OKTAY ALTUN / HAWAR DERGİSİNİN YAZARLARI VE KÜRT EDEBİYATINDAKİ YERLERİ
Qedrî Cemîlpaşa ( 1891 – 1973 )
Fuad Bey’in oğlu, Ekrem Cemîlpaşa’nın torunu olan Qedrî Cemîlpaşa 1891 yılında Diyarbakır’da dünyaya gelmiştir. Diyarbakır Askeri Rüştiyesini bitirdikten sonra İstanbul’a gider ve İstanbul Sultanisini bitirir. 1911 yılında Halkalı Ziraat Yüksek Okulunda ( Ziraat Alî Mektebi ) okurken amcasının oğlu Ömer Cemîlpaşa ve iki arkadaşıyla Hêvî – Cıvata Telebeyê Kurdan ( Kürt Talebe Hêvî Cemiyeti )’ı kurar, sonrasında okumak için gittiği Lozan’da 1913’te Ekrem ve Şemsedîn Cemîlpaşa ile arkadaşları bu cemiyetin bir şubesini açar.1
1. Dünya Savaşı başladığında İstanbul’a döner, askere gitmek için gönüllü olur ve aldığı eğitimden sonra zabıt olarak Doğu Cephesine, oradan da Filistin Cephesine gider; fakat Amman’da İngilizlere esir düşer ve İskenderiye’ye ( Mısır ), Seydbeşir Kampına gönderilir.
1925 Şeyh Said İsyanı’yla ilgisi olduğu gerekçesiyle ailenin birçok üyesiyle beraber tutuklanır, İstiklal Mahkemesinde yargılanır; her ne kadar beraat etse de sürgün edilmekten kurtulamaz ve Burdur’a sürgün edilir. 1929’da Diyarbakır’a döner, oradan Suriye’ye geçer ve Xoybûn’un merkez yönetimine seçilir. Örgütün Mardin ve Dêrik bölgesi komutanı olarak görev üstlenir; ancak Fransızlar, Suriye’de toplanan birçok Kürt’ü Şam’da toplayıp ikamet zorunluluğu getirince plan gerçekleşmez.
1932 yılında Suriye’nin Cizîr kentinde Yoksul Kürtlere Yardım Cemiyetini kurulur ve Qedrî Cemîlpaşa da bu cemiyetin üyesi olur. Kısa süre sonra, 1933 yılında Qedrî Cemîlpaşa, Türkiye vatandaşlığından çıkarılır. Fransızlar, Kürt’leri ve Hristiyan’ları Arap’lara karşı kullanmak istemişlerdir; fakat bu istekleri geçekleşmeyince 1937 yılında Kürt’ler Tüdmur’a sürülür.
Qedrî Cemîlpaşa, 1937’de Xaybun tarafından kurulan Kürt Birliği ve Özgürlük Cemiyetine yöneticisi olur. Mahabat’ta Kürdistan Cumhuriyeti ilan edildikten sonra Qedrî Cemîlpaşa, Suriye Demokrat Partisi temsilcisi olarak İran’a gönderilir ve orada İran Kürdistan Demokrat Partisi çalışmalarına da katılır. İran’ın, Mahabad üzerindeki baskısını artırması üzerine Sovyet Rusya’nın İran Konsolosluğunu ziyaret eder ve Kürdistan Cumhuriyetinin isteklerini yetkililere iletir, sonrasında Mahabad’ta görev verilmediği için Şam’a döner. 2
Qedrî Cemîlpaşa, ana dili Kürtçenin yanı sıra Fransızca, Türkçe ve Arapça bilen biri olarak İstanbul’daki aydınlarla ilişkileri iyi olan biriydi, ayrıca Avrupa’da da kaldığı için milli bilinci iyice yerleşmiş ve çevresinde ulusçuluk ile ilgili yapılan tartışmalardan etkilenmiştir; bu yüzden dağılan Osmanlı’dan sonra oluşacak bağımsız bir Kürt Devleti fikri zihninde oluşmuştur.
Qedrî Cemîlpaşa askeri yönünün yanı sıra edebi yönü de oldukça güçlüdür: Hawar dergisinde Melayê Cizîrê’nin Diwanı, Qedrî Bey tarafından yazılmıştır. Kasım Cemîlpaşa’nın kızı Cavide ile evli olan Qedrî Cemîlpaşa’nın çocuğu yoktur ve 26 Kasım 1973 yılında Şam’da hayata gözlerini yummuş, Heyy’ul Ekrad Mahallesinde bulunan Rükneddin Mezarlığına defnedilmiştir.3
Eseri:
Doza Kurdistan, Beyrut, 1969 ( Zinar Silopî adıyla yazmıştır. )
Kaynaklar:
1-284 Malmîsanij, Cemîlpaşazadeyên Diyarbekirî û Neteweperweriya Kurdî ( Türkçeden çeviren Rojen Lezgîn ), Weşanxaneya Vateyî, İstanbul, 2004, s. 333.
2- Çetin, Hawar Dergisi ve Kürt Dili Üzerindeki Etkisi, s.67.
3- Çetin, Hawar Dergisi ve Kürt Dili Üzerindeki Etkisi, s.68.
Bernamegeh Türkçe
UYARI: Yazıların izinsiz kopyalanması ve Web Sitelerinde yayınlanması kesinlikle yasaktır. Hakkınızda yasal işlemlerin başlatılabileceğini lütfen unutmayın!
