Meşahir-î Kurd û Kurdistan (Kürt ve Kürdistan Ünlüleri) adlı eserin yazarı Mehmet Emin Zeki Bey, tanınmış bir subay, yazar, tarihçi, politikacı ve Kürdologdur. 1880 yılında Güney Kürdistan’ın Süleymaniye şehrinde doğdu.
Babası olan Hacı Abdurrahman Bey, Mahmud Ağa’nın oğludur. Mehmet Emin Zeki Bey ilköğrenimini Mele Abdulaziz Medresesi’nde yaptı. Babasının yakın ilgisiyle gördüğü özel eğitimin ardından Süleymaniye’de Askeri Rüştiye’yi, Bağdat’ta Askeri İddadi’yi İstanbul’da Harp Akademesi’ni ve daha sonra birincilikle Yüksek Harp Akademisi’ni bitirmiştir. Osmanlı Ordusu’nda birçok önemli görevlerde bulunmuş ve çeşitli savaşlara katılarak madalyalar almıştır.
Irak cephesinde görevli olduğu dönemde kendisine verilen madalyalar arasında; harp madalyası, gümüş liyakat nişanı, ikinci dereceden Alman demir haç nişanı, Avusturya hükümeti harp madalyası, Filistin cephesinde birinci dereceden Alman demir haç nişanı gibi önemli liyakatlar vardır.
M.E.Zeki Bey’in Osmanlı Devleti’ndeki son görev yeri, İstanbul’da Harp Tarihi Dairesidir.. 23 Temmuz 1923’te bu görevden ayrılarak Bağdat’a gitmiş. 1924’ten itibaren Bağdat Harp Okulu’nda dersler vermeye başlamıştır. Temmuz 1925’te Süleymaniye’den mebus seçilmiş, meclis başkanvekilliği ve askeri komisyon başkanlığına getirilmiştir.
1925’ten sonra Irak Hükümeti’nde İskan ve Ulaştırma Bakanlığı ve Eğitim Bakanlığı görevlerinde bulunmuştur. Daha sonra Milli Savunma Bakanlığı yapmıştır. Nuri Said Paşa Hükümetlerinde de Ulaştırma ve Ekonomi Bakanlıkları yapmıştır. Mayıs 1928’de Süleymaniye, Ocak 1932’de Erbil, Ağustos 1935 ve Ekim 1943’te yine Süleymaniye’den mebus seçilmiştir. 25 Aralık 1943’te Âyan Meclisi’ne üye olmuştur.
İstanbul’da ve Irak’ta çıkan Tanin, Tasvîr-i Efkâr, Vakit, Gelâvêj, Jîn, Bangî Kurdistân, Jiyâneve, Jiyân gibi gazete ve dergilerde yazıları neşredilmiştir. 1930’da Tevfik Vehbî, Cemâl Bâbân gibi kişilerle birlikte hukukçu ve milletvekili Ma‘rûf Ciyâvûk’un başkanlığında Kürt Terakkî Kulübü adlı derneğin kurucuları arasında yer almış, 1943 yılında derneğin başkanlığına seçilmiştir.
Osmanlı Devletinde subay olarak görev yaptığı sıralarda daha çok askeri harb tarihini ilgilendiren kitaplar yazmıştır. Hemen tamamı Osmanlıca yazılan bu eserlerden başlıcaları şunlar:
1 -Osmanlı Ordusu
2-Irak Seferi ve Hatalanmız
3-Salman-ı Pak Meydan Muharebesi ve Zeyli
4-Harb-ı Umumi’de Osmanlı Cepheleri ve Vekayii
5-Tarih-i Harb-ı Osmani Tedkikatı
6-Bağdat ve son Hadise-i Ziyaı
7-Irak Tarih-i Harb-ı Muhtasarı
8-Irak’ı Nasıl Kaybettik?
Mehmet Emin Zeki Bey, Irak’ta bulunduğu sırada ise daha çok Kürdoloji alanında çalışarak Kürt dili ve tarihi ile ilgili şu eserleri vermiştir:
1-Xulasayekî Tarixê Kurd û Kurdistanê
2-Muhasebeyî Niyabet
3-Tarixî Süleymaniye
4-Dû Tegelay Besûd
5-Meşahirî Kurd û Kurdistanê (2 Cilt)
Mehmet Emin Zeki Bey, 10 Temmuz 1948 yılında vefat etmiştir. Mezarı, memleketi Süleymaniye’dedir. Ölüm olayı üzerine farklı tartışmalar yaşanmıştır. Suveyrekî, Bağdat’ta vefat ettikten sonra Süleymaniye’ye götürülerek defnedildiğini, Kemal Mazhar Ahmed ise 10 Temmuz yerine 9 Temmuz’da hayatını kaybettiğini belirtmiştir.
Yazarın “Meşahir-i Kurd u Kurdistan” Kürt ve Kürdistan Ünlüleri Üzerine
Yazarın, en önemli eserlerinden biri olan Kürt ve Kürdistan Ünlüleri adlı eser sonradan kızı tarafından Arapça’ya çevrilerek 1. cildi 1945’te, 2. cildi 1947’de yayımlanıyor. Mehmet Emin Zeki Bey de tam bu aşamada kuşkusuz ulusal duygu ve düşüncelerle “Meşahir-i Kurd u Kurdistan” adlı bu ünlü eserini hazırlayıp Kürtçe ve ardında da Arapça olarak yayımlıyor. Bu yönüyle, Kürt ve Kürdistan ünlülerini biraraya getiren ilk antolojik ve ansiklopedik çalışma olma niteliğini kazanıyor.
Eserde; İslamlıktan sonraki süreç esas alınarak gerek yönetim, gerek düşünce ve bilim, gerekse sanat ve edebiyat alanında ünlenmiş olup, belirlenebilen Kürt ve Kürdistanlı ünlüler, tarihin tozlu raflanndan çekilerek günyüzüne çıkarılıyor.
Bu türün önemli bazı eserleri şunlardı:
îdris-i Bidlisi’nin “Heşt Behişt” (Sekiz Cennet) adlı eseri ile Şerefxan-ı Bidlisi’nin ünlü eseri “Şerefname” adlı eseri, yine bu türün önemli eserlerinden biri de, Diyarbekirli şair ve bibliyografya uzmanı Ali Emiri’nin “Tezkire-i Şuara-yı Amid”idir. Bu eser, salt Diyarbekir’li 200’ü aşkın şairin biyografyasını veriyor.
1930-1940 yılları arasında Türk Tarih Encümeni’nce “Son Asır Türk Şairleri”, Saadettin Nüzhet Ergün tarafından 1935 yılından itibaren “Türk Şairleri” gibi eserler yayımlandığı gibi İbrahim Alaaddin Gövsa tarafından da 1 946’da “Türk Meşhurlan Ansiklopedisi” yayımlanmıştır.
Kürt ve Kürdistan Ünlüleri adlı eserin en iyi düzeltisi APEC Yayınları tarafından yapılarak Kürt kültür dünyasına kazandırılmıştır.
Kaynaklar:
-Mehmed Emin Zeki Bey,Meşahir-i Kurd u Kürdistan (Kürt ve Kürdistan Ünlüleri), Apec Yayınları.
–Al-Zerekly Al-A’LAM Biyografik Sözlük, Dar El-Ilm Lilmalayin.
BERNAMEGEH
UYARI: Yazıların izinsiz kopyalanması ve Web Sitelerinde yayınlanması kesinlikle yasaktır. Hakkınızda yasal işlemlerin başlatılabileceğini lütfen unutmayın!
