özbaşı) : Êlî (Êlya), Karapapak (Ecem), Celalî
Bizirxane (Bezirhane): Başimî, Memanî
Cimka (Kumlugeçit): Başimî, Cemaldînî
Cirih (Uçarkaya): Celalî
Çamurli (Çamurlu): Redkan, Banoki
Çemê Çeto (Cumaçay): Redkan, Celalî
Darebiya Jêrê (Aşağı Yoldüzü): Pîrebadî, Redkan, Xelesinî, Azîzî
Darebiya Jorê (Yukarı Yoldüzü): Pîrebadî, Xelesinî, Setkî
Dede Mexsût (Dedemaksut): Redkan, Gelturi (birkaç ev)
Demizxan (Suçatağı): Karapapak (Ecem)
Dormeliya Jêrê (Aşağı Dörmeli): Êlî (Êlya), Birûkî
Dormeliya Jorê (Yukarı Dürmeli): Êlî (Êlya), Kosto, Pîrî
Elomilo (Dönerdere): Celalî
Êranos (Ozanlar): Redkan, Xelesinî, Pîrebadî
Exta Jêrê (Aşağıkent): Celalî (Berekên Sakî û Peyale)
Exta Jorê (Başkent): Celalî (Berekên Sakî û Peyale)
Extê (Ortakent): Celalî (Berekên Sakî û Peyale)
Ezraîl (Güvendik): Redkan, Manikî, Geltûrî, Şatana,
Fêra (Ziyaret): Redkan
Gerger (Geçitalan): Ecem, Nezoyî
Gıjminık (Yorgunsöğüt): Gelturî
Girekol (Doğutepe): Redkan, Memanî, Başimî, Êlî
Goma Şemo (Yazı mezrası): Gelturî
Gomika Birûka (Kokulupınar) : Redkan, Birûkî
Gomika Xelife Musa (Mollaosman): Redkan, Êlî
Gundik (Koçbaşı): Êlî (Êlya)
Gundikê Hecî Arif (Haci Arif Mezrası- Zeyt): Êlî
Gundikê Lîç (Liç Mezrası (Sırdo): Redkan
Gundikê Tilik (Tıllık Mezrası (Sırdo): Redkan
Hecîdodo (Kovancık): Celalî (Sorî)
Heftreng (?): Celalî
Hêliksan (Çukuralan): Redkan, Sîpkî, Pinaşî, Mankî
Hemzikaya Şêxa (Taştekne): Gelturî
Kanîsî (Balkaynak): Geltûrî, Sîpkî
Kanisiya Heci Bekır (Beşiktepe): Gelturî
Kanîspî (Beşbulak): Redkan
Kasor (Arakonak): Redkan, Çixurî
Keşiş (Baloluk): Redkan, Bırukî, Sîpkî, Karapapak
Keşîşê Elî Begê (Akbulgur): Redkan, Êlî
Kevirê Gezo -Kejo- (Sarıtaş): Redkan, Cunkî, Motî
Kevirêker (Sağırtaş): Celalî
Kevirgewrka Başimî (Eskiharman): Başimî, Hemdikî
Kevirgewrka Şêxa (Kocataş): Redkan, Şêx
Kopqiranê Eceman (Aşağıküpkıran) (Yeni Mahalle): Karapapak (yarısı)
Kopqiranê Eyûp Paşa (Küpkıran): Redkan
Korko (Oğlaklı): Başimî
Melleozman (Anakaya): Redkan, Cemaldînî
Mengeser (Yazılı): Azerî (Ecem), çend mal Kurd.
Mezre (Otlubayır) : Karapapak (Ecem)
Mîrangî – Mîrenga (Yurtpınar): Sîpkî, Cemaldînî
Mıradxan (Murathan): Banoki
Navîk (Eliaçık): Banokî, Çixurî, Redkan, Pinaşî
Oncelî (Yoncalı): Redkan, Celalî, Memanî, Ecem (Azerî)
Pilûr- Yixnîtape (Yığıntepe): Karapapak (Ecem)
Poxana (Sarıdoğan): Redkan, Ecem (Karapapak)
Qazî (Kazlı): Redkan, Celali (iki hane), Azizi (iki hane)
Qaziyê Zêdka (Aslangazi): Cemaldînî, Çixurî, Banoki, Dimilî
Qelender (Kalender): Redkan
Qerê (Hanoba): Celalî, Gelturî
Qerenewê (Özveren): Êlî (Êlya)
Qeresû (Karasu): Cemaldînî, Redkan, Sîpkî, Sori
Qewax (Kavak): Geltûrî
Qerecehenem (Söğütlü): Motî
Qeyabeg (Kayabey): Redkan, Êlî
Qezer (Ballıbostan): Başimî, Memanî, Tirtopî, Celalî (1 hane)
Qisqancka (Taypınar): Redkan, Êlî
Qoto (Ortayokuş): Celalî, Redkan
Rebena (Mollaali): Êlî (Êlya)
Sabûncî (Sabuncu): Redkan
Sirdo (Gümüşyazı): Redkan
Soğan (Soxana): Sorî
Sofyan (Çakıroba): Tirtopî
Şebo (Davan Mezrası): Redkan
Şebo (Güvenli): Redkan, Dilxêrî, Motî
Şeko (Başçavuş): Azîzî
Şêrwêran (Yakınca): Redkan, Memanî
Tujo (Akçay): Êlî
Ûzinmalî (Uzunveli): Xelesinî
Wêretega Jêrê (Aşağı Saklıca): Memanî, Redkan
Wêretega Jorê (Yukarı Saklıca): Redkan
Xanereşk (Boztoprak): Kedayî, Melayî, Şêxkî, Cemaldînî
Xano (Aşağıkarabal): Redkan, Hemdikî, Hemoyî, Sîpkî, Çixurî, Mikaîlî
Xerbegul (Güneysu): Gelturî
Xididok (Adımova) : Çixurî
Xidir (Hıdır): Redkan, Ecem (Azerî, Karapapak)
Yekmal (Çukurçayır): Karapapak (Ecem)
Yekmala Zîro (Redka) (Üçevler mezrası): Redkan
Yolluyazı (Dambat): Redkan, Karapapak (Ecem)
Zado (Eğribelen): Pinaşî, Sorî, Redkan, Hesenî
Zeyt (Aşağıpamuktaş): Êlî (Êlya)
Abuzêd (Yukarıpamuktaş): Birûkî
Ziro (Murat Bucağı): Redkan, Azîzî, Motî
HAMUR KÖYLERİNİN KÜRTÇE İSİMLERİ VE BAĞLI OLDUKLARI AŞİRETLER
Bûbê (Yayla): Mala Bekir (Pirebadi)
Bûzxane (?): Ecoyî
Çivrik (Ekincik): Nezoyî
Eşûrgewk (Çağlayan): Lewendî (Hemdikî)
Evdê (Ceylanlı) : Pîrebadî (Mala Bekir)
Evdîçixmez (Abdiçıkmaz) : Etmanekî
Geluta (Kaçmazköy): Redkan, Mikaîlî, Celalî
Goma Duderî -Akyurt Mezrası- (Seyîtxanbeg köyü): Mikaîlî
Goma Xatûnê (Hatun Komu Mahallesi): Ecoyî
Gundê Teze (Tazeköy): Mala Bekir (Pirebadi)
Gundikê Avtine (Avtıne Mezrası) : Etmanekî
Gundikê Çarbera (Çarbera Mezrası): Etmanekî
Gundikê Çewt (Çewt Mezrası): Etmanekî
Gundikê Doda (Doda Mezrası) : Hemdikî
Gundikê Îs (İs Mezrası) : Hemdikî
Gundikê Kanîperk (Kaniperk Mezrası) : Etmanekî
Gundikê Kanîsark (Kanisark Mezrası): Etmanekî
Gundikê Kar (Kar Mezrası): Etmanekî
Gundikê Mêrgezer (Mêrgezer Mezrası) : Etmanekî, Bêrtî
Gundikê Pencerûk (Penceruk Mezrası) : Etmanekî
Gundikê Polîkoy (Polikoy Mezrası): Etmanekî
Gundikê Qiyale (Qiyale Mezrası): Etmanekî
Gundikê Qunî (Quni Mezrası): Etmanekî
Gundikê Şilopilo (Şılopılo Mezrası) : Etmanekî
Gundikê Şirikaya Jêrê (Şirikaya Jêrê Mezrası) : Etmanekî
Gundikê Şirikaya Jorê (Şirikaya Jorê Mezrası): Etmanekî
Dodo (?) : Hemdikî
Gurgure (Tatlısu) : Mala Bekir (Pirebai)
Kaniya Herî (Özdirek): Nezoyî
Qereseyîdelî (Karaseyidali): Benîştî, Mikaîlî
Kasê (Çayır): Mala Bekir (Pirebadi)
Keçela (Beklemez): Hemdikî
Korko (Karakazan) : Etmanekî
Koşk (Köşk): Mîrekî
Malxas (Tükenmez) : Redkan, Mikaîlî, Sîpkî (bereka Xelesinî), Motî
Masteka Jêrê (Aşağıderedibi) : Etmanekî
Masteka Jorê (Yukarıderedibi): Etmanekî
Mendelixê Jêrê (Aşağı Gözlüce): Nezoyî
Mendelixê Jorê (Yukarı Gözlüce): Nezoyî
Mîlka (Yuvacık): Hemdıki, Etmanekî
Melehesen (Mollahasan mezrası) : Etmanekî
Mûsabeg (Musabey) : Etmanekî
Paşvan (Sarıbuğday): Redkan
Penceruk (Kaynaklı): Redkan
Pîrzeynel (Esenören): Etmanekî
Selîm (Selim Mezrası): Etmanekî
Qamûşlî (Kamışlı): Mala Bekir (Pirebadi)
Qerewil (Demirkapı): Mikaîlî
Qola Jêrê (Aşağıaladağ) : Etmanekî
Qola Jorê (Yukarıaladağ) : Etmanekî
Qûçka (?): Nezoyî
Reboçiyê Jêrê (Aşağı Yenigün): Nezoyî
Reboçiyê Jorê (Yukarı Yenigün): Nezoyî
Sêvo (Gümüşkuşak) : Hemdikî
Seyîtxanbeg (Seyithanbey): Bekiran, Nezoyî, Delkî
Silêmankumbet (Süleymankümbet) : Etmanekî
Şehîda (Kılıç): Memanî
Şêxtokıl (Kandildağı): Baroyî, Mikaîlî
Şeynok (Yapılı): Nezoyî
Şikeft (Erdoğan) : Hemdikî
Şorık (Aydınlar mezrası): Redkan
Şoşik (Karlıca) : Îskî, Redkan, Çetoyî
Taneqiran (Danakıran) : Mikaîlî
Xaçuli (Alakoyun): Bekiran
Xîlka (Ayvacık): Hemdıki, Etmanekî
Xinzîra (Karadoğu): Hemdikî
DOĞUBAYAZIT KÖYLERİNİN KÜRTÇE İSİMLERİ VE BAĞLI OLDUKLARI AŞİRETLER
Alûç (Tulumlu): Pinaşî
Arzep (Sağlıksuyu): Qotî, Xelesinî (bir ev)
Avazirav (İncesu): Hesesorî
Babxan (Eskisu): Xelesinî, Şêx, Serdarî, Motî
Babxan, Sini mezrası:
Berbere (Alıntepe): Gêloyî, Azîzî
Birnêreş (Karaburun): Hesesorî, Şêx
Bizirxane (Bezirhane): Redkan, Xelesinî
Bubo (Üçgöze mezrası): Keskoyî
Çalê (Çalıköy): Qaskî
Çalixa Çilêya – Ç. Kesko (Yağmurdüşen): Keskoyî
Çalixa Tajdoyî – Xelîfe (Seslitaş): Keskoyî (milê Reşoyî)
Çalixa Zetoyî (Subeşiği): Heyderî (milê Zetoya), Keskoyî
Çiftlik (Çiftlik): Hesesorî
Çilkanî/Gundê Ecemê Şemo (Üçmurat): Millî, Hesesorî
Çilkaniya Şemskî (Yalınsaz): Keskoyî (Celalî)
Çobana Axê (Aşağıtütek): Şemskî
Çilkotan (Atabakan):
Çilkotan, Gundê Teze mezrası:
Dûmo (Yığınçal): Qotî
Girberan (Sarıçavuş): Birxkî
Girgopa (Tanıktepe): Hesesorî, Birûkî
Gotqere (Gözükara): Birxkî
Golesor (Çömçeli): Hesesorî
Golla (Göller): Hesesorî
Gulîce (Güllüce): Xelesinî
Gultepe (Gültepe): Papoyî (Qotî), Xelesinî (Sîpkî)
Gundikê Cebekombet (Cebekümbet Mezrası): Hesesorî
Gundikê Kurdava (Türkmen Mezrası): Hesesorî
Gundikê Pena (Pena Mezrası-Korım): Qotî (milê Hesikî), Xelesinî (Sîpkî)
Îlanî (Yılanlı): Hesesorî
Kanîya Resûl Axa (Kutlubulak): Qotî
Kanîsark (Örmeli): Qotî, Xelesinî (Sîpkî), Pinaşî
Kelesork (Ayrancı): Celalî
Kestek (Yeniharman): Sakî
Koço (Kesmetaş mezrası): Keskoyî
Korim (Dalbahçe): Hesikî (Qotî)
Kundo (Gökçekaynak): Keskoyî, Hesesorî
Masteka (Binkaya): Hesesorî
Meyremane (Sağdıç): Birxkî, Hesesorî
Meşar (Üzengeli): Keçelan (Keçelî)
Misûn (Suluçem): Celalî (Bereka Hesokeçelî), Qotî
Elîyê Çîpê (Çay m.): Pinaşî, Xelesinî (Sîpkî)
Nescît (Mescit): Pinaşî, Xelesinî (Sîpkî)
Noreşîn (Buyuretti): Sakî
Omerbeg (Ömerbey): Xelesinî
Ortilî (Örtülü): Sakî, Qadkî
Pirexala (Yolüstü): Xelesinî
Qazana (Kazan): Birxkî
Qanik (Dağdelen): Keçelan
Qerebilax (Karabulak): Qotî, Sorî
Qerece (Karaca): Qotî
Qerecix (Kalecik): Xelesinî
Qerekend (Karakent): Hesesorî
Qerekonmez (Kargakonmaz): Keçelan, Hesesorî
Qereşêx (Karaşeyh): Xelesinî
Qerê (Bozyayla): Omkî
Qera Jêrîn (A. Bozyayla mezrası): Omkî
Qijik (Sazoba): Qotî
Qulqapan (Bozkurt): Omkî
Qirizmîrze (Pullutarla): Hesesorî (berekên Çavûşî û Malavalî), Sorî
Qizildizê – Dızê (Ortadirek): Sîpkî (Xelesinî), Redkan
Qûcax (Kucak): Qereçolî, Xelesinî (Sîpkî)
Sarîbix (Sarıbıyık): Hesesorî, Xelesinî (Sîpkî)
Sûrbexana Jêrê (Telçeker): Keçeli, Hesesorî
Şemso (Günyolu): Celalî (Bereka Xello)
Şêxbûbo (Üçgöze): Keskoyî
Tacdî (Aktuğlu): Xelesinî, Qotî
Taxilka (Bardaklı): Sorî
Teperiz (Çetenli): Redkan, Sîpkî
Tewla Jorê (Yukarıtavla): Hesesorî
Tûtek (Yukarıtütek): Şemskî
Xarik (Esnemez): Şemskî, Heyderî
Xaçulî (Uğrak): Xelesinî (Sîpkî)
Zengezur (Sarıdana): Pinaşî
Zorava Tozo (Somkaya): Qotî
DİYADİN KÖYLERİNİN KÜRTÇE İSİMLERİ VE BAĞLI OLDUKLARI AŞİRETLER
Başo (Yüceler): Hesoyî
Bozo (Yeniçadır): Qaskî, Xidirî
Bazirgana Jêrê (Satıcılar): Pinaşî, Qaskî (Gurî, Çêloyî)
Bazirgana Jorê (Y. Satıcılar mezrası): Pinaşî (Meleyî), Xelesinî
Bezirgan (Satıcılar): Xelesinî
Bilgana Jêrê (Aşağıdalören): Pinaşî, Gêloyî
Bilgana Jorê (Yukarıdalören): Romoyî
Bûbo (Kocaçoban): Keroyî
Budax (Budak): Delkî
Cûcan (Helbeliyurt): Xelesinî, Pinaşî
Caneqiz (Kuşburnu): Şêrbazî, Qaskî
Dawıd (Davut): Redkan, Qaski, Pinaşî
Delehesen (Delihasan): Çomoyî
Dîbeglî (Dibekli): Hesoyî
Gêdûk (Gedik): Sêvoyî
Gundik (Şahinşah): Keroyî
Hecîxalit (Hacıhalit) : Xelesinî, Qaskî
Kanîreş (Kapanca): Çomoyî
Kevirbirî (Taşkesen): Şemskî, Pinaşî, Qaskî
Kevirgewka Birûka (Dokuztaş): Birûkî
Kezo (Kezo Mezrası): Şemskî
Komika Kamil (?): Zaroyî
Kopûzan (Göğebakan): Xelesinî
Kotançî (Kotanca): Pinaşî (Qerêyî), Gêloyî
Mamed (Yıldız): Çomoyî
Mamedxan (Kuşlu): Keroyî
Mela (Yuva mezrası): Badoyî
Meleqer (Mollakara): Badoyî, Keloyî, Evdîemerî
Mêlo ( Garlabaşı): Zaroyî
Meya (Günbuldu): Çomoyî
Mîrzecan (Taşbasamak): Şemskî, Badoyî, Pinaşî, Zetûyî, Hesûyî, Qaskî
Piraliya (Pirali): Delki
Qerebazar (Karabazar): Xelesinî, Birûkî, Şêrbazî, Celalî, Redkî, Sorî, Qaskî, Şadî
Qerece (Mutlu): Sêvoyî
Qor (Sürenkök): Zaroyî
Qurd (Altınkilit): Çomoyî
Rehmequlî (Rahmankulu):Şemskî
Seîd Beg (Saîtbey): Şemskî
Soran (Sürmelikoç): Zaroyî
Şahwelat (Oğuloba): Şemskî
Şekırbılax (Şekerbulak): Badoyî, Hesoyî, Zaroyî
Şikeft (Büvetli): Qazkî
Şikrok (Omuzbaşı) : Xelesinî
Tapê Sor (Karataş): Badoyî
Tapê Xêç (Akçevre): Badoyî
Tapî (Yeşildurak): Xelesinî, Dılxêri
Tarim (Tarım mezrası): Çomoyî
Tendûrek (Yanıkçukur): Şemskî, Banoki
Tewle (İsaağa) : Xelesinî
Tezekend (Tazekent): Hesoyî, Qaskî
Tolîcax (Toklucak): Şêxa, Şengelî
Tûjîbazar (Dedebulak): Şemskî
Ûlîkend (Ulukent): Badoyî, Xelesinî, Şemskî, Qaskî
Zeynel (Yolcupınar): Şemskî, Pinaşî, Meleêzgarî, Qaskî
Zîvker (Batıbeyli): Zaroyî
PATNOS KÖYLERİNİN KÜRTÇE İSİMLERİ VE BAĞLI OLDUKLARI AŞİRETLER
Avegan (Zincirkale): Şêx
Avtine (Susuz): Berjêrî, Remedotkî
Axtepe (Aktepe): Memanî, Asî, Sorî, Berjêrî
Axcewêran (Akçaören): Asî, Ecoyi
Babiya (Andaçlı): Memanî, Pinaşî, Asî, Hemdikî
Çawîş (Çavuşköy): Redkan, Berjêrî, Asî
Çawtilî (Çaputlu): Merxurî
Çukurbağ (Kokın): Pinaşî, Berjêrî
Çiçek (): Sorî
Daydok (Demirören): Asî
Dedelî (Dedeli): Heyderî, Celalî, Berjêrî, Hemdikî, Ecoyi
Eşur (Kuruyaka): Memanî
Eşara Jorê (Güvercinli): Asî
Extereşan (Gökçeali): Memanî
Garisa (Atalay): Pinaşî
Gamêşvan (Değirmendüzü): Etmanekî, Pinaşî, Badılli, Berjêrî, Asî, Sîpkî, Mîrekî
Girêkom (Eskikonak): Berjêrî, Mîrekî
Gundık (Kızıltepe): Memanî
Gênceli (Gençali): Pinaşî
Canik Mezrası (Goma Nurê):
Gundikê Avazirav (Avazırav Mezrası): Etmanekî
Gundikê Berdav (Berdav Mezrası): Etmanekî
Gundikê Eyêsor (Eyêsor Mezrası): Etmanekî
Gundikê Qanîç (Qaniç Mezrası): Etmanekî
Gurgure (Baştarla): Asî
Hasandolu: Celalî
Hozdemır (Özdemir): Şêxhesenî
Hurkıt (Ürküt): Memanî
Kolık (Sarıdibek): Asî
Kosa (Köseler): Şemskî, Asî
Koz (Akdilek): Şemskî, Hemîdo
Kuçeka (Sağrıca): Asî
Kurdegaz (Örendik): Mireki
Kuşkaya: Berjêrî, Kolozî (Redkî)
Marmus (Koçaklar): Pinaşî
Melle Brahim (Mollaibrahim: Hewıdi
Lisor/ Liysor (Suluca): Seyîtkî, Asî
Nenecanî (Bozoğlak): Hemdikî, Kolozî (Redkî, Zîllî), Pinaşî, Asî
Pinaşya (Düzceli): Memanî
Pîromer (Pirömer): Asî, Celalî
Qizilqaya (Yalçınkaya): Etmanekî, Şemskî, Redkan (Temexarî)
Qizqapan (Kızkapan): Etmanekî, Pinaşî
Qazana (Kazanbey): Hemdikî
Qoro (Akyemiş): Memanî
Serdagul (Çimenli): Nezoyî
Siltanmût (Doğansu): Merxurî, Ecoyî, Berjêrî, Sîpkî, Mîrekî
Şêrvanşêx (Oyacık): Memani
Şîrvanşêx (Oyacık): Memanî, Berjêrî, Şêxa, Hemdikî
Xaçuli (Hacılı): Tirtopî
Xırındas (Meydandağı): Asî
Xanık (Kılıçgedik): Redkan
Xweşiya (Üçoymak): Memanî
Zirekli: Berjêrî, Sorî
Zomik (Göçmez): Etmanekî, Pinaşî
Mıç (Tanyeli): Aqubî
Ortadamla (Acinîya Ortê): Pinaşî
Yukarıdamla (Acinîya Jorê): Pinaşî
Aşağıdamla (Acinîya Jêrê): Hemdikî
Tezekend (Yeşilyurt): Hemdikî, Ecoyi
Edremit (?): Ecoyi
Zomika Jorê (Yukarıgöçmez): Xelkî (Xelikan)
TUTAK KÖYLERİNİN KÜRTÇE İSİMLERİ VE BAĞLI OLDUKLARI AŞİRETLER
Adekend (Adakent): Xelesinî, Bekiran
Bedo (Beydamarlı): Sîpkî
Batmış: Sîpkî, Hemdikî, Temexarî
Bendûrya (Bayındır): Karapapak (Ecem)
Berdav (Bintosun): Mankî, Şêx, Memanî (Çend mal)
Bırnibılax (Burnubulak): Redkan, Şemski
Birco (Çırpılı): Mankî, Memanî, Sîpkî, Şêx
Bîşê (Bişe): Redkan (Tujoyî), Şêx,
Boşik (Yolugüzel): Karapapak (Ecem), Redkî, Gelturî, Sîpkî
Brûsko (Çukurkonak): Mankî
Cemalvêrdî (Bulutpınar): Sîpkî, Memanî
Çelebaşiya (Çelebaşı): Benzoya, Mexsoya, Sêwîdya, Sîpkî
Çelo (Sarıgöze): Redkan
Çîrê (Azizler): Sipkî
Dêrika Hecî Îso (İsaabat): Karapapak (Ecem)
Elecexan (Alacahan): Memanî
Elxo (Uzunöz): Xello, Sîpkî
Êngîkoy (Yeniköy): Mankî
Esmer (Esmer): Karapapak (Ecem), Sîpkî
Goma Kazo (Dereköy): Mankî
Gomik (Çobanoba): Karapapak (Ecem)
Gultepe (Gültepe): Karapapak (Ecem)
Gundikê Avşirîn (Aksu Mezrası): Sîpkî
Gundikê Çarbera (Çarbera Mezrası): Etmanekî
Gundikê Elxêz (Kuşkaya Mezrası): Şêx
Gundikê Zozo (Yayla Mezrası): Sîpkî
Hacîbotî (Dikbıyık): Xelesinî,
Hasûna (Dorukdibi): Azîzî, Memanî, Etmanekî
Hêbo (Bahçe): Sîpkî
Hecîûsiv (Hacıyusuf): Mankî, Xelesinî, Şêx
Hoxan (Yayıklı): Karapapak (Ecem)
Kalê (Dönertaş): Recebî, Sîpkî
Kanîdirêj (Sorguçlu): Bîrîmî, Sîpkî, Pilekî
Koşka Jêrê (Aşağıköşk): Memanî, Sipkî, Mankî, Ecoyî, Şêx, Berjêri, Azîzî, Hemoyî
Koşka Jorê – Koşkê Sılê Erep (Yukarıköşk): Sîpkî, Mankî, Çixurî, Memanî, Mamedka, Redkan
Lalyûsûf: Sipkî
Meleşemdîn (Akyele): Karapapak (Ecem)
Mellehesen (Mollahasan): Sîpkî
Meter (Damlakaya): Mankî, Berjêrî
Mezre (Ozanpınar): Sîpkî, Jîrkî, Mankî
Mıledirêj (Taşbudak): Bîrîmî
Milan (Oğlaksuyu): Bîrîmî
Mîrze (Ocakbaşı): Sîpkî, Memanî
Mizraqa (Mızrak): Mankî, Cemaldini
Mûsik (Ataköy): Karapapak (Ecem)
Mûşiya (Soğukpınar): Celalî, Sîpkî, Çixurî, Cumkî
Nadirşêx (Atabindi) : Qilgî, Xelesinî, Sîpkî
Noxtilî (Dayıpınar) : Xelesinî
Paletokan (Palandöken): Sîpkî, Ecem (Karapapak)
Qerê (Otluca): Mankî
Qubik (Ortayamaç): Sîpkî
Qereaxaç (Karaağaç) : Sîpkî, Şadi, Benzoya
Qerecan (Karacan): Xwêytî, Dilxêrî, Bêrtî, Siwîdî, Şêx
Qerexalita Jêrê (Aşağı Kara Halit): Sîpkî
Qerexalita Jorê (Yukarı Kara Halit): Sîpkî
Qerexan (Karahan): Sîpkî
Qerxelixa Jorê (Yukarı Kargalık): Sîpkî
Qerxelixa Şêx Remezan (Aşağı Kargalık): Qilgî, Mankî, Cemaldînî
Qewma (Döşkaya): Batkî
Qundîn (Güneşgören): Mankî, Redkan
Reşê (Bozkaş): Sîpkî, Mankî
Sêvik (Ekincek): Karapapak (Ecem), Hemoyî
Seyît (Bolaşlı): Bêrtî
Sîncan (Sincan): Karapapak (Ecem)
Şemê (Geçimli): Sîpkî, Azîzî, Karapak (Ecem)
Şêx Koran – Qora (Dibelek): Mankî, Sîpkî
Şêx Zîlan (Daldalık): Karapapak (Ecem), Sîpkî
Tetıka (Aşağıkülecik): Karapapak, Ecoyi
Tetıka Jorê (Yukarıkülecik): Aqubî
Tikme (Dikme): Mankî, Cemaldini
Topê (İkigözüm): Mankî, Sîpkî
Xanik (Kılışgedik):Karapapak (Ecem), Redkan
Xivê (Erdal): Mankî, Sîpkî, Xelesinî, Bîrîmî, Kurdkî
ELEŞKİRT KÖYLERİNİN KÜRTÇE İSİMLERİ VE BAĞLI OLDUKLARI AŞİRETLER
Abês (Abas mezrası): Cemaldini
Asêb (Alagün): Sîpkî
Avxarik (Akyumak): Redkan
Ayika (Düzağıl): Cemaldini
Bavina Jorê (Kanatgeren): Sîpkî
Bedır (Aydoğdu): Redkan
Canbegayê Jêrin (A. Cihanbey): Cemaldini, Şadi, Dimilî
Çataelipaşa (Çatalipaşa): Redkan, Motî, Kurdkî, Kulkî
Çerkez (Kayayolu): Memanî
Çelê (Çiftepınar): Redkan
Çirûg (Çürük): Dimilî
Çılkaniya (Değirmengeçidi): Şadi
Çılkaniya (Güvence): Cumkî
Çıruk (Yeşilova): Cemaldînî
Dahar (Tahir beldesi): Redkan, Pirebadi, Celali, Badılli
Dalkılıç: Redkan
Evdê (Abdiköy): Dimilî
Gapira (Gözaydın): Badillî
Garısya (Oklavalı): Redkan, Çıxurî
Geliya (Çetinsu): Redkan, Cemaldini, Dimilî
Gêlo (Sultanabad): Cemaldînî
Güvendik (?): Şatana
Goma Eyibê Çepê (Eyüpkomu): Redkan
Goma Pasto (Goma Pasto mezrası): Redkan
Hemzika (Düzyayla): Badillî, Pinaşî
Heyrangol (Hayrangöl): Memanî
Heşto (Söbetaş): Cemaldînî, Gêloyî
Heyderoxlî (Haydaroğlu): Redkan, Geltûrî, Celalî, Memanî
Kurdalya (Dikendere): Memanî
Karpalo (Aydıntepe): Memanî
Kole (Hürriyet): Mîrekî
Kaşkan/Gazka (Gökçayır): Azo (Az) (Zaza Kürtler), Memanî
Kelê (Toprakkale): Redkan, Şemskî, Cemaldînî, Kurdkî, Xelîfan
Kevirgewka Redka (Hasanpınar): Redkan, Gelturî
Mellesilêman (Mollasüleyman): Redkan, Mankî, Kurdkî, Qerbaşî, Memanî, Ecem
Memita (İkizgeçe): Redkan
Mirengayê Salê Axa (Yelkesen): Êlî, Heyderî
Mûsûrya/Mûsûryan (Sadaklı): Çixurî, Sîpkî, Memanî, Cemaldînî, Berazî.
Pirabada (Pirabat): Redkan
Pozmezına (Uludal): Cemaldini
Qerebacax (Karabacak): Kurdki, Memanî
Qîlka (Yanıkdere): Redkan, Sîpkî
Qopiza Jêrê (Aşağı Kopuz): Kurdikan
Remikan (Süzgeçli) : Karapapak (Ecem)
Sarê (Sarıca): Motî, Dimilî
Sêvık (Çatalpınar): Heyderi
Şadya (Yığıntaş): Şadi
Şamyan (Değirmenoluğu): Çixurî, Heyderî, Mankî
Tabo (Ergözü): Motî, Çixurî, Sîpkî, Mireki
Xaçilî (Goncalı): Redkan, Kurdki, Êlî, Sîpkî, Bêski, Cemaldini, Moti
Xanzır (Yücekapı): Redkan, Manki
Xaşyan (Uzunyazı): Redkan
Bölükbaşı (Yayladüzü): Şadi
TAŞLIÇAY KÖYLERİNİN KÜRTÇE İSİMLERİ VE BAĞLI OLDUKLARI AŞİRETLER
Adakend (Adakent mezrası: Celalî
Avdelik (Balçiçek) : Pîlekî
Avekevira Jorîn (Yukarıtaşlıçay): Pîlekî, Azerî
Botiya Jêrê (Aşağıesen): Celalî
Botiya Jorê (Yukarıesen): Celalî
Çerxiya (Güneysöğüt): Pîlekî
Dêrê – Dêra Nadobedo (Taşteker): Celalî
Dîdem (Bayıraltı): Şêxa, Mikaîlî, Memanî, Çixurî
Dizmeydana Jêrê (Yukarı Düzmeydan): Pîlekî
Dizmeydana Jorê (Aşağı Düzmeydan) : Pîlekî
Ebûbeşka (Kayalı mezrası): Celalî
Elekor (Bayramyazı): Celalî (Keskoyî), Pîlekî, Azerî
Erez (Aras): Celalî
Extiyar (Alakoçlu): Mikaîlî, Çivîkî, Redkan, Ecoyî, Sîpkî
Geldûşa Jêrê (Yukarıdumanlı): Pîlekî (Berekên: Melhemdik, Şekê, Şair, Zeydîn)
Geldûşa Jorê (Aşağıdumanlı): Pîlekî
Girêşêran (Dilekyazı): Qazkî
Gola Eliyê Xido (Yankaya): Pîlekî
Golesor (Geçitveren): Karapapak (Ecem)
Goma Azê (Yeltepe): Pîlekî
Goma Satê (Satı): Şêxa
Goma Şawika (Karagöz): Celalî
Goma Şemê (Gündoğdu): Pîlekî
Goma Ûsê (Samanyolu): Pîlekî
Gomika Eyup Axa (Boyuncak): Celalî
Gomika Şavkê (Şavika) (Karagöz): Celalî
Gundê Pîrê Jêrê (Aşağıtoklu): Memanî, Berazî
Gundê Pirêyê Jorê (Aşağıtoklu): Memanî, Karapapak (Ecem)
Gundê Pirêyê Jorê (Yukarıtoklu): Karapapak (Ecem)
Gundikê Delavê Qîrê (Akyıldız Mezrası) (Kujê-Kağnılı- köyü): Mikaîlî, Pîlekî, Şêxa
Gundikê Gomekork (Yılanlı Mezrası): Pîlekî
Gundikê Gundik (Gundık Mezrası-Goma Ûsê): Pîlekî
Gundikê Hecîheya (Heciheya Mezrası): Pîlekî
Gundikê Kanîtetk (Kanitetk Mezrası-Y Düzmeydan): Pîlekî
Gundikê Şikeft/hişkeft (Şıkeft Mezrası): Pîlekî
Kornewroz (Yanalyol – Kürt Nevroz): Pîlekî, Şêx
Leşko (Çöğürlü) : Celalî, Redkan, Pîlekî, Şemskî, Sêvoyî, Badoyî, Misirkî, Memanî
Mardîk (Çökelge): Pîlekî
Mela Xwedêda – Xwedayi (Tanrıverdi): Pîlekî, Nezoyî
Mîraşe: Şêxa
Mîrzexan (İkizyamaç) : Pîlekî, Karapapak
Qimûcax (Kumlubucak): Celalî, Qazkî, Karapapak (Ecem)
Qubik (Düzgörev): Nezoyî
Qumılc (Kumluca): Qaskî
Şem (Şemî) (Gündoğdu): Pîlekî
Şêx Îbrahîm (Gözucu): Şêxa, Mikaîlî
Xilfo (Yardımcılar): Nezoyî
Xocik (Yassıkaya): Pîlekî, Azeri
Xoçik (Yassıkaya mezrası): Azerî
Kaynaklar:
1-https://ararat-welat.blogspot.com/
2-http://www.agri.gov.tr/ilin-tarihi
3-Wikipedia Ağrı Maddesi
Bernamegeh Türkçe / bernamegeh@gmail.com