Hezbaniler (906-1080) yılları arasında hüküm sürmüş Sünni olan bir Kürt Devletidir. Doğuda Meraga ve Urmiye, kuzeyde Salmas, batıda ise Erbil ve de Musul bölgelerinde egemenlik kuran bu devletin 906 yılında kurulduğu sanılmaktadır. 10. yüzyılda, Kuzeye doğru, Uşnu ile Urmiye Gölü çevresindeki bölgelere hakim olan Hezbaniler, egemenlik alanlarını Azerbaycan ve Kafkasya’ya kadar yayarak bir kaç kola ayrılmıştır. Ünlü Kürt kumandanı Selahaddin Eyyubi’de Hezbani Kürtlerinin Revvadi kolundandır.
281/894’e doğru Arap Hamdan İbn Hamdun Musul’a yerleştiği sırada, Kürtler onun taraftarları arasında bulunuyordu. Ebu Leyla’nın önayak olduğu 284/897′ yılındaki Kürt isyanı çok uzun sürmedi. 293/906 ‘da Muhammed İbn Bilal komutasındaki Hezbani Kürtler, Ninava bölgesini yakıp yıktılar. Musul’un yeni valisi Abdullah İbn Hamdan isyancıların peşine düştü, ancak Ma’tuba’da bozguna uğradı. Halifenin gönderdiği ek kuvvetlerle, ertesi yıl 5000 Hezbani ailesini takib altına aldı. Kürtler zaman kazanmak amacıyla müzakerelere başladılar ve Azerbaycan’a çekildiler. Abdullah Musul’a döndü ve burada topladığı yeni birliklerle Cabal el-Salak’ta (muhtemelen Lahican, krş. SAWUC-BULAK)’ yeniden güç toplayan Hezbaniler, karşı harekete geçip onları teslim olmaya zorladı.
Onların ardından Humaydi Aşireti ve Cebel Dasin Halkı da teslim oldu.79 Halife el-Muktedir devrinde Musul yöresini
talan eden Kürtler, Hamdani Hükümeti tarafından cezalandırıldılar; Celali Aşireti buna sert bir biçimde karşılık verdi.
337/943’te İbn Miskawayh81 Hüseyin Hamdani ‘nin Azerbaycan üzerine düzenlediği bir seferden bahseder. Bu sefer
esnasında Salmas’a yerleşmiş olan Hazbani Reisi Cafer İbn Şakkuya ona müttefik olmuştu.
Bu sıralarda, Daysam İbn İbrahim tarih sahnesine çıkar. Onun serüvenci hayatıyla Kürtlerin tarihi birbirine ilintilidir.
Arap bir baba ile Kürt bir annenin oğlu olan Daysam, Hariciydi. Deylamilerden oluşan küçük bir grup dışında tüm kuvvetler Kürtlerden oluşuyordu. Yusuf İbn Abi el-Sac’dan sonra Azerbaycan’ı ele geçirdi ve 327/938’de Ziyarid Waşmgir’in teğmenlerinden biri olan Laşkari İbn Mardi’yi Kürt birliklerinin yardımıyla şehirden uzaklaştırdı. Fakat tanınmış bir Şii olan Musafirid Marzuban, Azerbaycan’ı Daysam’dan geri aldı. Daysam, Vaspuragan Ermeni Kralı dostu Khaçik İbn el Deyrani’ye (Deranik’in oğlu Khaçik ya da Gaxcik) iltica etti.
Daha sonra Tebriz halkı ona yardım etmek istedi, ancak Daysam bir yenilgi daha alınca Musafiridlerin izniyle Tanım ‘a geri çekildi. 337/948-9’da Buyid Rukn el-Dewle, Marzuban’ı esir alıp Azerbaycan’a bir elçi yolladı. Marzuban’ın kardeşi Wahsudan, Daysam ve ona bağlı kalan Kürtlerden yararlanmayı düşünerek, Daysam’ı Rukn al-Dewle’nin elçisinin üzerine yolladı. Daysam yenildi, fakat Ardabil ve Barza’da direnmeye devam etti.
Marzuban esaretten dönünce, Daysam önce Ermenistan’a sonra da Bağdat’a sığınmak zorunda kaldı. Burada Buyid Mu’iz el-Dewle onu hoşgörüyle karşıladı. Yakın dostları, Daysam’ı Azerbaycan’a dönmesi için ikna edince,
Musul’daki Hemdanilerden ve Suriye’den yardım istemeye gitti. Marzuban’ın yokluğundan istifade ederek 344/955-6’da Salmas’a geri döndü ve burada Suriye hükümdarı Seyf el-Dewle adına hutbe okuttu. Marzuban tarafından bir kez daha yenilgiye uğratılınca, Ermeni dostu İbn el-Deyrani’ye (Deranik İbn. Khaçik) sığındı, fakat Deyrani onu istemeyerek de olsa Marzuban’a teslim etmek zorunda kaldı. Daysam’ın gözlerine mil çekildi ve 345/956-7’de hapiste öldü.
Bilinen Hezbani hükümdarları şunlardır:
-Muhammad ibn Bilal (906-943)
-Jafar ibn Shakkoya
-Mir Hija Musk ibn Shakko
-Hidja ibn Rabib al Dawla (1040-1045)
-Mir Şeraffeddin Isa ibn Musk (1045-1050)
-Mir Salar ibn Musa (1046)
-Mir Hasan Ali ibn Musk (1046–1048)
-Mir Ali Hasan ibn Musk (1048–1063)
-Mir Hija II, Husain ibn Hasan (1063-1080)
KAYNAKLAR:
-Kürtler ve Kürdistan, Th. Bois, V. Minorsky, D.N. Mc Kenzie.
-Bosworth, Clifford Edmund (1996). The New Islamic Dynasties: A Chronological and Genealogical Manual. Edinburgh: Edinburgh University Press.
BERNAMEGEH
UYARI: Yazıların izinsiz kopyalanması ve Web Sitelerinde yayınlanması kesinlikle yasaktır. Hakkınızda yasal işlemlerin başlatılabileceğini lütfen unutmayın!
